زایش و پویش روشن‌فکری و روشن‌فکران در تاریخ معاصر ایران، در ارتباط و پیوند تنگاتنگی با چالش سنت و مدرنیته قرار دارد. رهیافت به سرشت تاریخی پیدایی و تطور اندیشه‌ها و مواضع گروه‌ها و طیف‌های مختلف روشن‌فکری و آسیب‌شناسی نقش و کارنامه‌ي آنان از اهمیت فراوانی برای شناخت تاریخ معاصر ایران برخوردار است.