آثار تاریخی در گستره تهران؛ مقاله ای از استاد داریوش شهبازی

گستره تهران ناحیه ای است، از دماوند تا آن سوی کرج و ارتفاعات لواسان و فشم و شهرستانک تا جلگه های جنوبی ری و ورامین . این ناحیه از سرزمین ایران که امروز به لطف پایتخت شدن شهر کوچک ( داخل حصار صفوی) تهران، از شهرت واهمیت فراوانی بر خوردار است. سوای یکی دو قرن اخیر ، که نقش بسیار مهمی در سرنوشت آن داشته است ، دارای پیشینه کهن و آثار تمدنی پرشمار پیش از تاریخ است. این آثار بر اثر تحقیقات و پژوهش باستان شناسان و ایران شناسان اروپایی و نیز مطالعات و اکتشافات کارشناسان و اساتید ایرانی در سال های اخیر کشف گردیده است .

در سال 1900 میلادی  ، ارنست آملیوس رنی (Ernest Amelius Rennie) دبیر سفارت انگلیس در ایران ، در تپه های قلهک نزدیک اقامتگاه آن سفارتخانه ، مجموعه ای از سفال و غیره پیدا کرد،وی آنها را پنهانی و بی خبر از دولت ایران از کشورخارج نمود، و  در سال 1901  میلادی ، آنها را تحویل موزه لندن داد .  سال ها این خبر توسط انگلیسی ها مخفی ماند .  مردم ایران و جهان از این موضوع بی اطلاع بودند، تا اینکه 90 سال بعد،با تصمیم دولت انگلیس،این راز فاش شد.

سالهاست باستان شناسان و ایران شناسان اروپایی در ایران دست به پژوهش و مطالعه باستان شناسی زده اند ،کسانی چون؛                             لوئی و اند نبرگ ( Lovis Vanden Berghe)    کابلر. ت . یانگ (T.Cuyler Young)  ، دکتر کنتنو (G. Contenau)  ، گیرشمن (R.Ghirishman)  و غیره .

در این گستره وسیع آثار بسیار کهن، مانند تپه ازبکی در 70 کیلو متری غرب تهران با پیشینه 9 هزار سال(دراین محدوده که از تپه های متعددی تشکیل یافته باستان شناسان ایرانی چندی است، در حال کاوش اند،و نتیجه مطالعه و تحقیق آنان در آینده، قطع به یقین نکات بیشتری ازتاریخ پر رمز و راز این سرزمین را روشن خواهد کرد.) و چشمه علی با 8 هزار سال(آنجا و شهر باستانی ری، نیز راز های نا گشوده بسیار دارد.)و نقاط دیگری با سوابقی بیش و کم نظیر آن، کشف شده است.مناطقی مانند؛ تپه قیطریه ، دروس ، و…

این آثار پیش از تاریخ و آثار دوره های  پادشاهی پیش از اسلام  ونیز حکومت های عصر اسلامی و بخصوص از دوران صفویه تا انتخاب تهران به پایتختی و  ابنیه قاجاریه و پهلوی در شهر تهران و در این گستره، این محدوده را به موزه ای گرانسنگ و کم نظیر تبدیل نموده است .

آثار پیش از تاریخ و پیش از اسلام بیشتر به شهر ری و گستره تهران و آبادی های رشته کوه البرز، یعنی قصران  تعلق دارد، محل هایی چون؛ دروس ، چندار ، خوروین ، پشند ، خجیر ، تهرانپارس ، خیابان پاسداران ، تپه ازبکی ، گورستان ایگل ، ارتفاعات شمیران ، حصارک شمیران ، پل رومی ، فرودگاه امام خمینی  ، پردیس ، فشاپوبه ، بهشت زهرا ، کهریزک .

معرفی تمامی آثار گستره وسیع تهران را به مرور زمان، در مطالب دیگر خواهیم آورد. این مطلب(بر گرفته از «آثار تاریخی تهران») در نظر دارد، فهرست وار تنها مجموعه آثار گرانقدر شهر تهران را معرفی کند:

 سیری در آثار پیش از عهد صفویه شهر تهران

در قسمت قدیمی شهر تهران علاوه بر بسیاری آثار وابنیه ارزنده دوره قاجاریه اعم از مساجد و بقاع متبرک و کلیسا ها و کاخ های سلطنتی و تیمچه ها و سرای های بازرگانی و بازار  و چار سوق و غیره، سه بنای تاریخی موجود است ،که هر سه آنها متعلق به ادوار پیش از صفویه است. این آثار به ترتیب عبارتند از :

 1- بقعه سید اسمعیل ؛ در محله چال میدان، دارای در منبت قدیمی مورخ به سال 886 هجری .

2- بقعه امامزاده یحیی ؛ در محله عودلاجان ، کوی معروف به امامزاده یحیی دارای صندوق منبت عتیقه مورخ به سال 895 هجری، و در منبت قدیمی از همان زمان.

3- بقعه امامزاده زید؛ در محله بازار دارای صندوق منبت عتیقه مورخ به سال 902هجری.

 بر روی اینگونه آثار عموماً آیاتی از کلام الله مجید و حدیث های نبوی مرقوم گردیده، ضمنا ً نام بانی و سازنده و تاریخ ساخت آنها هم مذکور افتاده است، که طبعا ًاین مطلب نقل تمام نوشته های آنها را بر نمی تابد . همین قدراشاره شود،که  نوشته های تاریخی آثار یاد شده ، هر کدام از نظر تعیین پیشینه قدمت شهر تهران، سند قابل توجهی بشمار می رود.

آثار مربوط به عصر صفوی و بعد از آن:

1- بقعه سید ناصرالدین که مردم سید نصرالدین می گویند-خیابان خیام ( 993 هجری)

2- بقعه سیدولی – بازار

3– امامزاده ابراهیم – گود زنبورکخانه،بازار

 4- بقعه چهل تن – بازار

5- بقعه هفت تن –  بازار

6- امامزاده روح الله – خیابان باب همایون

7-امامزاده نورالله – خیابان باب همایون

8- امامزاده غیبی – بازار عباس آباد

9- بقعه هفت دختران – خیابان سیروس

10- سقاخانه نوروزخان – ( روبروی مسجد امام نرسیده به پامنار )

11- امامزاده سید اسحاق-که آنرا چهارده معصوم هم می نامند – خیابان ناصر خسرو.

12- کلیسای طاطاوس – بازار حضرتی که از ابنیه دوره فتحعلی شاه است.

13- کلیسای گورک – کوچه کلیسا ( در خونگاه.)

14 – بقعه پاته عطا – محله کلیمیان .

15- حسینیه و آرامگاه آقا سید آقاجان – خیابان سیروس

16- چنار نظر کرده –  در یک خانه واقع در کوچه صدراعظم ( اگر هنوز موجود باشد.)- خیابان پامنار

 تهران در محدوده توسعه سال 1284 هجری ( = 1246 خورشیدی = 1867 میلادی )

1-    آرامگاه آقا شیخ هادی نجم آبادی – خیابان آقاشیخ هادی ( رازی )

2-    آرامگاه صنیع الدوله و افراد دیگر خاندان هدایت – خیابان اسلامبول

3-    آرامگاه حاجی شیخ علی اصغر بروجردی و گور گروهی از مجاهدین مشروطیت و سربازان سیلاخوری محمد علی شاهی – کوچه نزدیک چهار راه امیر کبیر و سیروس

4-    آرامگاه سردار فیروزکوهی – خیابان آقا شیخ هادی ( رازی )

5-    بقعه سر قبر آقا ( آرامگاه خاندان امام جمعه تهران ) – انتها ی جنوبی خیابان سیروس .

6-    آرامگاه صفی علیشاه – خانقاه صفی علیشاه.

7-    آرامگاه حاجی علی آقا طهرانی در مسجد قائم – خیابان سعدی.

 کاخ ها و باغ های سلطنتی تهران

 مهمترین کاخ سلطنتی تهران مجموعه کاخ های  واقع در اطراف حیاط تخت مرمر و باغ گلستان است که ذیلا ً ذکر می گردد:

عمارت تخت مرمر :

مشتمل بر ایوان بزرگ با دو ستون سنگی یک پارچه از دوران کریمخان زند، که در زمان شاهان مختلف قاجاریه تکمیل و تزئین گردیده تخت مرمری بزرگ از آثار هنری برجسته زمان فتحعلی شاه قاجار در وسط ایوان بزرگ آن نهاده شده است. نام اصلی تخت نامبرده تخت سلیمان است.

عمارت موزه سلطنتی وابنیه متصل به آن در جبهه شمالی باغ گلستان :

تالار وسیع محل موزه سلطنتی به شیوه معماری ایرانی با پوشش ضربی چشمه طاقها و تالار معروف آینه ( بر فراز دهلیز ورودی اصلی کاخ ) و پلکان مجلل آینه کاری و سرسراها و دهلیز و حوضخانه بزرگ در طبقه زیرین و بطور کلی مجموعه ای از ابنیه به شیوه آمیخته مطلوبی از معماری ایرانی و اروپائی.

تالار عاج و تالار برلیان :

در ضلع شمالی باغ گلستان در امتداد تالار موزه و تالار آینه به ترتیب تالار عاج و تالار برلیان قرار دارد، که مانند سایر کاخ های اطراف باغ گلستان در زمان ناصرالدینشاه ساخته شده، و از همان هم در معرض تغییر و تبدیل قرار گرفته است.

( در سال های اخیر عمارت سلطنتی تازه سازه مناسبی متصل به تالار برلیان برای پذیرائی مخصوص سران کشور های دیگر که به ایران می آیند بصورت ترکیبی از معماری جدید و تزئینات ایرانی ساخته و پرداخته شده است.)

کاخ شمس العماره در ضلع شرقی باغ گلستان :

بنای بلند پنج طبقه از زمان  ناصرالدین شاه قاجار که بوسیله معیر الممالک از شخصیتهای مهم آن زمان ساخته و به شهریار یا شده اهداء گشته است. از لحاظ معماری شیوه روشنی ندارد، و بوضع درهم و برهمی از معماری ایرانی و اروپائی در آمده چندان جلب توجه نمی کند ،  از نظر نمای خارجی مشتمل بر نمونه های زیبای کاشیکاری بوده داخل بنا هم مزین به آینه کاری ها و گچبری های عالی است.

عمارت بادگیر :

در انتهای جانب شرقی ضلع جنوبی باغ گلستان عمارت خوش طرحی ، مشتمل بر تالار بزرگ مرکزی مزین به نقاشی و گچبری و آینه کاری زیبا و دهلیزهای طرفین تالار مزبور و پله های مرمری و زیر زمین وسیع است و بواسط دارا بودن بادگیر های کاشیکاری آنرا عمارت  بادگیر نامیده اند.

تالار الماس :

 در وسط ضلع جنوبی باغ گلستان واقع گردیده  ، مشتمل بر تا لار بزرگی است  ، که جبهه اصلی آن رو به باغ قرار دارد و دو جانب آن پلکان و کفش کن و دهلیز ترتیب داده اند و طبقه پائین آن هم زیر زمین است. به طور کلی نقشه تالار الماس را کاملا ً به شیوه معماری عهد زندیه ترتیب داده اند، جز آن که زیر زمین مناسب با وضع اقلیمی تهران نیز در آن منظور گردیده است.

  کاخ ابیض :

 در انتهای جنوبی ضلع غربی باغ گلستان ساخته شده، شیوه معماری آن تقریبا اروپائی با سرسرا و پلکان های بزرگ مرمری و از اره های داخلی آن ها از کاشی است. تالار بزرگ آن مزین به تابلوهای تصاویر شهریاران قاجار و سلاطین و فرمانروايان همسایه ایران معاصر ناصر الدین شاه است.

کاخ های سلطنتی دیگر که بیرون از مجموعه کاخ های گلستان است، بشرح زیر معرفی می گردد:

  کاخ صاحبقرانیه ( نیاوران ) :

مشتمل بر تالار بزرگ جهان نما  ، که مزین به آینه کاری بسیار عالی است، و حوضخانه بزرگ در طبقه زیرین تالار و سرسراها و پلکان ها و تا لار های مختلف و به طور کلی یکی از مهمترین کاخ های سلطنتی دوران قاجاریه بشمار می رود، و بتازگی کاخ مجلل دیگری در گوشه شمال شرقی محوطه وسیع کاخ صاحبقرانیه ساخته اند  ، که در عین رعایت اصول معماری امروزی مزین به کاشیکاری های اصیل ایرانی ، مخصوصاً همانند مسجد کبود تبریز است.

کاخ سلطنت آباد :

 باغ بسیار بزرگ و کاخ های متعدد که در زمان ناصرالدین شاه در جلگه شرقی رستم آباد ، ساخته شد ، و به سال 1305 هجری پایان یافت، و دارای عمارت های متعدد و استخر بزرگ و آب نما ها و غیره بود. آنچه از کاخ های قدیم آن باقی مانده عبارتست از؛ بنای مرکزی کلاه فرنگی مشتمل بر عمارت دو طبقه و سرسرای وسیع و حوضخانه مرکزی مزین به گچبری های عالی و برج چهار طبقه خوابگاه متصل به تالار زیبا و حوضخانه طبقه زیرین آن که کاشیکاری عالی در قسمت های مختلف داخل و خارج آن بکار رفته است. بقیه بنا ها و استخر و تمام محوطه باغ سلطنت آباد بر اثر تاسیس و توسعه کارخانه های مهمات سازی ارتش به صورت فعلی تغییر یافته است.

 حوضخانه باغ قدیم نگارستان در تهران :

 بنای هشت گوش با شاه نشین های شیوه عهده زندیه از بقایای آنچه در باغ نگارستان در عهد فتحعلیشاه و محمد شاه قاجار ساخته بودند ، مزین به گچبری های عالی که فعلا ً محل موزه هنرهای ملی در وزارت فرهنگ و هنر بوده، و فاجعه خفه کردن میرزا ابوالقاسم قائم مقام در آنجا رخ داده است .

کاخ فیروزه در جانب شرقی خارج تهران :

به مسافت قریب 7 کیلومتری مشرق از حد سابق شهر تهران که از محل فعلی میدان ژاله محسوب می شود. کاخ کوچک زیبائی مشتمل بر تالار بزرگ مرکزی و اطاق های جوانب آن و ایوانی با یک ردیف ستون گرداگرد کاخ در کنار استخر آب و محوطه مشجر در زمان ناصرالدین شاه ساخته بودند، که محل استراحت و نهار خوری آن پادشاه و شاهان بعدی در هنگام تفرج و شکار بود، و از نظر کاشیکاری داخلی و شیوه معماری اثر هنری جالب توجهی به شمار می رود ، قصر فیروزه خوانده می شد  . از سی سال پیش محل یاد شده  را به ملکیت و اختیار زردشتیان تهران گذارده اند، و قسمتی از محوطه آن برای گورستان و بنای قدیمی جهت اجتماعات و تشریفات مناسب استفاده شده خانه ها و تاسیسات آموزشی و فرهنگی دیگر هم در آنجا ساخته اند، و بدین ترتیب مرکزی برای انجام آیین های مذهبی و امور فرهنگی زرتشتیان تهران گردیده است.

 آرامگاه های بزرگان و خانقاه ها در تهران :

بنای معروف به سر قبر آقا :

در قسمت جنوبی شهر تهران که آرامگاه خانوادگی خاندان امام جمعه تهران است  ، مشتمل بر بنای متناسبی از دوران ناصرالدین شاه قاجاربا گنبد دو پوش کاشی کاری و حرم و رواق و ایوان عموما مزین به آینه کاری و کاشیکاری و گچبری جلب توجه می کند  ، مجموعه بنا در وسط محوطه مشجری واقع گردیده بر اثر ادامه خیابان سیروس و ایجاد مستحد ثات مختلف در مجاورت بنای یاد شده  از وسعت محوطه آن کاسته شده است.

 آرامگاه شادروان حاجی شیخ هادی نجم آبادی :

شخصیت روحانی روشنفکر و اصلاح طلب دوران ناصرالدین شاه قاجار در کنار خیابانی که بنام آن فقید در داخل شهر تهران است قرار دارد.

آرامگاه سردار محمد کریم خان فیروزکوهی منتظم الدوله :

در انتهای جنوبی بنای دبستان فیروزکوهی در محل دبستان قدیمی مورخ به سال 1316 قمری ، احداثی آن مرحوم در چهار راهی محل تلاقی خیابان های شاه و آقا شیخ هادی ساخته شده آرامگاه بانی خیر آن هم در محل خود به صورتی مناسب درآمده است و نگاهداری می گردد.

آرامگاه خاندان هدایت در کنار خیابان اسلامبول :

 متصل و توام با مسجد نوساز آبرومند و حیاط وسیع و موسسه بهداشتی و تالار بزرگ محل آرامگاه چند نفر از افراد خاندان معروف هدایت که شادروان صنیع الدوله نیز یکی از آنها ست.

آرامگاه های چند نفر از شهدای راه مشروطیت :

( شادروانان ملک المتکلمین ، قاضی ارداقی ، میرزا جهانگیر خان صوراسرافیل ، روح القدس . . . ) در خیابان مخصوص در مجاورت محل بیمارستان لقمان الدوله قرار دارد.

خانقاه صفی علیشاه :

که محل آرامگاه آن شخصیت روحانی هم شده است ، در خیابان صفی علیشاه خانقاه های متعد دیگر نیز در تهران وجود دارد ، که کم و بیش واجد اهمیت هنری هست، ولی به مناسبت اینکه قدیمی نیست، ذکر آنها در این جا مورد پیدا نمی کند.

آرامگاه مستوفی در ونک :

محل خانقاه شادروان میرزا یوسف مستوفی الممالک و در عین حال آرامگاه خاندان مستوفی برخی دوستان آن خاندانست و از محل های روحانی قابل توجه محسوب می گردد.

  در تهران چار سوق بزرگ :

قدیمی ترین بنای قابل توجه در راسته بازار های تهران که پس از برگزیده شدن تهران به پایتختی کشور آن را ساخته اند ، چار سوق بزرگ از آثار زمان فتحعلی شاه و محمد شاه قاجار است.

بازار امیر  :

از آثار شادروان میرزا تقی خان امیر کبیر که به مناسبت وجود دکان های کفاشی با نام بازار کفاشان معروف است، و بسیاری مردم نام بازار امیر را به بازار مهمتر تهران که از نزدیکی انتهای خیابان ناصر خسرو شروع گشته و به چار سوق کوچک می رسد اطلاق می نمایند.

 تیمچه حاجب الدوله :

در وسط بازار واقع و محوطه اصلی آن دارای پوشش عظیم ضربی از شاهکار های معماری است .

  تیمچه صدراعظم  :

در کنار خیابان ناصر خسرو قرار گرفته، و دارای پوشش عظیم ضربی مزین به قطار بندی عالی کاشیکاری است، و در سال های اخیر برای بهره برداری بیشتر تجاری سقف جدیدی در وسط آن زده ارتفاع اصلی آنرا به دو نیمه کرده بنا را به صورتی نامناسب در آورده اند.

 تیمچه مهدیه :

در ابتدای بازار امیر ( بازار کفاشان ) دارای پوشش عظیم ضربی و یزدی بندی عالی است

 تیمچه کتاب فروش ها :

کمی پائین تر از تیمچه مهدیه و شبیه آن است .

تیمچه های علاء الدوله و حاجی میرزا لطف الله و امین اقدس و قیصریه :

در بازار بین چار سوق کوچک و چار سوق بزرگ نیز از نظر معماری و طاق بندی و تزئینات داخلی قابل توجه است.

سبزه میدان :

 میدان واقع در روبروی بانک ملی بازار که دهانه ورودی بازار امیر ( یا بازار کفاشان ) در وسط ضلع جنوبی آن قرار دارد.

میدان شمس العماره :

روبروی سردرب شمس العماره ( باب عالی )

 دروازه محمدیه :

بقایای دروازه ای که در  سال آخر سلطنت محمد شاه قاجار( 1263هجری قمری ) در انتهای جنوبی بازار عباس آباد، نزدیک میدان معروف به پاقاپوق ( که بعدا توسعه یافته به نام میدان اعدام معروف شده است ) بنا گردید، و کاشی های جبهه  بالای آن شامل نقش رستم و دیو درانبار موزه ایران باستان نگاهداری می شود.

سردرب باغ ملی :

سر درب بلند و با شکوهی که در نخستین سالهای وزارت جنگ رضا شاه در مدخل  میدان مشق سابق ساخته شد، و چون پس از اندک زمانی قسمت مهمی از زمین های میدان مشق برای باغ ملی تخصیص یافت ، به سر درب باغ ملی معروف گردید، و طولی نکشید، باغ ملی هم به حال خود باقی نماند، و ابنیه مختلف موسسات دولتی از قبیل وزارت امور خارجه و شهربانی  کل کشور و اداره کل ثبت اسناد و موزه ایران باستان و موزه جدید البناء مجاور آن و پستخانه مرکزی و بنای اولیه شرکت ملی نفت در تهران و تعدادی خانه ها و مستغلات شخصی در آنجا احداث گشت، و سر درب مزبور بین عمارت پستخانه مرکزی و بنای قدیمی شرکت ملی نفت قرار گرفت.

عالی قاپوی تهران :

در محلی که فعلا در ورودی حیاط تخت مرمر در ضلع شمالی میدان تخت مرمر قرار دارد سابقا ً سر در بسیار با شکوه زیبائی بود،که رو به میدان قدیم نقاره خانه ( میدان فعلی تخت مرمر که وزارت کشور و استانداری تهران و ادارات تبلیغات و مرزداری در کنار آن واقع است)  مقرنس کاری های عالی گچ بری داشت، و از سمت حیاط تخت مرمر صحنه جنگ رستم و دیو روی کاشی با لای دیوار آن را زینت می بخشود، و مشتمل بر هشتی مجلل و اطاق های دربان و غیره بود. سر در مزبور مانند آثار فروان دیگر کاخ گلستان در دوره ناصرالدین شاه قاجار احداث گردیده به نام عالی قاپو خوانده می شد . در سال 1309 خورشیدی  ، آن را منهدم ساختند، و اکنون در همان محل با چند متر اختلاف مکان مدخل حیاط تخت مرمر واقع است، که دو ستون مرمری کوچک و ظریف در دو سمت آن قرار دارد.

تنها اثری که از بنای عالی قاپوی تهران باقی مانده کاشی های صحنه جنگ دیو و رستم است، که از روی همین صحنه در بالای در ارگ کریم خانی شیراز ساخته شده است، و هنگام خرابی بنای یاد شده ، آن را در انبار اداره بیوتات نگهداری کردند، و در سال 1314 خورشیدی  ،  ضمن ساختمان ورزشگاه امجدیه در محل فعلی بالای دیوار روبروی مدخل اصلی ورزشگاه مزبور نصب نمودند . لوحه کاشی مزبور به امضای محمد قلی شیرازی و مورخ به سال 1273 قمری  ، است.

نام عالی قاپو به معنی در عالی و بلند همان  طور که از کلمه دوم آن بر می آید ، از اصطلاحات ترکی است ، که در عهد صفویه بکار می برده اند، و بعدا در مملکت عثمانی به جای آن اصطلاح باب عالی موسوم گردیده است.

تهران بزرگ :

1-    آرامگاه سه نفر از شهیدان طراز اول مشروطیت ایران (میرزا جهانگیر خان ، صور اسرافیل ،میرزا نصرالله ملک المتکلمین ، قاضی ارداقی). تهران خیابان مخصوص.

2-    آستانه حضرت عبدالعظیم (ع) و امامزاده حمزه و سایر متعلقات آنها و امامزاده طاهر با صحن ها و رواق ها و سر در ها و ایوان ها ( از دوران آل بویه به بعد ) – شهر ری

3-    امامزاده عبدالله (ع) (1274 هجری) –شهر ری

4-    امامزاده ابوالحسن (ع) آب اندرمان ( 1257 هجری تاریخی بر زنجیر آن که از بین رفت . ) – شهر ری

5-    بی بی زبیده (ع) ( 1271 هجری ) – شهر ری

6-    شیخ صدوق ( ابن بابویه ) – شهر ری

7-     بی بی شهربانو ( دوره های ساسانی ، آل بویه ، صفویه ، قاجاریه ) – شهر ری

8-    امامزاده هادی (ع) مسجد ماشاءالله ( شاه طهماسب اول به بعد)_ شهر ری

9-    سه دختران و دو برادران – شهر ری

10-    باغ آرامگاه آقا سید محمد صادق طباطبائی ( بقعه صادقیه)

11-    جوانمرد قصاب – شهر ری

12-    نقاره خانه ( محل آرامگاه یکی از شهر یاران آل بویه )_ شهر ری

13-    تپه گبری ( محل آرامگاه هائی از دوران آل بویه ) – شهر ری

14-    برج طغرل (1301 هجری )_ شهر ری

15-    آرامگاه ابراهیم خواص – شهر ری

16-    صفائیه – چشمه علی

17-    بقعه امامزاده حسن (ع) (1276هجری )_ جی علیا

18-    بقعه امامزاده معصوم (ع) (1040هجری )_ بریانک .

19-    زیارتگاه هفت چنار – بریانک.

20-    بقعه امامزاده عبدالله (ع) – جی

21-    بقعه شیخ عبدالله طرشتی ( 954 هجری – سنگ گور ) – طرشت

22-    شاهزاده قاسم – طرشت.

23-    بقعه امامزاده عون علی وزین علی ( ع) – پونک .

24-    بقعه علی بی محمد ملقب به قاضی صابر (1303 هجری) و آرامگاه خاندان مستوفی الممالک ( یوسف ) – ونک

25-    بقعه معصوم صالح (ع) ( 986هجری )- فرحزاد.

26-    بقعه امامزاده ابوطالب (ع) – فرحزاد

27-    بقعه سید محمد رضا (مرضی) – کن

28-    امامزاده علی افطسو حسین اصغر ( کابل حسین ) – کن

29-    امامزاده جعفر – کن.

30-    امامزاده شعیب – کن.

31-    بقعه سید محمد – کن.

(به احتمال زیاد در کن و سولقان زیارتگاه های دیگری هم باید وجود داشته باشد ،که نیازمند بررسی و فرصت مناسب است . )

32-    بقعه امامزاده داود (ع) (1283 هجری )- امامزاده داود

33-    بقعه امامزاده سید محمد ولی (ع) (1248هجری) – درکه.

34-    بقعه امامزاده مطیب (ع) – اوین .

35-    بقعه چند گور شخصیتهای خاندان سالور – اوین.

36-    بقعه امامزاده عزیز – اوین

37-    بقعه امامزاده اسماعیل (ع) –قلهک.

38-    گور شادروان حاجی میرزایحیی دولت آبادی – قلهک.

39-    بقعه امامزاده صالح (ع) (1210 هجری ) – تجریش.

40-    بقعه امامزاده قاسم (ع) (963هجری) – امامزاده قاسم.

41-    بقعه امامزاده ابراهیم – پس قلعه.

42-    بقعه امامزاده علی اکبر (ع) – چیزر.

43-    بقعه امامزاده اسماعیل (ع) – چیزر.

44-    گورشادروان مهدیقلی هدایت ( حاجی مخبر السلطنه ) – دروس.

45-    بقعه امامزاده ( سالم ، ابوطالب ، رضا ، رحیم ) پسران شیث کاظم فرزند علی بن الحسین – لویزان .

46-    بقعه چهل تن – دولاب.

47-    بقعه سیده ملکه خاتون ( تعمیر 1309 هجری ) – دولاب.

48-    بقعه امامزاده اهل بن علی ( تعمیر 1308 هجری ) – دولاب

49-    گورستان قدیمی در مشرق تهران که بخشی از آن هم برای گورستان لهستانیانی که در دوران جنگ دوم  جهانی به تهران آمدند، تخصیص داده شده و گور دکتر کلو که (DLE Cloquet)  پزشک فرانسوی دربار ایران ( در گذشته در 24 اکتبر 1855 ) هم در آنجا است.

نقل از وب سایت داریوش شهبازی- انتشار در مد و مه نوروز 1392