نقد رمان «شاگرد قصاب» اثر پاتريك مك كيب ترجمه پیمان خاکسار

‘

قصابي طبقه فرادست
درباره رمان «شاگرد قصاب» اثر  پاتريك مك كيب

علي مسعودي نيا

    
    «شاگرد قصاب» رماني است كه از منظر فرم روايت، كاملادر ادبيات جهان مسبوق به سابقه است: از يك سو به سنت رمان تعليمي و زندگي نامه اي پيوند مي خورد كه طليعه رمان نويسي در ادبيات غرب هم با آن پديدار شده، و از سوي ديگر در زمره داستان هاي مونولوگ محور با يك شخصيت نوجوان/جوان است. مرور آني اين فرم ها مي تواند به سرعت تعداد زيادي اثر موفق را به ياد ما بياورد: از «ديويد كاپرفيلد» چارلز ديكنز و «هكلبري فين» مارك تواين گرفته تا «چهره مرد هنرمند در جواني» نوشته جيمز جويس و باز از «خشم و هياهو» نوشته ويليام فاكنر گرفته تا «ناتور دشت» نوشته جي. دي. سلينجر. منطق اكثر اين آثار بر پايه «تجربه زيستي» و «تغيير» شكل مي گيرد. نوجوان عاصي مشغول سير و سلوكي زميني مي شود و تنش هايي را با اجتماع از سر مي گذراند و نهايتا به يك تغيير اساسي مي رسد يا در شكلي نوتر، در عصيان خود ثابت قدم تر باقي مي ماند. «شاگرد قصاب» هم مثل آثار مذكور، بر اساس پيرنگي ماجراجويانه، روايتي است از برخورد نوجواني عاصي با دنياي پيرامونش. «فرنسي برادي» – قهرمان رمان- از همان ابتدا جهان بيني مبتني بر طغيان و ناسازگاري خود را علنا به رخ مي كشد.

او حتي رويكرد خود در اجتماع گريزي و اجتماع ستيزي را هم در همان سطرهاي نخست آشكار مي كند و مي گويد به همراه يكي از هم پالكي هايش عادت دارد كه در گودال هايي كه خودشان كشف كرده اند مخفي شوند و مردم را ببينند، بي آنكه مردم قادر به ديدن آنها باشند. قهرمان داستان پاتريك مك كيب از طبقه كارگر انتخاب شده و در همان ابتدا با نوعي نگاه جبر باورانه و ناتوراليستي، عوامل محيطي و وراثتي دخيل در شكل گيري شخصيتش براي خواننده عيان مي شوند: پدري نوشخواره و مادري نيمه مجنون و محيط تربيتي خشن. اين ايده حتي در عنوان اثر «شاگرد قصاب» قابل رويت است. «شاگرد قصاب» عنوان ترانه اي بومي است كه مادر «فرنسي» به آن علاقه دارد و روايتي است از بي وفايي معشوق و انتحار عاشق بيچاره اي كه به خيانت فرد محبوبش پي برده است. «مك كيب» به موازات اين پيشينه سازي شخصيتي، حال و هواي بزهكارانه زندگي «فرنسي» را مطرح مي كند و انگار توجيهي مي تراشد براي هويت ضد اجتماعي او. در عين حال نخستين تنش مهم داستان، درگيري «فرنسي» و «فيليپ» است كه با توجه به زمينه سازي هاي اوليه به مثابه مبارزه اي طبقاتي جلوه گر مي شود.

نويسنده با منشي كم و بيش بغض آلود، «فيليپ» برآمده از طبقه مرفه را معرفي مي كند: او تميز است، خانواده خوبي دارد، درسخوان است، دانش زيادي دارد و گنجينه اي دارد از كتاب هاي كميك استريپ. اما اين همه صفت مطلوب را «مك كيب» طوري ارايه مي دهد كه «فيليپ» در نظر خواننده نه تنها شخصيت جذابي از كار در نمي آيد، بلكه تمام بلاهاي بي دليلي كه «فرنسي» بر سر او مي آورد، براي ما لذت بخش جلوه مي كند. خشم ما از رسته اي كه فيليپ نماينده آن است، وقتي شدت مي گيرد كه مادر فيليپ فرنسي و خانواده اش را مشتي «خوك» مي نامد. جنگ طبقاتي از همين لحظه وارد مرحله اي جدي و خطرناك مي شود و كار را به جايي مي رساند كه خانواده فيليپ براي مهار فرنسي به پليس متوسل مي شوند.

«شاگرد قصاب» مثل اكثر رمان هاي سنتي كه از آن سرچشمه گرفته، خشم آنارشيك شخصيت اصلي اش را موجه و مستدل مي كند و در عوض ارزش هاي طبقه مرفه را زير ضربات سنگين نگاه نقاد خود مي گيرد. هر چند جايي از داستان فرنسي اعتراف مي كند كه شايد فيليپ بيچاره بي گناه بوده و نبايد اينقدر آزار مي ديده، اما اين نداي وجدان هم تاثير چنداني ندارد بر رفتاري كه او در ادامه در پيش مي گيرد. تمام اين اوصاف نشان مي دهد كه «شاگرد قصاب» با وجود دوراني كه خلق شده و معاصر بودن نويسنده اش، اثري است با ساختاري كاملاكلاسيك و حتي آموزه هاي مستتر در آن هم بسيار كلاسيك هستند. اما چيزي كه اين تك گويي بلند و جذاب را مهم و خواندني مي كند، همان كاريزمايي است كه ما را به حمايت از قهرمان ظاهرا فرومايه اش وا مي دارد: چرا اين مجموعه رفتارهاي شرارت آميز و هنجارشكن براي ما جذاب است؟ آيا دليلش سست بنياني بسياري از مفاهيم اخلاقي و عرفي حاكم بر اجتماع پيرامون ما نيست؟

شاگرد قصاب
     پاتريك مك كيب
     ترجمه پيمان خاكسار
     انتشارات چشمه
     چاپ ١٣٩٣

اعتماد

‘