پا به پای صادق هدایت؛ بر او چه گذشت!

متن زیر یکی از کامل‎ترین سالشمارهای زندگی صادق هدایت است، چرا که هم در بر دارنده مهمترین اتفاقات در طول زندگی ‎اوست و هم اینکه آثار نوشته شده توسط هدایت مو به مو به ترتیب زمان نگارش یا انتشار، در آن درج شده است؛ از داستانهای او گرفته تا ترجمه ها و حتی مقالاتی که در نشریات آن سالها منتشر کرده است. برای  صادق هدایت، هم می‎توان سالشمار  ایام حیاتش را نوشت، و هم روزگار پس از مرگش را، چرا که در تمام این سال‎ها گویی حی و حاضر در میان ما بوده، علاوه‎بر اینکه بعد از مرگ او آثارش به‎طور وسیع و منظم و توسط ناشرانی معتبر، ابتدا توسط انشارات امیرکبیر و سپس (در دهه پنجاه) توسط انتشارات جاویدان به زیور چاپ‎ آراسته شدند، برخی آثار منتشر نشده او نیز  همچون توپ مرواری و بعثت الاسلامیه فی بلاد الفرنجیه، اگرچه به صورت غیر رسمی، منتشر شدند، تعدادی از داستانهایش همانند برف کور و داش آکل دستمایه ساخت فیلم سینمایی قرار گرفتند و یا به عنوان مهمترین چهره در داستان‎نویسی معاصر، منشاء تاثیرات مختلف بر ادبیات و همچنین روشنفکران این دیار بوده و… امیدواریم در فرصتی دیگر سالشماری از روزگار پس از مرگ او را نیز تقدیم خوانندگان «مد و مه» کنیم.

***

٢٨بهمن ١٢٨١-

صادق هدایت در سه شنبه ۲۸ بهمن ماه ۱۲۸۱ در خانه پدری در تهران تولد یافت. پدرش هدایت قلی خان هدایت (اعتضادالملک)‌ فرزند جعفرقلی خان هدایت(نیرالملک) و مادرش خانم عذری- زیورالملک هدایت دختر حسین قلی خان مخبرالدوله دوم بود. پدر و مادر صادق از تبار رضا قلی خان هدایت یکی از معروفترین نویسندگان، شعرا و مورخان قرن سیزدهم ایران میباشد که خود از بازماندگان کمال خجندی بوده است.
١٢٨٧-

ورود به مدرسه  علمیه
١٣٠٢-

• مقدمه رباعیات خیام

۱۳۰۳-

• زبان حال یک الاغ به وقت مرگ»: مجله وفا سال دوم شماره ۶ صفحه ۱۶۴ تا ۱۶۸
• «انسان و حیوان»: کتاب مستقل – انتشارات بروخیم

۱۳۰۴-

تحصیلات متوسطه خود را در مدرسه سن لویی به پایان برد در این مدرسه بود که بر زبان فرانسه تسلط پیدا کرد.

١٣٠۵-

همراه عده‎ای از دیگر دانشجویان ایرانی برای تحصیل به بلژیک رفت. او ابتدا در بندر (گان) در بلژیک در دانشگاه این شهر به تحصیل پرداخت، اما شوق رفتن به پاریس نبض فرهنگ و ادبیات اروپا را داشت، آب و هوای شهر گان و وضع تحصیل خود بهانه کرد تا بالاخره او را به پاریس در فرانسه برای ادامه تحصیل منتقل کردند.

• جادوگری در ایران ( La Magie en Perse )  به زبان فرانسه در مجله فرانسوی لووال دیسیس Le Voile dIsis شماره ۷۹ سال ۳۱ چاپ پاریس
• داستان «مرگ» در مجله ایرانشهر دوره چهارم شماره ۱۱ چاپ برلن صفحه ۶۸۰ تا ۶۸۲

۱۳۰۶-

• انتشار فواید گیاهخواری(برلن)

۱۳۰۷-

برای اولین بار دست به خودکشی زد و در ساموا حوالی پاریس تصمیم گرفت خود را در رودخانه مارن غرق کند، ولی قایقی سررسید و او را نجات دادند.  در همین زمان برادر بزرگش عیسی هدایت هم برای گذراندن دوره‎ای آموزشی نظامی در پاریس به سر می‎برد و کم و بیش احوال صادق هدایت را زیر نظر داشت.

۱۳۰۸-

• نگارش داستان‎های کوتاه:  زنده به گور و اسیر فرانسوی در دوران دانشجویی در فرانسه

١٣٠٩-

از فرانسه  به تهران مراجعت کرد و پس از مدتی در بانک ملی ایران، به عنوان کارندی ساده و دون پایه، استخدام شد. در همین ایام گروه ربعه شکل گرفت که عبارت بودند از: بزرگ علوی، مسعود فرزاد، مجتبی مینوی و صادق هدایت

• پروین دختر ساسان – کتابخانه فردوسی
• مجموعه  داستان «زنده به گور» مشتمل بر داستانهای:
  زنده به گور
  اسیر فرانسوی
  داود گوژپشت
  مادلن
  آتش پرست
  آبجی خانم
  مرده خورها
  آب زندگی

۱۳۱۰-

• «سایه مغول» در مجموعه انیران – مطبعه فرهومند
• «کور و برادرش: ترجمه از آرتور شینسلر Arthur Schnitzler نویسنده اطریشی، مجله افسانه، دوره سوم، شماره ۴ و ۵
• «کلاغ پیر»: ترجمه از الکساندر لانژکیلاند Alexandre Lange Kielland نویسنده نروژی، مجله افسانه، دوره ۳، شماره ۱۱، صفحه ۱- ۵
• «تمشک تیغ دار»: ترجمه از آنتوان چخوف روسی Anton Pavlovitch Tchekhov ، مجله افسانه، دوره ۳، شماره ۲۳، صفحه ۱ -۵۱
• «مرداب حبشه»: ترجمه از کاستن شراو نویسنده فرانسوی Gaston Cherau ، مجله افسانه، دوره ۳، شماره ۲۸
• «درد دل میرزا یداله»: مجله افسانه، دوره ۳، جزوه ۲۸، صفحه ۱- ۲ که بعدا به نام داستان محلل چاپ شد
• «مشاور مخصوص»: ترجمه از آنتوان چخوف، مجله افسانه، سال سوم، شماره ۲۸
• «حکایت با نتیجه»:  مجله افسانه، دوره ۳، شماره ۳۱، صفحه ۲ -۳
• «شب های ورامین»: مجله افسانه، دوره سوم، شماره ۳۲، صفحه ۱۰ -۱۵
• «اوسانه: قطع جیبی» – نشریه آریان کوده

• «جادوگری در ایران»: ترجمه از فرانسه، مجله جهان نو، سال دوم، شماره اول، صفحه ۶۰ -۸۰

۱۳۱۱-

در سال ۱۳۱۱ به اصفهان مسافرت کرد، که ره‎آورد آن کتاب «اصفهان نصف جهان» بود، در همین سال از بانک ملی استعفا داده و در اداره کل تجارت مشغول کار شد.

• اصفهان نصف جهان: کتاب مستقل-کتابخانه خاور
• مجموعه داستان «سه قطره خون» مشتمل بر داستانهای:
  سه قطره خون
  گرداب
  داش آکل
  آینه شکسته
  طلب آمرزش
  لاله
  صورتک ها
  چنگال ها
  محلل

• «چطور ژاندارک دوشیزه اورلئان شده؟» مقدمه صادق هدایت به کتاب «دوشیزه اورلئان» اثر شیلر – ترجمه بزرگ علوی – صفحه الف تا خ

١٣١٢-

سفری به شیراز کرد و مدتی در خانه عمویش دکتر کریم هدایت اقامت داشت.

• مجموعه «سایه روشن» مشتمل بر داستانهای:
  س.گ.ل.ل
  زنی که مردش را گم کرد
  عروسک پشت پرده
  آفرینگان
  شب های ورامین
  آخرین لبخند
  پدران آدم
• «نیرنگستان»- کتاب مستقل
• «مازیار»- کتاب مستقل با همکاری مجتبی مینوی

• «علویه خانم»- کتاب مستقل

١٣١٣-

از اداره کل تجارت استعفا داد و در وزارت امور خارجه مشغول به کار شد.

• «وغ وغ ساهاب»- کتاب مستقل با همکاری مسعود فرزاد
• «ترانه های خیام»- کتاب مستقل – مطبعه روشنایی
• «البعثه الاسلامیه فی البلاد الافرنجیه» – کتاب مستقل

• «شرط بندی» ترجمه از آنتوان چخوف در مجموعه گل های رنگارنگ

۱۳۱۴-

از وزارت امور خارجه استعفا داد. در همین سال به اداره تامینات در نظمیه تهران احضار شده و به دلیل مطالبی که در کتاب وغ وغ ساهاب  نوشته بود، مورد بازجویی و اتهام قرار گرفت.

١٣١۵ –

در شرکت سهامی کل ساختمان مشغول به کار شد. در همین سال با مساعدت شین پرتو عازم هند شد و تحت نظر محقق و استاد هندی بهرام گور انکل ساریا زبان پهلوی را فرا گرفت.

• انتشار بوف کور به صورت دستنویس و پلی کپی در پنجاه نسخه در بمبئی
• «کارنامه اردشیر پاپکان» ترجمه از متون پهلوی ضمنا شامل « زند و هومن یسن» ترجمه از متون پهلوی

١٣١۶ –

به تهران مراجعت کرد و مجددا در بانک ملی ایران مشغول به کار شد.

١٣١٧ –

از بانک ملی ایران مجددا استعفا داد و در اداره موسیقی کشور به کار پرداخت و ضمنا همکاری با مجله موسیقی را آغاز کرد.

١٣١٨ –

عضویت در هیأت تحریریه  مجله  موسیقی، به عنوان یکی از ارکان این مجله، مدیریتمجله موسیقی برعهده سرگرد مین باشی بود.

• «متل های فارسی» – مجله موسیقی، شماره ۸
• قصه های «آقاموشه»، «شنگول و منگول» – مجله موسیقی، سال اول، شماره ۸
• گجسته ابالیش
• قصه «لچک کوچولوی قرمز» – مجله موسیقی، سال دوم، شماره ۲

• «ترانه های عامیانه» – مجله موسیقی، سال اول، شماره های۶ و ۷

۱۳۱۹-

• چایکووسکی» – مجله موسیقی، سال دوم، شماره ۳، خردادماه، صفحه ۲۵ – ۳۲
• «پیرامون لغت فرس اسدی» – مجله موسیقی، سال دوم، شماره ۱۱ و ۱۲، صفحه ۳۱ – ۳۶
• «شیوه نوین در تحقیق ادبی» – مجله موسیقی، سال دوم، شماره ۱۱ و ۱۲، صفحه ۱۹ – ۳۰

• «گجسته ابالیش» – ترجمه از متن پهلوی

١٣٢٠ –

استخدام در دانشکده  هنرهای زیبا به عنوان مترجم.

• انتشار بوف کور در ایران به صورت پاورقی در روزنامه ایران
• «داستان ناز» در مجله موسیقی سال سوم شماره دوم، صفحه ۳۸-۳۰
• «شیوه های نوین در شعر فارسی» در مجله سوم شماره ۳، صفحه ۲۲

• 

  «سنگ صبور» مجله موسیقی سال سوم، شماره ۶ و ۷، صفحه ۱۸-۱۳

۱۳۲۱ –

• مجموعه داستان «سگ ولگرد» شامل داستانهای:
  سگ ولگرد
  دن ژوان کرج
  بن بست
  کاتیا
  تخت ابونصر
  تجلی
  تاریکخانه
  میهن پرست
• «شهرستانهای ایران»: ترجمه از متن پهلوی، مجله مهر، سال هشتم، شماره اول، صفحه ۴۷ – ۵۵، شماره دوم، صفحه ۱۲۷ – ۱۳۱ و شماره سوم،صفحه ۱۶۸ – ۱۷۵
• داستان «آب زندگی»: انتشارات فرهنگ تهران
• بخش‎هایی از «بوف کور»: مجله ایران

• «بن بست»: چاپ فرانسه ۱۹۴۲ Limpasse

١٣٢٢ –

همکاری با مجله سخن را آغاز کرد، مدیریت مجله برعهده پرویز ناتل خانلری‎ست، از این ایام به بعد است که  داستانهای نویسندگان جوان آن روزگار همچون چوبک، جلال آل احمد و … برای انتشار در مجله سخن توسط صادق هدایت اصلاح شده و به قولی این داستانها را از لحاظ خود می‎گذراند!

• «علویه خانم»: کتاب مستقل
• «گزارش گمان شکن» – ترجمه از متن پهلوی
• «یادگار جاماسب» – ترجمه از متن پهلوی، مجله سخن، سال اول، شماره ۳،صفحه ۱۶۱ – ۱۶۷، شماره ۴ و ۵،صفحه ۲۱۷- ۲۲۰
• ترجمه «گورستان زنان خیانتکار»: از آرتور کریستین سن خاورشناس دانمارکی، مجله سخن، سال اول، شماره ۷ و ۸
• «جلو قانون»: ترجمه از فرانتس کافکا در مجله سخن، شماره ۱۱ و ۱۲
• «کارنامه اردشیر پاپکان» – ترجمه از متن پهلوی

• «چگونه نویسنده نشدم» – مجله سخن

١٣٢٣-

به همکاری خود با مجله سخن ادامه می‎دهد و مقالات و داستانهایی را در آن منتشر می‎سازد، این همکاری تا سال ۱۳۲۵ ادامه یافت.

• «آب زندگی» – روزنامه مردم
• «اوراشیما» – قصه ژاپونی – ترجمه در مجله سخن، سال دوم، شماره اول، صفحه ۴۳ – ۴۵
• نقد «بازرس»: اثر گوگول، ترجمه در مجله پیام نو، سال اول، صفحه ۵۲
• نقد فیلم «ملا نصرالدین در بخارا»: مجله پیام نو،سال اول، شماره اول،صفحه ۵۷
• «زند و هومن یسن» – ترجمه از متن پهلوی

• «ولنگاری» مشتمل بر:
  قضیه مرغ روح
  قضیه زیر بته
  قضیه فرهنگستان
  قضیه دست بر قضا
  قضیه خر  دجال
  قضیه نمک ترکی

١٣٢۴-

عضویت در انجمن روابط فرهنگی ایران و اتحاد جماهیر شوروی را پذیرفت و از اعضای فعال هیات تحریریه مجله «پیام نو» شد که ناشر افکار و آثار اعضای این انجمن بود. (صادق هدایت هیچگاه به عضویت حزب توده در نیامد!)

به عضویت در هیات مدیره «نخستین کنگره نویسندگان ایران» درآمد. بر اساس دعوت دانشگاه دولتی آسیای میانه، به همراه هیاتی عازم شوروی ( ازبکستان- تاشکند) شد، سفری که دو ماه طول کشید.

در همین سال مراسم بزرگداشت صادق هدایت در انجمن روابط  فرهنگی ایران و اتحاد جماهیر  شوروی برگزار شد، بزرگ علوی در این مراسم درباره هدایت و آثارش سخنرانی کرده و یزدانبخش قهرمان و مرم فیروز داستانهایی از او را قرائت می‎کنند.

• «حاجی آقا» – کتاب مستقل
• نقد «خاموشی دریا»: اثر ورکور – مجله سخن، سال دوم،شماره سوم،صفحه ۲۲۷ – ۲۲۸
• «چند نکته درباره ویس و رامین» – مجله پیام نو،سال اول،شماره نهم،صفحه ۱۵ – ۱۹ و شماره ۱۰، صفحه ۱۸ – ۲۶ – ۳۱
• «طلب آمرزش» – از کتاب سه قطره خون، مجله پیام نو، سال اول، شماره ۱۲، صفحه ۲۰ – ۲۴
• «شنگول و منگول»: مجله پیام نو،سال دوم، شماره سوم، صفحه ۵۴ – ۵۵
• انتقاد بر ترجمه رساله «غفران» ابوالعلاء معری، مجله پیام نو، سال دوم، شماره ۹، صفحه ۶۴
• «فلکلر یا فرهنگ توده» – مجله سخن،‌سال دوم، شماره ۳، صفحه ۱۷۹ – ۱۸۴ و شماره ۴، صفحه ۳۳۹ – ۳۴۲
• «طرح کلی برای کاوش فلکلر یک منطقه» – مجله سخن، سال دوم، شماره ۴، صفحه ۲۶۵- ۲۷۵
• «شغال و عرب» – ترجمه فرانتس کافکا،‌مجله سخن،‌سال دوم، شماره ۵، صفحه ۳۴۹
• «آمدن شاه بهرام ورجاوند» – ترجمه از متن پهلوی، مجله سخن، سال دوم، شماره ۷، صفحه ۵۴۰
• «خط پهلوی و الفبای صوتی»- مجله سخن، سال دوم، شماره ۸، صفحه ۶۱۶ – ۷۶۰ و شماره ۹، صفحه ۶۶۷- ۶۷۱
• «دیوار» – ترجمه از ژان پل سارتر Jean Paul Sartre نویسنده فرانسوی، مجله سخن، سال دوم، شماره ۱۱ و ۱۲، صفحه ۸۳۳ – ۸۴۷
• «سامپینگه» Sampingue به زبان فرانسه در ژورنال دوتهران

• لوناتیک  Lunatique  – «هوسباز» – به زبان فرانسه در ژورنال دوتهران

  

۱۳۲۵-

• «افسانه آفرینش» – چاپ پاریس، آدرین مزون نو
• «آبجی خانم» – از مجموعه زنده به گور، مجله پیام نو، سال دوم، شماره ۶، اردیبهشت ۱۳۲۵، صفحه ۳۱ – ۳۶
• «فردا» – مجله پیام نو، سال دوم، شماره ۷ و ۸، صفحه ۵۴ – ۶۴
• ترجمه داستان «فردا» – به زبان فرانسه در ژورنال دوتهران
• «گراکوش شکارچی» – ترجمه از فرانتس کافکا، مجله سخن،‌سال سوم، شماره ۱، صفحه ۴۸ – ۵۲
• «قصه کدو» – مجله سخن، دوره سوم، شماره ۴
• «ترجمه هنر ساسانی در غرفه مدال ها» – اثر «ال مور گشترن»  در مجله سخن، سال سوم، شماره ۵، صفحه ۳۱۸ – ۳۸۲
• «بلبل سرگشته» در مجله سخن، سال سوم، شماره ۶ و ۷، صفحه ۴۳۲ – ۴۴۳

• مقدمه کتاب «کارخانه مطلق سازی» نوشته کارل چابک، نویسنده چک اسلواکی، با ترجمه حسن قائمیان

١٣٢٧-

• «پیام کافکا» – مقدمه ای بر کتاب «گروه محکومین» فرانتس کافکا که ترجمه داستانهایی در آن توسط  حسن قائمیان انجام شده.

١٣٢٨-

برای شرکت در کنگره جهانی هواداران صلح از او دعوت به عمل آمد ولی به دلیل مشکلات اداری نتوانست در کنگره حاضر شود. او در پیامی برای ژولیو کوری که از هدایت برای شرکت در این کنگره دعوت کرده بود می نویسد: «امپریالیست‎ها کشورما را به زندانی بزرگمبدل ساخته‎اند. سخن گفتن و درست اندیشیدین جرم است. من نظر شما را در دفاع ازصلح می ستایم.

• «مسخ» – اثر فرانتس کافکا با ترجمه صادق هدایت

۱۲ آذر ۱۳۲۹-

عزیمت از تهران به فرانسه . هدایت با وجود اینکه شوهر خواهرش رزم آرا (نخست وزیر وقت) در اوج قدرت بود، ترجیح داد با گواهی پزشکی برای درمان به خارج از کشور برود. او پیش از خروج امتیاز چاپ کتابهایش را به مبلغی ناچیز واگذار کرد.

١٩ یا ٢٠ فروردین ۱۳۳۰-

در پاریس و در آپارتمان محقر اجاره‎ای در خیابان شامپیونه پس از بستن منافذ در و پنجره‎، شیر گاز را باز کرد. چند روز بعد هدایت را با لباس مرتب، درحالی که کف زمین دراز کشیده بود یافتند، در کنار پیکر او علاوه بر خاکستر نوشته‎های منتشر نشده‎اش ، مبلغی برای هزینه کفن و دفنش نیز دیده می‎شد.

روز ۲۷ فروردین جسدش را پس از توقفی در مسجد مراکشی‎های مقیم پارس، در گورستان پرلاشز به خاک سپردند.

ویژه نامه یک هفته با صادق هدایت- ۳

*از خوانندگان عزیز تقاضا می کنیم مطالب این ویژه نامه و یا دیگر مطالب «مد و مه» را جز با لینک مستقیم در وبسایت خود منعکس نکنند.