جاودانه ها (۱۴): «داستان‎های شگفت‎انگیز» اثر ادگار الن پو

داستان‎های شگفت‎انگیز [Histories Extraordinaires]. داستان‎های کوتاه ادگار الن پو (۱) (۱۸۰۹-۱۸۴۹)، نویسنده امریکایی، معمولا به این نام شناخته شده است. این داستانها، پس از انتشار یافتن در مجله‎‎های مختلف، در دو جلد گردآوری شد: داستان‎های عجیب و غریب (۲) (فیلادلفیا، ۱۸۴۰) و داستان‎ها (۳) (نیویورک، ۱۸۴۵). این داستانها، ‎ که بودلر (۴) آن‎ها را پس از ۱۸۴۸ ترجمه و با عنوان داستان‎های شگفت‎انگیز و داستان‎های شگفت‎انگیز نو به خوانندگان فرانسوی معرفی کرد، بسیار زود معروفیت جهانی یافتند. می‎توان این داستان‎ها را به چندین دسته تقسیم کرد. در برخی از آن‎ها –که تقریبا همه از آثار دوران جوانی است-، نویسنده تمایلی شدید به نوعی فلسفه علمی دارد که او را وادار می‎کند تا همه رویداد‎هایی را که مایه این داستانهاست با اصول این یا آن علم منطبق بداند، حتی آن‎هایی را که کمترین مناسبتی با این انطباق ندارند (این انحراف فکری بسیار متداولی در آن زمان بود). در «ماجرای بی‎سابقه شخصی به نام هانس پفال» (۵)، پو سفر خیالی مردی را حکایت می‎کند که موفق می‎شود با بالونی که خود ساخته است به ماه برسد؛ در حالی‎که «شایعه بالون» (۶) گذر از اقیانوس اطلس را توصیف می‎کند؛ این سفر، طی سه روز توفانی، به‎وسیله بالونی صورت می‎گیرد که ساخت آن به دقت شرح داده شده است. در «کشف فون کمپلن» (۷)، شاهد کوشش‎های یک کیمیاگریم که می‎خواهد فلز‎هایی کم‎ب‎ها را به طلا تبدیل کند. در «سقوط در مرداب» (۸)، ملوانی که کشتی‎اش دچار گردابی مهیب شده است، با توجه به این اصل فیزیکی که در یک گرداب استوانه بهتر از هرجسم دیگری در برابر نیروی جاذبه مقاومت می‎کند، خود را به یک بشکه می‎بندد و به این ترتیب از مرگ نجات می‎یابد. در «دست‎نوشته‎ای در شیشه» (۹)، مبحث علمی، که در این داستان کاوش نواحی قطبی ناشناخته است، با عنصر خیالی کشتی ارواح که همواره در لبه پرتگاه به حالت تعادل قرار دارد درمی‎آمیزد. در «کشف مغناطیسی» (۱۰) و «حقیقت قضیه آقای والدمار» (۱۱)، موضوع احضار ارواح مطرح است و امکان زنده نگاه‎داشتن موجوداتی که جسما مرده‎اند اما در خواب مصنوعی به سر می‎برند. «متسنگرستاین» (۱۲)، داستان اسبی است نقش شده بر یک قالیچه دیواری که از درون شعله‎‎هایی که قالیچه را می‎سوزاند فرار می‎کند. و اما «قصه‎ای از کوه‎های صخره‎ای» (۱۳) از تناسخ سخن می‎گوید و قهرمان آن، در فضایی کاملا شرقی، صحنه نبردی را که صدسال پیش در آن کشته شده بود بازمی‎بیند.

می‎توان تعدادی از داستان‎های پو را تحت عنوان «داستان‎های انزجار، اشتیاق و هراس» گرد آورد. اگرچه نویسنده خود اظهار داشته است که «برخی از موضوع‎های بسیار جذاب، ناهنجارتر از آن‎اند که به‎کار یک داستان تخیلی قابل قبول آیند»؛ با این حال، ‎گویی میل داشته است که به این‎گونه مسائل بپردازد. مثلا «زنده به گور» (۱۴) یا «چاه و آونگ» (۱۵) توصیف بیمارگونه وحشت‎های دوران انگیزیسیون است که در آن متهم بر لبه چاهی بسته شده است و داسی را می‎بیند که با حرکتی آونگی به او نزدیک می‎شود تا گردنش را قطع کند. در «نقاب مرگ سرخ» (۱۶)، که تجسمی وهم‎انگیز از وحشت مرگ‎زاست، شاهزاده‎ای، برای فرار از بلایی که کشور را ویران کرده است، ‎با همراهانش به قصری پناه می‎برد و در آنجا، در میان جشنی پرشکوه، شبح «مرگ سرخ» بر او ظاهر می‎شود. «هوپ فراگ» (۱۷)، ‎دلقکی با افکار شیطانی، بی‎رحمانه از درباریانی که مسخره‎اش کرده‎اند انتقام می‎کشد: او به حیله آن‎ها را وادار می‎کند که بر تن خود صمغ بمالند و آن‎گاه آن‎ها را آتش می‎زند. قهرمان چلیک آمونتیلادو (۱۸)، پس از آن‎که مدت‎های مدید درباره انتقامش اندیشیده است، دشمنش را به هوای چشیدن شراب به زیرزمین می‎کشاند و آن‎جا او را لای دیوار می‎گذارد. در «بچه شیطان لجباز» (۱۹)، پو آن احساس مرموزی را بیان می‎دارد که قهرمان را وامی‎دارد تا به قتلی بی‎نقص، که کمترین ردی بر جای نگذاشته است، اعتراف کند. همین اندیشه است که به شکل گربه‎ای سیاه مردی را که همسرش را کشته است تعقیب می‎کند «گربه سیاه» (۲۰)؛ یا کسی که در «دل رازگو» (۲۱) قاتل را وادار می‎کند تا در آن هنگام که گویی طپش قلب قربانی‎اش را که به خاک سپرده شده است می‎شنود، به قتل خود اعتراف کند. در «ویلیام ویلسون» (۲۲)، «منِ» حقیقی، چون دائم احساس گناه می‎کند و قادر نیست که بیش از این‎بار سنگینی بار خطاهایش را تحمل کند، یک «همزاد» بدکار می‎آفریند که هم برانگیزنده و هم انجام‎دهنده غیرمستقیم همه بدیهاست: همان مضمون رمانتیکی که در آثار موسه (۲۳)، شامیسو (۲۴)، هوفمان (۲۵) و وایلد (۲۶) می‎بینیم. در «زوال خاندان آشر» (۲۷)، دهشت ایجاد شده بیشتر به کمک آب و هوا و فضایی است که قصر را احاطه می‎کند، چنانکه گفتی در مهی مرموز و شوم فرو رفته است؛ به‎گونه‎ای که گویی خانه با سرنوشت ساکنان آن درمی‎آمیزد و همراه با آنان در آب‎های تیره مرداب ناپدید می‎شود.

در گروهی دیگر از داستانها، موضوع خون‎آشامی زنان به تأکید مطرح می‎شود. در نظر پو، اشتیاق نابودی و مرگ پایان می‎گیرد: ‎در «لیژیا» (۲۸)، که مظهر اراده‎ای است فرارونده‎تر از مرز‎های بشری، چشمان زنی مرده در چشمان زنی دیگر زنده می‎شود. در «مورلا» (۲۹)، مادری در جسم دختر خود زندگی دوباره می‎یابد. یک نقاش، قهرمان «تصویر بیضی شکل» (۳۱)، ناخودآگاه همسرش را که می‎پرستد به قتل می‎رساند، بی‎آنکه متوجه شود که برای زندگی بخشیدن به تصویر، زندگی مدل را می‎ستاند. «قرار ملاقات» (۳۲)، در زمینه‎ای رمانتیک، داستان دو دلداده بینواست که مسافتی طولانی جدایشان کرده است و هردو در یک لحظه خود را مسموم می‎کنند. «جعبه مستطیل» (۳۳) داستان شوهر تسکین‎ناپذیری را شرح می‎دهد که تابوت همسرش را در دریا حمل می‎کند و به هنگام توفان، همراه با تابوت در میان امواج فرو می‎رود. در «الئونورا» (۳۴) به عکس، نویسنده تمام زیبایی طبیعت اطراف را بیان می‎کند؛ احساسی که سرچشمه چندین داستان است که در آن‎ها گویی وسواس جای خود را به توصیفی آرام از طبیعت می‎دهد، مثلا در «جزیره پری» (۳۵)، «قلمرو آرنهایم» (۳۶)، «خانه ییلاقی لندور» (۳۷).

برخی دیگر از داستان‎ها را می‎توان «عجیب و غریب» خواند: مثلا «هزار و دومین داستان شهرزاد» (۳۸) که در آن پو ثابت کرده است که حقیقت عجیب‎تر از تخیل است و اختراعات نو یا برخی پدیده‎‎های طبیعی ممکن است که در نظر ذهنی ناآگاه غیرواقعی جلوه کند. همین‎طور «شیوه دکتر قیر و پروفسور پر» (۳۹): پو در این داستان که از طنزی توأم با دلتنگی خالی نیست، دیوانه‎خانه‎ای را توصیف می‎کند که در آن دیوانگان خود را پزشک می‎پندارند و با پزشکان همچون دیوانگان رفتار می‎شود. پاره‎ای از داستان‎ها کاملا مضحک‎اند، مانند: «عینک» (۴۰) که در آن مردی نزدیک‎بین به بیماری خود اقرار ندارد و نزدیک است که با مادر مادربزرگ خود ازدواج کند؛ «دوکِ املت» که در آن قهرمان داستان، که مرده است، با شیطان بحث و شرط‎ بندی می‎کند و سرانجام به زمین بازمی‎گردد؛ «شیطان در برج ناقوس» (۴۱) شرح واقعه‎ای عجیب است که در روستایی آرام در هلند روی می‎دهد؛ و «سه یکشنبه در یک هفته» (۴۲) داستانی است که از اختلاف عرض جغرافیایی ماجرایی فکاهی می‎سازد.

سرانجام در آخرین گروه داستانها، محرک اصلی برای عملی شدن اندیشه، تحلیل و استنتاج است. بدین ترتیب، در سوسک طلایی، خواندن یک رمز نوشته که بر روی تکه‎ای پوست نقش شده است باعث پیدا شدن گنجی پنهان می‎شود. در سه تا از داستانها، کاراگاهی غیرحرفه‎ای به نام اوگاست دوپن (۴۳) ظاهر می‎شود که تنها به کمک دریافت هوشمندانه‎اش، بر مسائلی به ظاهر حل‎ناشدنی پیروز می‎شود؛ «قتل‎های کوچه مورگ» (۴۴) داستان دو قتل است و پلیس نمی‎تواند قاتل را که یک گوریل است پیدا کند؛ راز ماری روژه، که موضوع آن از رساله فلسفی درباره احتمالات (۴۵)، نوشته لاپلاس (۴۶)، الهام گرفته است، داستان ناپدید شدن مرموز یک دختر جوان را حکایت می‎کند و «نامه دزدیده شده» اثبات یک تناقض است: برای این‎که نامه‎ای از جست‎وجو‎ها در امان باشد، کافی بوده است آن را در محلی کاملا آشکار بگذراند. پو، همچون هاثورن (۴۷) و ملویل (۴۸)، به آن دوره از ادبیات امریکا تعلق دارد که بین سال ۱۸۴۰ و جنگ‎های انفصال واقع شده است؛ دورانی که هنوز روح این سرزمین در جست‎وجوی خود بود و می‎کوشید تا در میان تشویشی دردآور که غالبا به گریز متوسل می‎شد، تجربه خویش را بیان کند. از میان این سه نویسنده، بی‎شک «پو» سرشتی نگران‎تر و بیمارگونه‎تر دارد: ‎او، که مجذوب رؤیا و بیگانه با شور و شوق‎های متداول است، موفق می‎شود برای خود دنیایی غیرواقعی بسازد که دهشت تخیلی آن روشن‎بینی‎اش را از میان می‎برد؛ دنیایی که آن را به خوبی و با شیوه‎ای قابل ستایش و ناب و غریب بیان می‎کند و به گفته بودلر «همچون زنجیره‎‎های یک زره فشرده است». در آثار پو، استحکام منطقی و ظرافت اندیشه به تخیلی بسیار بارور پیوند می‎خورد و پو توانسته است در داستانهایش، که از رمز و رازی شبح‎گونه به تحلیل جزئیات می‎رسد، با قدرتی نادر قلمرو تاریکی را توصیف کند که از آخرین مرز‎های ممکن به گوشه و کنار مرموز خرافات و جهان غیرواقعی راه می‎برد.

جا دارد که از ترجمه شارل بودلر (۱۸۲۱-۱۸۶۷)، شاعر فرانسوی، از داستان‎های شگفت‎انگیز و داستان‎های شگفت‎انگیز نو، که کمی پس از مرگ پو و پیش از انتشار «گل‎های شر» منتشر شد، جداگانه سخن به میان آید، زیرا بودلر بیش از خود پو برای این نویسنده افتخارآفرین بوده است. بودلر همچنین ترجمه «ماجرا‎های آرتور گوردون پیم اهل نانتوکت و یوریکا» یا «رساله در باب دنیای مادی و معنوی» را منتشر کرد که معرفی شیوه پو است. می‎دانیم که بودلر با چه اشتیاقی این اثر عجیب را که «سبکی بی‎نهایت ابتکاری و کاملا صحیح دارد»، و این نویسنده را که دارای «نبوغی بسیار عمیق چون آسمان و دوزخ» است کشف کرد. اثر و خالق اثر هردو تصویر و تجسم تمایلات او بودند و به همین دلیل آن‎ها را ستایش می‎کرد و مالارمه (۴۹) و والری (۵۰) نیز همان راه را ادامه دادند. بودلر از ستایش افتخارات استادش فراتر رفت و از او تقلید کرد؛ وانگهی تنها مقلد موفق پو بود، زیرا توانست با ترجمه آثار او آن را تغییر دهد: در واقع، سبک ترجمه غنی‎تر، انعطاف‎پذیرتر، خشن‎تر و در یک کلام، رساتر از اصل آن است که غالبا از لطف عاری است. به کمک این ترجمه بود که پو در تمامی دنیا چندان خواننده پیدا کرد که هرگز در کشور خود به آن تعداد دست نیافت.

فرهنگ آثار. سروش.

۱٫ Edgar Allan Poe 2. Tales of the Grotesque and Arabesque 3. Tales

۴٫ Baudelaire 5. The Adventures of one Hans Pfaal 6. The Ballon-Hoax

۷٫ Von Kempelen and his Discovery 8. A Descent into the Maelstrom

۹٫ Ms. Found in a Bottle 10. Memeric Revelation

۱۱٫ The Facts in the Case of Mr. Waldemar 12. Metzengerstein

۱۳٫ A Tale of the Ragged Mountains 14. The Premature Burial

۱۵٫ The Pit and the Pendulum 16. The Masque of the Red Death

۱۷٫ Hop-Frog 18. The Cask of Amontillado 19. The Imp of the Perverse

۲۰٫ The Black Cat 21. The Tell-tale Heart 22. William Wilson 23. Musset

۲۴٫ Chamisso 25. Hoffmann 26. Wilde 27. The Fall of the House Usher

۲۸٫ Ligeia 29. Morella 30. Berenice 31. The Oval Portrait 32. The Assignation

۳۳٫ The Oblong Box 34. Elenora 35. The Island of the Fay

۳۶٫ The Domain of Arnheim 37. Landor’s Cottage

۳۸٫ The Thousand and Second Tale of Sheherazade

۳۹٫ Thd System of Doctor Tar and Professor Feather 40. The Spectacles

۴۱٫ The Devil in the Belfry 42. Three Sundays in a Week 43. August Dupin

۴۴٫ The Murders in the Rue Morgue 45. Essai Philosophique sur les probilites

۴۶٫ Laplace 47. Hawthorne 48. Melville 49. Mallame 50. Valery