معرفی کتاب همسایه هدایت/ هدایت و اسلافش

دکتر قهرمان شیری پیش از این با کتابی درباره مکتب های ادب یدر ایران خود را پژوهشگری موشکاف و دقیق نشان داده بود؛ از دکتر شیری اخیرا متابی با نام همسایه هدایت منتشر شده که به نقد آثار غلامحسین ساعدی اختصاص دارد.

چشم در برابر چشم

نگاهی تندگذر بر کتاب همسایه هدایت اثر دکتر قهرمان شیری

انتشارات بوتیمار اولین کتاب از مجموعه داستان و نقد داستان را به غلامحسین ساعدی اختصاص داده است و کتابی تحت عنوان «همسایه هدایت» و با نام فرعی میراث داستان‌نویسی غلامحسین ساعدیزمنتشر کرده که دکتر قهرمان شیری آن را نوشته است. در این کتاب طی  پنج‌بخش تنظیم کرده و کوشیده در بخش‌های مختلف به وجوه مختلف زندگی و آثار ساعدی بپردازد. بخش اول کتاب به شرح احوال و فهرست آثار ساعدی پرداخته است. در شرح احوال ساعدی، قهرمان شیری می‌نویسد: در این هیچ تردیدی نمی‌توان داشت که ساعدی نیز مثل بسیاری از نویسندگان پیش از انقلاب گرایش به اندیشه‌های چپ داشته است، اما در این نیز هیچ تردیدی نیست که تأثیر اندیشه‌های چپ‌گرایانه در آثار او چنان بی‌رنگ است که به هیچوجه نمی‌توان در جایی به صراحت بر موردی انگشت گذاشت.

در بخش‌های دیگر به‌ترتیب به داستان‌های کوتاه و بلند، رمان‌ها، نقد و نمایش پرداخته شده و در بخش پایانی کتاب هم خلاصه‌ای از رمان‌ها و رمان‌واره‌ها آورده شده تا بخشی از آثار ساعدی به‌صورت کوتاه در همین کتاب در دسترس باشند. بررسی آثار ساعدی با اولین اثر او یعنی «خانه‌های شهر ری» شروع شده، داستان بلندی که اولین‌بار در سال١٣٣٤ منتشر شد. بعد به «شب‌نشینی باشکوه»، «عزادارن بیل»، «دندیل»، «واهمه‌های بی‌نام‌ونشان»، «ترس‌ولرز»، «گور و گهواره» و «آشفته‌حالان بیداربخت» پرداخته شده است. در بخش رمان‌ها نیز «توپ»، «غریبه در شهر» و «تاتار خندان» مورد بررسی قرار گرفته‌اند. البته در کارنامه ساعدی هفت‌رمان وجود دارد که چهاررمان ناتمام مانده‌اند و تنها سه‌رمان به چاپ رسیده‌اند.

اولین رمان ناتمام ساعدی «مقتل» نام دارد که در سال١٣٤٤ نوشته شده و سه‌رمان ناتمام دیگر عبارتند از «جای پنجه در هوا»، «کاروان سفیران خدیو مصر به دربار امیر تاتارها» و اثری دیگر که عنوانی ندارد. قهرمان شیری در بخشی از کتاب درباره تاثیر نمایشنامه‌نویسی بر داستان‌نویسی ساعدی نوشته: «تخصص ساعدی در نمایشنامه‌نویسی، او را به استفاده گسترده از شگردهای نمایشی در داستان‌نویسی سوق داده و داستان‌هایش –به‌ویژه توپ- را سرشار از صحنه‌های زنده و زاینده‌ای از موقعیت‌های معنادار و نمایشگر سینمایی کرده است. گزینش‌های پویا و پرمفهوم در صحنه‌پردازی، استفاده اقتصادی از قدرت رسانگی گفت‌وگوها، تعبیه توصیف‌های متناسب با موقعیت‌ها و واقعیت‌ها برای افزودن بر قدرت القایی صحنه‌ها و استتار حضور راوی در نهایی‌ترین شکل ممکن، از مشخصه‌هایی هستند که تاثیر نمایشنامه‌های ساعدی بر داستان‌های او را نشان می‌دهند. جلوه‌های این حقیقت را می‌توان در بخش‌های آغازین توپ مشاهده کرد، در آنجا که نخستین صحنه داستان با استقرار یک توپ بر فراز یک تپه مشرف بر راه‌ها و گردنه‌های منطقه به‌وسیله قزاق‌های روسی آغاز می‌شود و همراه با آن، صحبت فرمانده روس با توپچی، درباره شلیک به دشمن اصلی، که عبارت است از، هرآدمی که بخواهد از آن حوالی بگذرد. با آنکه صحنه اول داستان در آرامش کامل روایت شده است و حتی توصیف هوا و فضا نیز دلالت بر هیچ رخداد نامبارکی ندارد، اما از همین صحنه، زمینه بحران در داستان آغاز و کنجکاوی و انتظار مخاطب بر آن معطوف می‌شود». یکی از بخش‌های خواندنی کتاب، «از منظر منتقدان» است که در آن گزیده‌ای از نقدهای مختلفی که درباره آثار ساعدی نوشته شده، آورده شده است. در این بخش نظرات کسانی چون احمد شاملو، هوشنگ گلشیری، آل‌احمد، براهنی و… درباره ویژگی‌های مختلف کارهای ساعدی آمده است.

در قسمتی از این کتاب می خوانیم:

در گور و گهواره، سه داستان وجود دارد که هر سه نیز به نوعی در حوزه ی ناتورالیسم قرار می گیرند؛ به دلیل آن که موضوع آن ها به واپس ماندگان و حاشیه نشینان شهرها اختصاص یافته است. گزارش گونه هایی روایی، از وضعیت بسیار بدهنجار آدم هایی که نداشتن درآمد و زندگی آبرومند، تمام اوضاع زیستی، عاطفی و روانی آن ها را به استیصال کشانیده است: غرقه بودن آدم ها در می و مخدَرات و سر و کار یافتن با فحشاء و فساد، و رفت و آمد کردن به گورستان و حرمت نگذاشتن به مرده ها به خاطر حرص و نیازی که به امکانات مالی وجود دارد، ترشیده ماندن دخترها به خاطر زشتی ظاهر و برخورداری از خانواده ای بسیار تنگ دست…

این کتاب با ۲۸۴ صفحه، شمارگان هزار نسخه و قیمت ۱۹ هزار و ۵۰۰ تومان منتشر شده است.

گفتنی ست دکتر قهـــرمــان شیـــری عضو هیات علمی دانشگاه بوعلی سینا؛ پژوهشگر ادبیات معاصر، نقد ادبی، سبک شناسی، تاریخ ادبیات و عرفان بوده و تعدادی از آثار او به شرح زیر است

کتــاب هــای چــاپ شــده:
1. داستان نویسی شیوه ها و شاخصه ها
2. تحلیل و بررسی آثار بهرام صادقی
3. مکتب های داستان نویسی در ایران
4. ابهام، فریاد ناتمام
5. همسایه هدایت

کتاب های در حال چاپ:
1. جادوی جن کشی
2. از واقعیت تا استعاره

*****

متن اوهام
درباره «همسايه هدايت» اثر دکتر قهرمان شیری

    
    غلامحسين ساعدي، به گواهي كارنامه داستان نويسي اش، يكي از مهم ترين و به نظر برخي منتقدان يكي از جهاني ترين داستان كوتاه نويسان ما است. ساعدي در طول عمر نويسندگي نه چندان بلندش كارهاي زيادي ارايه داد. عمده حوزه كاري اش البته در سه ژانر رمان، داستان كوتاه و نمايشنامه خلاصه مي شد. در زمينه داستان كوتاه يكي از مهم ترين داشته هاي ادبي معاصر ما و در زمينه نمايشنامه نويسي يكي از سه نمايشنامه نويس مطرح و برجسته معاصر محسوب مي شود. شناخت ساعدي، مساله اي مهم براي نسل هاي مختلف داستان نويس فارسي زبان است. ساعدي مبدع نوعي از داستان نويسي منحصر به فرد بود كه بر نسل هاي بعد از خودش به صورت مستقيم و غير مستقيم تاثير گذاشت. كتاب «همسايه هدايت» كه با عنوان فرعي «ميراث داستان نويسي غلامحسين ساعدي» توسط دكتر قهرمان شيري نوشته و به وسيله انتشارات بوتيمار منتشر شده است، وظيفه بررسي و شناخت ساعدي را بر عهده گرفته است.
    كتاب «همسايه هدايت» شامل ميراث داستان نويسي غلامحسين ساعدي با سه شاخه اصلي خلاصه آثار، نقد و بررسي و شناختنامه اين نويسنده، به قلم قهرمان شيري توسط انتشارات بوتيمار منتشر و راهي بازار نشر شد. اين كتاب نخستين عنوان از مجموعه «داستان و نقد داستان» است كه انتشارات بوتيمار آن را منتشر مي كند. بخش اول كتاب شرح احوال و زندگي اين داستان نويس و نمايشنامه نويس را شامل مي شود. اين زندگينامه، از نسخه هاي كوتاه و مختصر، اندكي بيشتر و حجمي ۴۳ صفحه اي را شامل مي شود. تمام آثار ساعدي در گونه هاي داستان، نمايشنامه، فيلمنامه، ترجمه و تحقيق نيز به ترتيب سال توليد، در كتاب فهرست شده اند كه در بخش هاي بعدي كتاب به برخي از آنها به طور مفصل پرداخته شده است. اين كتاب پنج بخش اصلي دارد كه به ترتيب عبارتند از: «زندگي و آثار»، «داستان هاي بلند و كوتاه»، «رمان ها»، «نقد و نمايش» و «خلاصه رمان ها و رمان واره ها». در قسمتي از اين كتاب مي خوانيم: «در گور و گهواره، سه داستان وجود دارد كه هر سه نيز به نوعي در حوزه ناتوراليسم قرار مي گيرند: به دليل آنكه موضوع آنها به واپس ماندگان و حاشيه نشينان شهرها اختصاص يافته است. گزارش گونه هايي روايي، از وضعيت بسيار بدهنجار آدم هايي كه نداشتن درآمد و زندگي آبرومند، تمام اوضاع زيستي، عاطفي و رواني آنها را به استيصال كشانيده است: غرقه بودن آدم ها در مخدرات و سر و كار يافتن با فساد و رفت و آمد كردن به گورستان و حرمت نگذاشتن به مرده ها به خاطر حرص و نيازي كه به امكانات مالي وجود دارد، ترشيده ماندن دخترها به خاطر زشتي ظاهر و برخورداري از خانواده اي بسيار تنگ دست…».

همسايه هدايت
     دكتر قهرمان شيري
     انتشارات بوتيمار
     چاپ ١٣٩٣

اعتماد