این مقاله را به اشتراک بگذارید
پیام‌های محرمانه امام خمینی به کارتر
در ملاقات‌های ابراهیم یزدی و وارن زیمرمن چه گذشت؟
بنا بر اسنادی که به تازگی در آمریکا از حالت طبقه‌بندی خارج شده است، رهبر انقلاب چند روز پیش از آنکه از نوفل‌لوشاتو به تهران برگردد – در روز ۲۷ ژانویه ۱۹۷۹ (هفتم بهمن ۱۳۵۷) – به دولت کارتر پیام شخصی محرمانه‌ای می‌فرستد که در آن از یک طرف به طور تلویحی تهدید به اعلان جهاد می‌کند و از طرف دیگر می‌گوید: «شما خواهید دید که ما با آمریکایی‌ها هیچ دشمنی خاصی نداریم و شما خواهید دید که جمهوری اسلامی که مبتنی بر فلسفه و قوانین اسلامی است چیزی به غیر از (حکومتی) بشردوست نخواهد بود و به آرمان صلح و آرامش تمام بشریت کمک خواهد کرد.»
آمریکا در روزهای بحرانی انقلاب عمدتاً از دو کانال با اردوی امام خمینی در تماس مستقیم بود: در تهران از طریق آیت‌الله محمد بهشتی و مهدی بازرگان و در فرانسه از طریق ابراهیم یزدی، دستیار امام خمینی که سال‌ها در تگزاس زندگی کرده و از طریق دوستانی چون پروفسور ریچارد کاتم با وزارت امور خارجه آمریکا در تماس بود.
به گزارش بی‌بی‌سی، در اسناد منتشر شده از ارتباط محرمانه‌ای که واشنگتن با امام خمینی در فرانسه برقرار کرده بود با نام کانال یزدی – زیمرمن یاد شده است. وارن زیمرمن از دیپلمات‌های ارشد سفارت آمریکا در فرانسه بود و دست‌کم پنج بار در نوفل‌لوشاتو با یزدی دیدار کرد. این دو نفر، صبح‌ها در یک مهمانخانه کوچک که حدود یک کیلومتر از ویلای امام خمینی فاصله داشت بی‌سروصدا دیدار و تبادل نظر و پیام می‌کردند.
ابراهیم یزدی البته در گذشته هم با مقامات وزارت خارجه آمریکا تماس‌هایی داشت، اما دیدارهای وی با زیمرمن در مقطعی بسیار حساس انجام می‌شد و از آنجا که با اطلاع کامل امام خمینی بود و به عنوان رابط وی با آمریکا عمل می‌کرد، از اهمیت زیادی برخوردار است.
اسناد نشان می‌دهد که کانال یزدی – زیمرمن از روز ۱۵ ژانویه ۱۹۷۹ (۲۵ دی ۱۳۵۷) رسماً فعال بوده است، دقیقاً یک روز پیش از آنکه شاه ایران را ترک کند. یکی از اولین درخواست‌های یزدی از طرف آمریکایی برنامه دقیق سفر شاه بوده است که واشنگتن از ارائه آن طفره می‌رود.
پیام مستقیم امام خمینی به دولت کارتر در جریان پنجمین دیدار به دیپلمات آمریکایی ابلاغ می‌شود، در شرایطی که شاه ایران را ترک کرده بود و اداره کشور به شاپور بختیار و ارتش سپرده شده بود. نخست‌وزیر هم با بستن فرودگاه‌ها مانع از بازگشت امام شده بود. این پیام حدود ساعت ۱۰ صبح به وقت محلی توسط یزدی به زیمرمن ابلاغ شده است. بنا بر سند مذکور، امام خمینی به طور صریح از دولت کارتر می‌خواهد که از نفوذش برای تجدیدنظر در موضع ارتش استفاده کند، چرخشی که به گفته رهبر انقلاب، منافع آمریکا را هم تأمین خواهد کرد. امام خمینی در پیام خود می‌گوید: «فعالیت‌ها و اقدامات بختیار و رهبران کنونی ارتش برای مردم ایران زیان‌بار است اما برای دولت آمریکا زیان‌بارتر است، به خصوص برای آینده آمریکایی‌ها در ایران. این فعالیت‌ها می‌تواند باعث آن شود که دستورات جدیدی در ایران صادر کنم.» ایشان می‌افزاید: «توصیه می‌شود که شما به ارتش توصیه کنید که از بختیار اطاعت نکند و این فعالیت‌ها را متوقف کند.»
بنا بر این سند، ابراهیم یزدی پیام را کلمه به کلمه به فارسی نوشته بود و «در حالی که پیام را برای زیمرمن می‌خواند ترجمه می‌کرد.» امام خمینی گفته بود: «اگر بختیار و و رهبران فعلی ارتش دخالت در امور را متوقف کنند، ما مردم را آرام خواهیم کرد و این باعث خواهد شد که به آمریکایی‌ها (در ایران) آسیبی وارد نشود.»
یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های دولت آمریکا امنیت جانی هزاران مستشار نظامی و شهروند عادی‌اش در ایران بوده که بنا بر پیام امام خمینی در صورت همراه شدن واشنگتن با انقلاب جانشان به خطر نمی‌افتاد. شاید به خاطر چنین تضمین‌هایی بود که در روز پیروزی انقلاب، آیت‌الله محمد بهشتی و ابراهیم یزدی، ژنرال فیلیپ گست، بلندپایه‌ترین مقام نظامی آمریکا در ایران (رئیس هیات مستشاران نظامی) و ۲۶ نفر از پرسنل نظامی آمریکا را از زیرزمین ستاد کل ارتش شاهنشاهی که چریک‌های مسلح به آن حمله کرده بودند بیرون آوردند و صحیح و سالم به سفارت تحویل دادند.
از قضای روزگار همان روزی که ابراهیم یزدی، پیام شخصی امام خمینی را به واشنگتن ابلاغ کرد، داماد سابقش شهریار روحانی – که به عنوان نماینده و سخنگوی امام در آمریکا فعال بود – به دیدار مقامات ارشد وزارت خارجه رفته بود. بنا بر اسناد منتشر شده، روحانی هم از طرف آمریکایی خواسته بود که نگذارد ارتش به ویژه گارد شاهنشاهی مانع از بازگشت رهبر انقلاب به ایران شود که این موضوع توسط سایروس ونس، وزیر خارجه به کاخ سفید اطلاع داده می‌شود.
روحانی در پایان گفت‌وگوهایش که حدود یک ساعت و نیم طول کشید سه دلیل می‌آورد که انقلاب ایران دموکراتیک است و به نظامی دیکتاتوری منجر نخواهد شد: «اول، رهبری انقلاب را شخصیتی صاحب کرامت برعهده دارد که قدرت را در دست نخواهد گرفت و مانند لنین و مائو تسه‌تونگ ماهیت دموکراتیک مبارزه را تغییر نخواهد داد. دوم، رهبران دینی به نقش خود به عنوان پل ارتباطی بین دولت و مردم ادامه خواهند داد تا سیاست‌های دولت را برای مردم و خواسته‌های مردم را برای دولت توضیح بدهند تا ارتباط آن‌ها قطع نشود. سوم، ویژگی‌های دموکراتیک انقلاب آنقدر عمیق است و چنان در جامعه ایران تثبیت شده که نیروی نظامی و یا عمل متقابل دیگری نمی‌تواند آن را تحریف کند.»
روایت ابراهیم یزدی از مذاکرات با زیمرمن
ابراهیم یزدی که در دولت موقت مهندس مهدی بازرگان وزیر امور خارجه شد، در جلد سوم خاطراتش شرح ملاقات و مذاکراتش با وارن زیمرمن را نوشته است. به گزارش «تاریخ ایرانی»، اولین پیام در ۲۶ دی ماه ۱۳۵۷ بوده که زیمرمن از روی متن نوشته شده‌ای پیامی درباره سفر ژنرال هایزر به تهران و منتفی دانستن احتمال کودتا در ایران خواند و اینکه «ارتشی‌ها ترس آن را دارند که یک عملیات حساب شده‌ای توسط توده‌ای‌ها برای تحریک و درگیری بین ارتش و طرفداران آقا وجود داشته باشد. نیروهای نظامی وقوع این امر را بعد از خروج شاه از ایران و در صورت بازگشت فوری و ناگهانی خمینی احتمال می‌دهند. به هر حال ژنرال هایزر مطمئن نیست که واکنش ارتش در صورت برگشت فوری و ناگهانی آقا به ایران چه خواهد بود. رهبران نظامی، علائم و نشانه‌های جدی داده‌اند که در صورت برگشت ناگهانی آقا به تهران برای «محافظت قانون اساسی» ممکن است وارد عمل شوند.» امام خمینی در جوابی که یزدی در ملاقات بعدی برای رابط آمریکا خواند، گفتند: «اول اینکه گفته‌اید که توده‌ای‌ها برای برخورد مسلحانه تحریک می‌کنند چه سند یا مدرکی دارید که ارائه بدهید؟ این تحریکات از جانب خود ارتش است. آن‌ها به دنبال بهانه هستند. همچنین به نظر ما، یک ائتلاف اعلام نشده‌ای بین ارتش و کمونیست‌ها دیده می‌شود تا این بهانه به دست ارتش داده شود. هدف هماهنگ کمونیست‌ها و ارتش لطمه به اعتبار جنبش اسلامی است. دوم اینکه روشن کنید که منظور از حرکت ارتش برای «محافظت قانون اساسی» چیست؟ آیا حفظ سلطنت است یا حفظ ارتش برای آینده؟ آیا نگرانی آن‌ها و هدفشان «حفظ سلطنت است یا حفظ ارتش»، در صورت فرض دوم مسأله فرق می‌کند. سوم اینکه آیا درست است که آمریکایی‌ها تمام وسایل را از بین می‌برند، یا از کشور خارج می‌سازند؟»
دومین پیام در ۲۷ دی ماه ۵۷ رد و بدل شد که زیمرمن مطالب خود را از روی نوشته‌ای می‌خواند و یزدی ترجمهٔ آن‌ها را عیناً یادداشت می‌کرد. در این پیام سؤالاتی از این قبیل پرسیده شده بود که جهت‌گیری ارتش چیست؟ در مورد نظر ارتش دربارهٔ «محافظت قانون اساسی» آیا منظور سلطنت است یا حفظ خود ارتش؟ سرنوشت سرمایه‌گذاری‌های آمریکا در ایران؟ آیندهٔ فروش نفت به غرب؟ آیندهٔ روابط سیاسی، نظامی ایران با آمریکا؟ روابط با روسیه؟ یزدی پاسخی نداد. او به زیمرمن گفت: «سؤالات شما را مطرح می‌کنم و سپس جواب ایشان را به شما خواهم داد.» او می‌خواست یادآور شود که طرف مذاکره با نماینده آمریکا نیست و جواب‌ها از خودش نیست، از امام خمینی است.
سومین ملاقات نیز همچون دو مورد قبلی در رستوران مسافرخانهٔ نوفل‌لوشاتو انجام شد؛ در ۲۸ دی ۱۳۵۷ که پاسخ امام خمینی خوانده شد. ایشان در این پیام درباره روابط سیاسی ـ نظامی با آمریکا گفتند که «ما اساساً ضد هیچ کشور و ملتی نیستیم. ضد سیاست‌های آنان علیه مصالح ملت خودمان و ظلم آن‌ها هستیم. هرگاه روش دولت آمریکا برخلاف گذشته واقع‌بینانه شود و دست از دخالت در امور ما بردارد، دست از حمایت مردمی دزد و فاسد، از ارتشی و غیر ارتشی بردارد، جنبش ما را بفهمد و به آزادی و استقلال ما احترام بگذارد ما با آن‌ها روابط دوستانه خواهیم داشت. ما برای توسعهٔ کشاورزی و اقتصاد کشور به علوم و فنون و تکنولوژی غرب خصوصاً آمریکا نیاز داریم. با دوستی و احترام متقابل می‌توانیم رابطه داشته باشیم. اما آمریکا باید بداند که تنفر عمیق مردم ما نسبت به آمریکا به دلیل کودتای ۱۳۳۲ و دخالت ممتد آن‌ها از آن به بعد و حمایت از شاه امری نیست که در مدت کوتاهی از دل مردم ما برود. آمریکا می‌تواند آن را جبران کند و عملاً نشان دهد که سیاستش تغییر کرده است.» به گفته ایشان «روابط با روسیه، عیناً نظیر آمریکاست. ما از آن‌ها هم سوابق تلخی داریم. آن‌ها هم رژیم شاه را حمایت کرده‌اند. آن‌ها هم اگر بخواهند در امور ما دخالت کنند مقابله و مقاومت می‌کنیم. آن‌ها هم اگر به ما احترام بگذارند و مصالح ما را محترم بشمارند، در امور داخلی ما دخالت نکنند با آن‌ها دوستی خواهیم داشت. اما ما خود را با مردمی که به خدا معتقدند نزدیکتر حس می‌کنیم تا با ملحدین خدانشناس.»
در چهارمین دیدار در ۴ بهمن ۱۳۵۷ مذاکره‌کننده آمریکایی در پیامی که از روی نوشته می‌خواند تصریح کرد: «ما فکر می‌کنیم که در شرایط کنونی هنوز زود است که آیت‌الله در این زمان به ایران برگردند.» در پنجمین ملاقات در ۷ بهمن ۱۳۵۷ یزدی پیام امام خمینی خواند که در آن آمده بود: «کارها و عملیات بختیار و سران کنونی ارتش نه تنها برای ملت ایران، بلکه برای دولت آمریکا هم به خصوص آینده خود آمریکا هم در ایران، سخت ضرر دارد. و من ممکن است مجبور شوم دستور جدیدی دربارهٔ اوضاع ایران بدهم. بهتر است شما به ارتش توصیه کنید که از بختیار اطاعت نکند. دست از این حرکات بردارند. ادامهٔ این عملیات توسط بختیار و سران ارتش ممکن است فاجعه‌ای بزرگ به بار آورد. اگر او و ارتش در امور دخالت نکنند و ما ملت را ساکت کنیم ضرری برای آمریکا ندارد. این‌گونه حرکات و رفتار، ثبات و آرامش منطقه را باعث نخواهد شد. ملت از من حرف‌شنوی دارد و ثبات به دستور من و با اجرای برنامهٔ من به وجود خواهد آمد. وقتی من دولت موقت را اعلام کنم خواهید دید که رفع بسیاری از ابهامات خواهد شد و خواهید دید که ما با مردم آمریکا دشمنی خاصی نداریم و خواهید دید که جمهوری اسلامی که بر مبنای فقه و احکام اسلامی استوار است چیزی نیست جز بشردوستی و به نفع صلح و آرامش همهٔ بشریت است. بستن فرودگاه‌ها و جلوگیری از رفتن ما به ایران ثبات را بیش از پیش برهم می‌زند، نه آنکه اوضاع را تثبیت نماید. از جانب نیروهای طرفدار من خواسته شده است که اذن بدهم بروند فرودگاه را باز کنند با زور. اما من هنوز چنین اذنی نداده‌ام. همچنین نیروهای مسلح از نظامی و غیرنظامی، از جمله عشایر درخواست عمل برای پایان دادن به وضع کنونی کرده‌اند. اما من هنوز اذن نداده‌ام و ترجیح می‌دهم که کار با مسالمت تمام شود و سرنوشت مملکت به دست ملت سپرده شود.»
این آخرین ملاقات یزدی با نماینده وزارت امور خارجهٔ آمریکا بود که به نوشته او «این تماس‌ها در مجموع مفید بودند.»
تاریخ ایرانی