نماد در شعر معاصر فارسی و عربی
«رمز و اسطوره در شعر معاصر ایران و عرب» با عنوان فرعی بررسی تطبیقی رمزگرایی در شعر بدر شاکر سیاب و مهدی اخوان‌ثالث، عنوان کتابی است از محمد جاسم که این‌روزها در نشر نگاه به چاپ رسیده است. این کتاب همان‌گونه که از عنوان اصلی و فرعی‌اش برمی‌آید، پژوهشی است در حوزه ادبیات تطبیقی که به رمزگرایی و نماد در شعر اخوان‌ثالث و بدر شاکر سیاب پرداخته است. بدر شاکر سیاب شاعر معاصر عراقی است که در سال ١٩٢٦ در بصره متولد شد و در سال ١٩٧٤ درگذشت. در بین آثار او به‌جز مجموعه‌های شعر، ترجمه و مقاله و تحلیل هم وجود دارد.
پژوهش فوق در پنج فصل کلی تدوین شده که در هر فصل به این موضوعات پرداخته شده است: فصل اول کتاب به کلیات و مفاهیم اصلی مربوط است و در فصل دوم به پیدایش رمزگرایی در ادبیات غربی، عربی و فارسی پرداخته شده است. فصل سوم کتاب، زندگی‌نامه و تحول شعر بدر شاکر سیاب و اخوان‌ثالث را بررسی کرده و فصل چهارم به بررسی انواع نمادها در شعر این دو شاعر اختصاص یافته است. فصل آخر کتاب نیز به بررسی تطبیقی مفاهیم نمادین و سمبلیک پرداخته است. در «چکیده» این پژوهش، دو نوع نماد در ادبیات از حیث دایره مفهومی در نظر گرفته شده که یکی نمادهای قراردادی یا عمومی است و دیگری نمادهای خصوصی و شخصی که حاصل خلاقیت شاعران و نویسندگان شاخص دانسته شده است. در ادامه درباره حضور نوع دوم نماد در شعر دو شاعر مورد نظر کتاب آمده: «این دسته از نمادها که حکایت از اوج خلاقیت هنری شاعر می‌کنند، بخش قابل‌توجهی از بافت شعر اخوان و سیاب را به خود اختصاص داده‌اند. عامل اساسی آفرنیش نمادهای خصوصی در شعر هر دو شاعر، شرایط سیاسی-اجتماعی و بحرانی است که جامعه آنان را دربر گرفته است. هدف از این نمادها، گزارش فضای سیاسی و اجتماعی روزگار شاعر و گاهی ایجاد تغییر در روند آن است». مؤلف مفاهیم بنیادی که نمادهای شعری اخوان و سیاب بر محور آنها شکل گرفته را «شکست و دلمردگی»، «منجی دروغین»، «تلاش بیهوده و جامعه خفقان‌آلود» دانسته و تفاوت دو شاعر در پردازش این دسته از مفاهیم را نیز در میزان امید و یأس آنها در تحقق آرمان رهایی به واسطه تلاش مردمی و ظهور منجی‌ای عدالت‌گستر دانسته است: «اخوان امید به رهایی نداشته و تمام بارقه‌هایی را که روح خیزش جمعی را تقویت می‌کند، فریبی بیش نمی‌خواند برخلاف سیاب که به‌رغم وجود مایه‌های ناامیدانه در شعرش، هنوز به رستگاری واپسین و تحقق آرمان نجات باور دارد». همچنین کتاب در بخشی از مقدمه‌اش درباره ویژگی‌های مشترک شعر عربی و فارسی نوشته: «شعر عربی و فارسی علی‌رغم تعلق به دو حوزه زبانی مختلف، به دلیل اشتراکات و همانند‌ی‌های زیستی شاعران این دو حوزه، اعم از سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، مجال مناسبی را برای رصدکردن انعکاس این دست اشتراکات و اقتضائات فراهم کرده است، براین‌اساس، به‌کارگیری نماد در شعر دو تن از شاعران این دو زبان یعنی سیاب و اخوان‌ثالث، از محوریتی ویژه و منحصربه‌فرد برخوردار است.»
شرق