نگاهی به «عروس بید» اثر یوسف علیخانی

مهمترین شاخصه داستان‎های علیخانی را باید در تعلق خاطر او به زادگاهش جستجو کرد، اما تاثیری که زندگی در این روستا بر ذهن و روح او گذاشته، گاه با شیفتگی همراه شده و به داستانهایش آسیب زده است؛ هم از آن رو که وفاداری بیش از حد به واقعیت، مجال کمتری به عنصر خیال در برخی داستانهای او ‎داده و مهمتر از آن به لحاظ زبان او در دیالوگ نویسی؛چراکه نویسنده (به‎ویژه در نخستین بخش از این سه‎گانه) میان زبان فارسی و دیلمی سرگردان به نظر می‎رسد و در نهایت نیز به یک زبان معیار که خاص داستانهای او باشد نرسید و از دیگر سوی بکارگیری افراطی این لغات ارتباط خواننده را با داستانهای او دشوار می‎کرد.

اما در عین حال این دلبستگی این باعث شده او با اشراف، دست روی جزئیات زندگی و باورهای مردم این ناحیه بگذارد و بازگویی آنها در پرداختی روایی با توفیق همراه شده و تصاویری زنده و ملموس را در دهن خواننده تدایی کند. هرچند که گاه این داستانها به برش‎هایی بسیار ساده از زندگی مردم این منطقه بدل شده که خلاء پیرنگی قوی برای به  همراه کردن مخاطب احساس می‎شود.

علیخانی در طول آفرینش این سه‎گانه، مسیری رو به رشد را  پیموده است و بی‎شک هر بخش از بخش پیشین قابل توجه‎تر و در عین حال کاملتر بوده است. درواقع «عروس بید» علاوه‎بر این که از عمده محاسن داستانهای قبلی علیخانی برخوردار است، از پاره‎ای ضعف‎ها که در آثار قبلی او دیده می‎شد نیز دور شده است. این‎بار نویسنده از مولفه‎های زندگی جغرافیای مورد نظر خود در دل داستانها به خوبی بهره گرفته و بی آنکه گل درشت و تحمیلی باشند به عنوان عنصری در خدمت داستان بکار گرفته شده‎اند و به درستی در جای خود نشسته‎اند. عنصر خیال بیش از پیش مورد عنایت نویسنده بوده تا با در هم آمیختن آن با واقعیت، برغنای فضای داستانهای خود بیفزاید. به این ترتیب آن اتمسفر وهم انگیزی که در داستانهای قبلی گاه خودی نشان می‎داد در داستانهای«عروس بید» پررنگ شده و گاه تا مرز سورئال شدن نیز پیش می‎رود. همچنین داستانهای این مجموعه از پیرنگ قوی‎تری نسبت به اغلب داستانهای قبلی برخوردارند و مخصوصا  نویسنده با فاصله گرفتن از اصراری که در بکارگیری واژه‎های محلی و گویش دیلمی دارد، نه تنها به زبانی پالوده و یکدست، خاص خود رسیده که خواندن و درک متن دشواری‎های دومجموعه قبل  را ندارد.

با «عروس بید» باید جایگاه علیخانی را در میان بومی‎نویسان ادبیات معاصر تثبیت شده دانست بویژه آنکه او به مدد این سه گانه اقلیمی خاص خود می‎آفریند، که اهمیت ندارد چقدر به میلک واقعی نزدیک باشد، بلکه از قضا اگر نویسنده می‎خواهد آنرا از آن خود کند، باید از برخی جلوه‎های واقعی آن دور شده و آن را مطابق میل خود و به ضرورت داستانهایش بازسازی کند، کاری که اگر آن را برای علیخانی تحقق یافته بدانیم، باید سهم ویژه‎ای برای «عروس بید» در این زمینه قائل شویم.