این مقاله را به اشتراک بگذارید
وصال روحانی: یکی از رخدادهای جالب جشنواره امسال کن فرانسه تجربه‌های تازه‌ای بود که از طریق بازی در فیلم جدید اصغر فرهادی سینماگر ایرانی نصیب بازیگران متفاوت این فیلم و به ویژه برنیس بژو و طاهر رحیم شد.
هیچیک از این دو، ایرانی نیستند. بژو همان بازیگر زن فرانسوی است که با بازی در آرتیست کار صامت و چند اسکاری سال ۲۰۱۱ میشل هازاناوی شیوس و کاندیدا شدن برای اسکار برترین بازیگر زن سال ناگهان مشهور و از هر سو مورد توجه واقع شد و رحیم همانی است که در سال ۲۰۰۹ در «پیامبر» فیلم ژاک اودیارد فرانسوی جلب نظر کرد و او در آن فیلم که یک کار درام به تصویر کشیده شده در یک زندان بود، رل جوانی را بازی می‌کرد که مراحل و مراتب تبدیل شدن به مردی بزرگسال را پشت میله‌های زندان تجربه می‌کرد.
دنیاهایی تازه
فیلم‌های فوق و پخش آنها در کن («آرتیست» نخل طلای این جشنواره در سال ۲۰۱۱ را هم برد) این دو هنرپیشه را معروف کرده بود ولی آن چه دوره ۲۰۱۳ فستیوال و به واقع فیلم جدید اصغر فرهادی به آنها اضافه کرد، جا افتادن در دنیاهایی تازه و فضایی چند فرهنگی بر اثر شرکت در فیلم «گذشته» است، برای هر دوی آنان بعد از شهرتی که فیلم‌های فوق نصیب‌شان کرد، بسیار آسان بود که تمام و کمال جذب هالیوود شوند و در فیلم‌های ولو معمولی آنها شرکت جویند و کاسبی کنند و در دغدغه کیفیت آثار خود نیز نباشند. با این حال هم بژو و هم رحیم تصمیم گرفته‌اند هیچیک از جوانب کار خود را از دست ندهند و فیلم‌های فرهنگی‌تر اروپا را از دست ندهند و اگر یک کار خوب از سوی استودیوهای بزرگ آمریکایی به آنان پیشنهاد شد آن را هم از دست ندهند. بازی در فیلم «گذشته»ی فرهادی در تعریف اول می‌گنجد زیرا این فیلم تفاوت فرهنگ و مشکلات زندگی در یک اروپای سرشار از فرهنگ‌های متضاد و رویدادهای زندگی یک ایرانی مهاجر در پاریس را نشان می‌دهد. زندگی مشترکی که با طلاق و جدایی سوق داده می‌شود و ادامه‌ای بر تجربه‌اندوزی هر چه بیشتر بژو و طاهر رحیم از طریق بازی در فیلم‌هایی است که نمی‌خواهند سطحی باشند.
در حد یک معجزه
بژو در کن امسال گفته است: «فیلم ارتیست برای من چیزی در حد یک معجزه بود و زندگی‌ام را به کلی عوض کرد. طبیعی است که موفقیت فراوان آن فیلم بسیاری از سینماگران را به سمت من کشید و پیشنهادات متعددی که بعد از آن فیلم به من شده، محصول توفیق همان فیلم است.»
اما تفاوت‌ها و فرق‌ها بین «ارتیست» که بژو این چنین از آن یاد می‌کند و «گذشته» که جدیدترین ساخته اصغر فرهادی است، نمی‌تواند بیش از این باشد. اولی نشانه سرخوشی سینما در روزگاری است که فیلم‌های صامت جای خود را به سینمای ناطق دادند و دومی کاری دراماتیک و متعلق به روابط اجتماعی انسان‌ها در دنیای مدرن و در نهایت یک قصه شهری است و بیشتر از مشکلات می‌گوید تا از آنچه فانتزی‌وار و رویاگونه در دنیای نمایش می‌گذرد و در آن حقیقت چندانی نیست. بژو در «گذشته» ایفاگر رل ماری، زن فرانسوی با دو فرزند است که همسر ایرانی‌اش (با بازی علی مصفا) مدتی است او را ترک کرده و اینک با مرد شرقی دیگری به نام سمیر که او نیز مشکلات و پیچیدگی‌های فامیلی متعددی دارد، آشنا شده است. همسر سابق ایرانی او بعد از چهار سال به پاریس بازگشته تا کار طلاق از وی را قطعی و تمام کند و با این که تمام کاراکترها ظاهراً مصمم‌اند به سمت جلو حرکت کنند و آینده‌ای تازه را برای خود پی‌ریزند، گذشته و آنچه پیشتر روی داده، پیوسته آنها را به سوی خود می‌کشد و آزار می‌دهد.
رنج گذشته
بژو می‌گوید بعد از تست تصویر اولیه‌ای که فرهادی از او گرفت، یک ماهی از او بی‌خبر بود و در نتیجه فکر می‌کرد که این کارگردان فاتح اسکار برترین فیلم خارجی (غیر آمریکایی) سال ۲۰۱۱ ( با فیلم «جدایی نادر از سیمین») او را برای فیلمش انتخاب نکرده است. بژو می‌افزاید: بعداً فهمیدم فرهادی درباره این که توانایی من در رل‌هایی دراماتیک از آن دست که خودش می‌خواهد به چه میزان می‌رسد دچار تردید است. او هرچه از من دیده بود، مثل ارتیست کارهایی شاد و دارای اخلاق و خوی مثبت و در بردارنده کاراکترهایی بود که زندگی‌شان پیچیدگی خاصی ندارد و دراماتیک نیست و این با آنچه او می‌خواست در فیلم «گذشته» بگوید بسیار فرق داشت. او می‌خواست مطمئن شود که بخش دیگری در وجود من هست که می‌تواند عمیق‌تر و فکورتر و تلخ‌تر باشد و لابد به اطمینان‌هایی در این خصوص رسید که سرانجام این رل را به من داد.
تمرین دوماهه و سپس …
هم برنیس بژو و هم طاهر رحیم می‌گویند از کار کردن با فرهادی راضی‌اند و آن را تجربه‌ای موفق و تازه می‌دانند. به تصمیم کارگردانی که پیشتر فیلم «درباره الی» او نیز بخشی از جوایز اصلی جشنواره برلین ۲۰۱۰ را درو کرده بود، ابتدا به بازیگران دو ماه وقت داده شد که با تمرینات کافی در نقش‌های خود فرو بروند و کاملاً در محیط حل شوند و پس از آن فیلمبرداری و گرفتن صحنه‌ها به مدت چهار ماه صورت پذیرفت. با احتساب وجود یک کارگردان ایرانی و حضور بازیگران اغلب فرانسوی در «گذشته» این فیلم یکی از محصولات پرشمار چند فرهنگی و فراملیتی در جشنواره کن امسال بود و شمار این گونه آثار در شصت و ششمین دوره این فستیوال که از ۲۵ اردیبهشت براه افتاد و ۵ خرداد زمان پایان آن بود، کم نبوده است. به عنوان مثال می‌توان به «جیسی پی» اشاره کرد که در آن متیو امالریک فرانسوی و بنیچیو دل‌توروی پورتوریکویی نقش‌های اصلی را ایفا کرده‌اند یا به کار تازه گی‌یوم کانت فیلمساز فرانسوی که در آن هنرپیشه‌های متعددی شامل کلایو اوون و بیلی کرادوپ آمریکایی و ماریون کوتیلار فرانسوی به بازی پرداخته‌اند و این فیلم را «ارتباط‌های خونی» نامیده‌اند. برنیس بژو از این تفاهم‌ها و همکاری‌های فرهنگی ناراضی نیست. وی می‌گوید: در سینمای آمریکا در سال‌های اخیر کریستوف والتز اتریشی، ماریون کوتیلار فرانسوی و پنه‌لوپه کروز اسپانیایی جلب نظر کرده‌اند و ما هم در سینمای فرانسه بازیگران موفق ایتالیایی و اسپانیایی کم نداشته‌ایم. این پروسه بدی نیست و برعکس ما به حضور بیگانگان در سینمای خودمان عادت کرده و پلی میان فرهنگ‌های خود زده‌ایم. آثار و محصولات این تقابل و توافق فرهنگی آن قدرها هم بد نیست.
پروژه‌های بعدی
هم بژو و هم طاهر رحیم بعد از موفقیت‌های بزرگ اولیه‌شان در کن، همان طور که خود این بازیگر زن فرانسوی هم اشاره کرده، کسب و کار پررونق‌تری پیدا کرده‌اند. بژو اخیراً بازی در فیلم مبتنی بر سرقت و ماجراجویی «آخرین الماس» را به پایان رسانده و بعد از آن باید در پروژه بعدی میشل هازاناوی شیوس که یک فیلم جنگی متمرکز بر ایالت خودمختاری طلب چچن روسیه است، شرکت کند. از کارهای تازه طاهر رحیم باید به «عقاب» فیلمی پیرامون وقایع امپراتوری روم و Grand central اشاره کرد که دومی یک رمانس شکل گرفته در یک پایگاه فعالیت‌های اتمی است و در یکی از بخش‌های جنبی در کن امسال به نمایش در آمد. در قدم بعدی طاهر رحیم باید در یک فیلم پلیسی و جنایی فرانسوی به نام «خبر چین» شرکت کند و بجز آن در فیلمی پیرامون دهه ۱۹۲۰ نیز بازی خواهد کرد که آن را فاتح آکین یک فیلمساز آلمانی – ترکیه‌ای کارگردانی خواهد کرد و این نیز از نمونه‌های جدید فیلمسازی‌های چند فرهنگی است.
مگر با مایکل مان کار کنید
به رغم این شهرت‌ها و اعتبارهای حاصل آمده در سال‌های اخیر، طاهر رحیم مثل برنیس بژو و حتی بیشتر از او معتقد است که هالیوود مقصد مناسب و کاملی برای سینماگران غیر آمریکایی نیست و آنها که زبان انگلیسی، زبان اصلی‌شان نیست همیشه آنجا مشکل خواهند داشت و فیلم‌های اروپایی برای آنان مناسب‌تر و به صلاح‌تر است. رحیم می‌گوید: شاید اگر گذارتان به آدم‌های عمیق‌تری مثل مایکل مان بیافتد، کار فرهنگی و در عین حال پرماجرای خوبی در هالیوود بسازید و حضورتان در آنجا مثمر ثمر باشد اما حقیقت امر این است که تعداد این گونه موارد در سینمای روز اندک است. نمی‌توان برخی عادت‌ها و فرهنگ‌ها را از وجود خود زدود و این همان نکته‌ای است که زندگی و نوع کار و میزان توفیق‌تان را شکل می‌دهد.
منبع: Newyorker
بانی فیلم / مد و مه / خرداد ۱۳۹۲