این مقاله را به اشتراک بگذارید
۲۱ خرداد ماه مصادف است با سی‌وچهارمین سالروز درگذشت «جان وین»، از بزرگترین بازیگران تاریخ سینما و چهره‌ی ماندگار سینمای وسترن است.
«ماریو میچل موریسون» معروف به «جان وین» روز ۲۶ می ۱۹۰۷ در ایالت ایووا در شمال شرقی آمریکا به‌دنیا آمد و روز ۱۱ ژوئن ۱۹۷۹ در سن ۷۲ سالگی بر اثر سرطان در لس‌آنجلس درگذشت.
وی پیش از مرگ در سال ۱۹۷۲ در ۱۷۰ فیلم نقش‌آفرینی کرد و در سال ۱۹۶۹ با فیلم «سنگریزه‌ی واقعی» موفق به دریافت جایزه اسکار بهترین بازیگر مرد شد.
«جان وین» تجسم ایده‌آل‌های سنتی یا به اصطلاح ارزش‌های اصیل آمریکایی بود که شاید امروزه برای بسیاری از مردم جهان ناخوش‌آیند باشد. آمریکای جان وین جولانگاه آزادمردان است و قلمرو نظم و قانون. نظمی که چه بسا ظالمانه است و قانونی که می‌تواند طرفدار زورمندان باشد. این آمریکا اعتماد فراوان و اراده قوی دارد و تا حدی هم قلدر و زورگوست. از هرچیز و هرکسی برتر است و چون از دیگران قوی‌تر است، پس به خود حق می‌دهد که حرف و نظر خود را با زور هم پیش ببرد.
جان وین از زمانی که در سینما به شهرت رسید، همیشه نماینده‌ی اندیشه‌های کهنه و محافظه‌کارانه بود. در جریان جنگ داخلی اسپانیا که بیشتر شهروندان آزادیخواه آمریکا و جهان از بنیادهای جمهوری حمایت می‌کردند، جان وین سرسختانه از ناسیونالیست‌های سلطنت‌طلب که قاتلان دموکراسی جوان اسپانیا بودند پشتیبانی می‌کرد و برای آنها کمک مالی می‌فرستاد.
جان وین از زمانی که در سینما به شهرت رسید، همیشه نماینده‌ی اندیشه‌های کهنه و محافظه‌کارانه بود. در جریان جنگ داخلی اسپانیا که بیشتر شهروندان آزادیخواه آمریکا و جهان از بنیادهای جمهوری حمایت می‌کردند، جان وین سرسختانه از ناسیونالیست‌های سلطنت‌طلب که قاتلان دموکراسی جوان اسپانیا بودند پشتیبانی می‌کرد و برای آنها کمک مالی می‌فرستاد.
در جنگ جهانی دوم جان وین با ورود آمریکا به جنگ و گشودن جبهه شرق اروپا مخالف بود، زیرا عقیده داشت که جنگ فرصتی است تا آلمان نازی حساب « اتحاد شوروی» را یکسره کند تا جهان از «شر کمونیسم » راحت شود.
به همین ترتیب جان وین از عملیات ارتش آمریکا در کره و ویتنام نیز دفاع کرد، زیرا جنگ‌طلبی و برتری‌جویی ایالات متحده را دفاع موجه به اصطلاح «جهان آزاد» در برابر تهاجم کمونیسم میدانست. در دورانی که روشنفکران آمریکا لشکرکشی بیرحمانه به خاک ویتنام را محکوم می‌کردند، جان وین در سال ۱۹۶۸ فیلم «کلاه سبزها» را ساخت که به حملات بیرحمانه‌ی ارتش آمریکا، سیمایی عادلانه و اخلاقی می‌داد.
بیشتر سینمادوستان تصویر جان وین را بیشتر از خود او دوست دارند. او را نه پشت تریبون‌های تبلیغاتی بلکه روی پرده‌ی سینما می‌پسندند. او روی اکران زنده‌تر و شاداب‌تر و انسان‌تر است. در تاریکی سینما او را روشن‌تر می‌بینیم.
جان وین تنها بازیگر آمریکایی بود که در زمان حیاتش سیمای اسطوره‌ای پیدا کرد. او با هیکل تنومند، حرکات نرم و صدای کلفت و دورگه‌اش از ابعاد انسانی بزرگتر بود. وقتی تفنگ به دست می‌گرفت و بر پشت اسب به سوی افق‌های دور می‌تاخت، تماشاگر میدانست که از او کارهایی بر میآید که فراتر از توش و توان ماست. در عین حال او در بیشتر نقش‌ها انسانی بود معمولی با تمام ضعفها و محدویت‌های بشری، برای همین هم می‌توانستیم با او همدردی داشته باشیم و گاه در جلد او فرو برویم. تماشاگر می‌پذیرفت که او نماینده‌ی خیر است و باید بر شر پیروز شود. چند و چون در ماهیت خیر و شر و موشکافی‌های حقوقی یا اخلاقی از حوصله سینمای وسترن بیرون است.
سینمای وسترن روایت بخشی از گذشته‌ی آمریکاست که زیاد هم دور نیست. مقطعی که ایالت‌های شرقی کرانه‌ی اقیانوس اطلس می‌روند تا ایالت‌های جنوب غربی آمریکا را تا کرانه‌ی اقیانوس آرام فتح کنند. این دوران از التهابات اجتماعی و سیاسی سرشار است، با انبوه حوادث تکان‌دهنده و ماجراهای پرهیجان. گنجی بی‌کران از حکایات غریب و داستان‌های پرکشش. زمینه‌ی تاریخی این داستان‌های پرتب و تاب از ده پانزده سال فراتر نمی‌رود و تنها برشی باریک از گذشته‌ی آمریکا را در برمی‌گیرد. دوره‌ای پرآشوب در حوالی سالهای ۱۸۶۵ تا ۱۸۸۰ که پس از پایان جنگ‌های داخلی فرا رسید.
هیچ بازیگری در سینمای آمریکا مانند جان وین به ژانر یا شاخه‌ی سینمای وسترن هویت نداده است. همه بزرگان هالیوود از گری کوپر و کرک داگلاس تا برت لنکستر و جیمز استوارت و در سالهای نزدیک‌تر پل نیومن و رابرت ردفورد و استیو مک‌کویین و کلینت ایستوود و کوین کاستنر به قهرمانان غرب وحشی جان دادهاند، اما هیچ یک از آنها به برازندگی و استواری جان وین در دل دره‌های غریب و دشتهای پهناور و آسمانهای درخشان آن دیار ناآشنا جا نیفتادند.
جان وین با قد افراشته، چهره‌ی سوخته و نگاه عمیق با چشم‌اندازهای بکر و غریب غرب وحشی یگانه بود. او در قالب گاوچران یا کلانتر، در سیمای ششلول‌بند یا سواره‌نظام، مرد تیپیک دنیای وسترن بود که گویی همان دم از دل چشمههای رخشان و صخرههای سخت برجوشیده بود.
او خود یکپارچه وسترنر یا مرد اصیل غرب بود. یل آشنای دشتهای بی‌کران غرب، که نیاز نداشت نقش کابوی را بازی کند. درست برعکس: این کابوی بود که نیاز داشت از او تقلید کند تا به یک کابوی واقعی بدل شود.
جان وین در نزدیک ۲۰۰ فیلم ایفای نقش کرده، اما سیمای واقعی او در سینمای وسترن است که به کمال جان می‌گیرد در پهندشت‌های فراخ و دره‌های پرسنگلاخ است که این «یکه سوار» سرشار از سرزندگی و شادابی، با تمام قامت در افق قد می‌کشد. غولی زیبا که از بطن طبیعت وحشی زاده می‌شود، آماده، تا بر افق‌ها و افلاک چیره شود.
یکی از نمایه‌های اصلی سینمای وسترن ترسیم تضاد فرهنگ مدنی (شهرنشینی مدرن) با مناسبات و ساختارهای سنتی (خانه‌بدوشی بدوی) است. جان وین در جان دادن به این بعد از جهان وسترن بی‌نظیر است. در قیافه مردانه، در منش و رفتار او چیزی مرموز، بدوی و دست‌نیافتنی هست که او را از الگوهای عرفی و مدنی دور و به سرشت وحشی وسترن نزدیک می‌کرد.
در رفتار او پویه‌ای غریزی هست که او را از تکرار و ابتذال دور می‌کند. سیمای او در سایه روشن عواطف و انگیزه‌های گوناگون تغییر رنگ می‌دهد. خشم و خشونت مردانه‌ی او در یک آن به عطوفت و مهربانی بدل می‌شود، گویی در پیکر زمخت این «غول بیابانی»، کودکی معصوم و بی‌آزار کز کرده است.
جان وین در سال ۱۹۲۶ در زمان سینمای صامت بازیگری را شروع کرد. سال‌ها بعد در سال ۱۹۳۹ بود که با وسترن برجسته‌ی جان فورد به نام « دلیجان» به شهرت رسید.
در فیلمهای حماسی جان فورد بود که سیمای جان وین تا حد اسطوره‌ای زوال‌ناپذیر قوام گرفت. در فیلمهایی مانند «قلعه»، «آپاچی» ، «ریو گرانده»، «جستجوگران»، «دختری با روبان زرد»، « آخرین فرمان» ، « مردی که لیبرتی والانس را کشت» و «سواره نظام». این فیلمها امروزه به گنجینه‌ی کلاسیک سینما پیوسته‌اند.
سینماگر بزرگ دیگری که در تکوین سیمای اسطوره‌ای جان وین سهم داشت هاوارد هاکز است. او پس از ساختن وسترنی زیبا به نام «رود سرخ» به سال ۱۹۴۸، در سالهای بعد با سه گانه‌ای ظریف و استادانه موفق شد بلوغ بازیگری جان وین را به نمایش بگذارد. این سه گوهر سینمای وسترن عبارتند از: ریو براوو، ریو لوبو و الدورادو.
جان وین دو فیلم نیز کارگردانی کرد: وسترنی به نام آلامو در سال ۱۹۵۹ ساخت و فیلم جنگی « کلاه سبزها» را به سال ۱۹۶۸٫ اما در ستایش از او لازم نیست از این دو فیلم سخنی گفته شود. به سادگی باید گفت که او بازیگری توانا بود که سینمای وسترن به او مدیون است.
آخرین نقش‌آفرینی «جان وین»، ستازه نامدار سینمای آمریکا ۳۱ سال بعد از مرگ او، در قالب دی‌وی‌دی عرضه می‌شود. فیلم «توفان‌سواران غرب طلایی» آخرین فیلم «جان وین» است که پیش از این هرگز به‌روی پرده سینما نیامده بود.
این وسترن علمی – تخیلی محصول سال ۱۹۸۴ است که آخرین نقش‌آفرینی «جان وین» پیش از مرگ در سال ۱۹۷۹ است. «جان وین» طی چند دهه فعالیت سینمایی در بیش از ۱۷۰ فیلم سینمایی نقش‌آفرینی داشت که اولین آنها در ۱۹ سالگی با نام «سرخ‌پوستی از هاروارد» بود.
اگرچه ۳۱ سال از درگذشت این بازیگر بزرگ هالیوود می‌گذرد، اما محبوبیت وی به‌واسطه بازی در فیلمهای وسترن و کابوی همچنان حفظ شده است. انجمن فیلم آمریکا در سال ۱۹۹۹، او را به‌عنوان یکی از ۱۳ بازیگر بزرگ تمام دوران هالیوود انتخاب کرد. فروش یک‌میلیون دلاری فیلم «ریو لوبو» در سال ۱۹۷۰ تنها به‌خاطر ایفای نقش او بوده
انجمن فیلم انگلیس (BFI) در نظرسنجی از اهالی سینما و منتقدین فیلم، فهرست ۱۰ هنرپیشه بزرگ فیلمهای وسترن قدیمی را منتشر کرد که «جان وین»، بازیگر نامدار هالیوود در رتبه اول دیده می‌شود.
رتبه دوم متعلق به «کلینت ایستوود»، بازیگر فیلمهای معروفی چون «یک مشت دلار»، «نابخشوده» و «خوب، بد، زشت» است.
به گزارش هالیوود ریپورتر، «روی راجرز»، «لی فن کلیف»، «الی والاچ»، «هنری فوندا»، «جیمی استوارت»، «سام الیوت»، «گری کوپر» و «کوین کاستنر» دیگر بازیگران سرشناس حاضر در این فهرست هستند.
یادی از مرحوم ایرج دوستدار گوینده و دوبلور جان وین:
اگر چه معدود فیلمهایی هست که گویندگان دیگری به جای جان وین صحبت کرده اند. اما اکثریت قریب به اتفاق فیلمهای این بازیگر محبوب توسط مرحوم ایرج دوستدار دوبله شد. دوستدار که به همین عنوان نیز در میان مخاطبان سینما شهره بود، در سالهای بعد از انقلاب به دلیل برخی کم لطفی ها و کج سلیقگی ها برای مدتی امکان فعالیت نیافت که ظاهرا سبک کارش نیز در این زمینه بی تاثیر نیود (!؟) اما سرانجام او در اواخر عمر دوباره گویندگی را از سر گرفت و خوشبختانه برخی از فیلمهای دوبله نشده جان وین را نیز دوبله کرد.
دوستدار در سال ۱۳۰۹ در قزوین بدنیا آمد ( وی برادر بزرگتر مرحوم کاووس دوستدار است که وی نیز دوبلور بود و صدای هملت=اسموکتونوفسکی از یادگارهای تاریخ دوبله ایران از اوست که در جوانی در گذشت) ایرج دوستدار در سالهای ۱۳۳۱ تا ۱۳۳۵ در تعدادی فیلم ظاهر شد و دوبله را از سال ۳۱ با گویندگی بجای خودش آغاز کزد. و بعدها بجای ستارگانی چون ادی کنستانتین/روتالد شاینر/باداسپنسر و … سخن گفت. وی در طی سالهای ۳۷ تا ۵۷ مدیر دوبلاژ بود و در بعد از انقلاب صرفا به گویندگی روی آورد و چند سال قبل نیز درگذشت. صدای او صدای جان وین است. صدایی که محبوبیت جان وین را عده ای مرهون صدای او میدانند. شوخیهایی اضافه و گفتارهایی پس گردنی همچون : لا اله الی الله و یا مثلا “یا حضرت عباس”(که شنیدن اینگونه جملات از دهان جان وین و بجای اصطلاحاتی چون یا عیسی مسیح شنیدنی است) او یکبار در مصاحبه با یکی از مطبوعات و در پی انتقادات وارد بر طرز گویش وی صریحا اعلام کرد: “اگر دوباره جان وین سر از خاک بردارد و همان فیلمها را با همان تیپ بازی کند و منهم قرار باشد بجای او صحبت کنم , بجان خودم و ۵ فرزندم جز همان طور که قبلا حرف زده بودم حرف نخواهم زد!”. صدای او بجای چارلتون هستون (در نقش موسی) در فیلم “ده فرمان” هنوز در خاطره هاست.
فیلمهای وسترن جان وین :
۱۹۳۱ : مسیر بزرگ / کینه چراگاه
۱۹۳۲ : طلای ارواح / گردباد تگزاس / قانون با دو مشت / مغلوبش کن / کابوی / رم بزرگ گله
۱۹۳۳ : مسیر تلگراف/جایی در سونورا/مردی از مونتری/سواران سرنوشت/مسیر نوادا
۱۹۳۴ : غرب دوراهی/تگزاسی خوش اقبال/فولاد سرد/مردی از یوتا/رندی تنها می تازد/ستاره دنباله دار/آنسوی مسیر/زیر آسمان آریزونا/مرز بی قانون
۱۹۳۵ : وحشت آفرینان تگزاس/دره رنگین کمان/دره بهشت/سوار سپیده دم/بسوی غرب/مسیر بیابان/مرز جدید/چراگاه بی قانون
۱۹۳۶ : سالهای بی قانون نود/سلطان پکاس/مسیر اوریگون/باد بیابان/مسیر دورافتاده
۱۹۳۷ : زاده برای غرب
۱۹۳۸ : دوستان همرکاب/مهاجمان ایستگاه/اوورلند/رم گله در سانتافه/چراگاه رودخانه سرخ
۱۹۳۹ : دلیجان/سواران شب/سه جوان تگزاسی/یاغی وایومینگ/مرز جدید/شورش آلینی
۱۹۴۰ : فرمان سیاه
۱۹۴۱ : چوپان تپه ها
۱۹۴۲ : خرابکاران/در کالیفرنیای قدیم/پیتسبورگ
۱۹۴۳ : خانم فرصتی بدست می آورد/جنگ گربه های وحشی/در اوکلاهامای قدی
۱۹۴۴ : رشید بر پشت زین
۱۹۴۵ : شعله ساحل بربر
۱۹۴۷ : فرشته و مرد بد
۱۹۴۸ : قلعه آپاچی/رود سرخ
۱۹۴۹ : سه پدر خوانده/دختر روبان زردی به گیسو داشت/مبارز اهل کنتاکی
۱۹۵۰ : ریوگرانده
۱۹۵۶ : هوندو/ جویندگان
۱۹۵۹ : ریو براوو/سواره نظام
۱۹۶۰ : آلامو/از شمال به آلاسکا
۱۹۶۱ : کومانچروها
۱۹۶۲ : مردی که لیبرتی والانس را کشت/چگونه غرب تسخیر شد(فصل جنگ انفصال)
۱۹۶۳ : مک لینتاک
۱۹۶۵ : پسران کتی الدر
۱۹۶۷ : دلیجان جنگی/الدورادو
۱۹۶۹ : شهامت واقعی/شکست ناپذیر
۱۹۷۰ : چیسام/ریولوبو
۱۹۷۱ : جیک بزرگ
۱۹۷۲ : کابوی ها
۱۹۷۳ : دزدان قطار/کاهیل-مارشال ایالتی
۱۹۷۵ : روستر کاگبرن
۱۹۷۶ : تیرانداز
1 Comment
مجتبی
خیلی ممنون بابت متن زیباتون. من جان وین رو همیشه دوست داشتم، میدونستم که شخصیت سرکشی هم داشته ولی زیاد در مورد عقاید سیاسیش نمیدونستم. بعد از خوندن این متن باید بگم موافقم که فقط توی فیلم هاش قابل ستایش بوده شاید.