پا به پای صادق هدایت؛ بر او چه گذشت!

متن زیر یکی از کامل‎ترین سالشمارهای زندگی صادق هدایت است، چرا که هم در بر دارنده مهمترین اتفاقات در طول زندگی ‎اوست و هم اینکه آثار نوشته شده توسط هدایت مو به مو به ترتیب زمان نگارش یا انتشار، در آن درج شده است؛ از داستانهای او گرفته تا ترجمه ها و حتی مقالاتی که در نشریات آن سالها منتشر کرده است. برای  صادق هدایت، هم می‎توان سالشمار  ایام حیاتش را نوشت، و هم روزگار پس از مرگش را، چرا که در تمام این سال‎ها گویی حی و حاضر در میان ما بوده، علاوه‎بر اینکه بعد از مرگ او آثارش به‎طور وسیع و منظم و توسط ناشرانی معتبر، ابتدا توسط انشارات امیرکبیر و سپس (در دهه پنجاه) توسط انتشارات جاویدان به زیور چاپ‎ آراسته شدند، برخی آثار منتشر نشده او نیز  همچون توپ مرواری و بعثت الاسلامیه فی بلاد الفرنجیه، اگرچه به صورت غیر رسمی، منتشر شدند، تعدادی از داستانهایش همانند برف کور و داش آکل دستمایه ساخت فیلم سینمایی قرار گرفتند و یا به عنوان مهمترین چهره در داستان‎نویسی معاصر، منشاء تاثیرات مختلف بر ادبیات و همچنین روشنفکران این دیار بوده و… امیدواریم در فرصتی دیگر سالشماری از روزگار پس از مرگ او را نیز تقدیم خوانندگان «مد و مه» کنیم.

***

٢٨بهمن ١٢٨١-

صادق هدايت در سه شنبه 28 بهمن ماه 1281 در خانه پدري در تهران تولد يافت. پدرش هدايت قلي خان هدايت (اعتضادالملك)‌ فرزند جعفرقلي خان هدايت(نيرالملك) و مادرش خانم عذري- زيورالملك هدايت دختر حسين قلي خان مخبرالدوله دوم بود. پدر و مادر صادق از تبار رضا قلي خان هدايت يكي از معروفترين نويسندگان، شعرا و مورخان قرن سيزدهم ايران ميباشد كه خود از بازماندگان كمال خجندي بوده است.
١٢٨٧-

ورود به مدرسه  علميه
١٣٠٢-

• مقدمه رباعیات خیام

1303-

• زبان حال يك الاغ به وقت مرگ»: مجله وفا سال دوم شماره 6 صفحه 164 تا 168
• «انسان و حيوان»: كتاب مستقل – انتشارات بروخيم

1304-

تحصيلات متوسطه خود را در مدرسه سن لویی به پايان برد در این مدرسه بود که بر زبان فرانسه تسلط پیدا کرد.

١٣٠٥-

همراه عده‎اي از ديگر دانشجويان ايراني براي تحصيل به بلژيك رفت. او ابتدا در بندر (گان) در بلژيك در دانشگاه اين شهر به تحصيل پرداخت، اما شوق رفتن به پاریس نبض فرهنگ و ادبیات اروپا را داشت، آب و هواي شهر گان و وضع تحصيل خود بهانه كرد تا بالاخره او را به پاريس در فرانسه براي ادامه تحصيل منتقل كردند.

• جادوگري در ايران ( La Magie en Perse )  به زبان فرانسه در مجله فرانسوي لووال ديسيس Le Voile dIsis شماره 79 سال 31 چاپ پاريس
• داستان «مرگ» در مجله ايرانشهر دوره چهارم شماره 11 چاپ برلن صفحه 680 تا 682

1306-

• انتشار فوايد گياهخواری(برلن)

1307-

براي اولين بار دست به خودكشي زد و در ساموا حوالي پاريس تصمیم گرفت خود را در رودخانه مارن غرق كند، ولي قايقي سررسيد و او را نجات دادند.  در همین زمان برادر بزرگش عیسی هدایت هم برای گذراندن دوره‎ای آموزشی نظامی در پاریس به سر می‎برد و کم و بیش احوال صادق هدایت را زیر نظر داشت.

1308-

• نگارش داستان‎های کوتاه:  زنده به گور و اسير فرانسوي در دوران دانشجویی در فرانسه

١٣٠٩-

از فرانسه  به تهران مراجعت كرد و پس از مدتی در بانك ملي ايران، به عنوان کارندی ساده و دون پایه، استخدام شد. در همین ايام گروه ربعه شكل گرفت كه عبارت بودند از: بزرگ علوي، مسعود فرزاد، مجتبي مينوي و صادق هدايت

• پروين دختر ساسان – كتابخانه فردوسي
• مجموعه  داستان «زنده به گور» مشتمل بر داستانهاي:
  زنده به گور
  اسير فرانسوي
  داود گوژپشت
  مادلن
  آتش پرست
  آبجي خانم
  مرده خورها
  آب زندگي

1310-

• «سايه مغول» در مجموعه انيران – مطبعه فرهومند
• «كور و برادرش: ترجمه از آرتور شينسلر Arthur Schnitzler نويسنده اطريشي، مجله افسانه، دوره سوم، شماره 4 و 5
• «كلاغ پير»: ترجمه از الكساندر لانژكيلاند Alexandre Lange Kielland نويسنده نروژي، مجله افسانه، دوره 3، شماره 11، صفحه 1- 5
• «تمشك تيغ دار»: ترجمه از آنتوان چخوف روسي Anton Pavlovitch Tchekhov ، مجله افسانه، دوره 3، شماره 23، صفحه 1 -51
• «مرداب حبشه»: ترجمه از كاستن شراو نويسنده فرانسوي Gaston Cherau ، مجله افسانه، دوره 3، شماره 28
• «درد دل ميرزا يداله»: مجله افسانه، دوره 3، جزوه 28، صفحه 1- 2 كه بعدا به نام داستان محلل چاپ شد
• «مشاور مخصوص»: ترجمه از آنتوان چخوف، مجله افسانه، سال سوم، شماره 28
• «حكايت با نتيجه»:  مجله افسانه، دوره 3، شماره 31، صفحه 2 -3
• «شب هاي ورامين»: مجله افسانه، دوره سوم، شماره 32، صفحه 10 -15
• «اوسانه: قطع جيبي» – نشريه آريان كوده

• «جادوگري در ايران»: ترجمه از فرانسه، مجله جهان نو، سال دوم، شماره اول، صفحه 60 -80

1311-

در سال 1311 به اصفهان مسافرت كرد، که ره‎آورد آن کتاب «اصفهان نصف جهان» بود، در همين سال از بانك ملي استعفا داده و در اداره كل تجارت مشغول كار شد.

• اصفهان نصف جهان: كتاب مستقل-كتابخانه خاور
• مجموعه داستان «سه قطره خون» مشتمل بر داستانهای:
  سه قطره خون
  گرداب
  داش آكل
  آينه شكسته
  طلب آمرزش
  لاله
  صورتك ها
  چنگال ها
  محلل

• «چطور ژاندارك دوشيزه اورلئان شده؟» مقدمه صادق هدايت به كتاب «دوشيزه اورلئان» اثر شيلر – ترجمه بزرگ علوي – صفحه الف تا خ

١٣١٢-

سفري به شيراز كرد و مدتي در خانه عمويش دكتر كريم هدايت اقامت داشت.

• مجموعه «سايه روشن» مشتمل بر داستانهاي:
  س.گ.ل.ل
  زني كه مردش را گم كرد
  عروسك پشت پرده
  آفرينگان
  شب هاي ورامين
  آخرين لبخند
  پدران آدم
• «نيرنگستان»- كتاب مستقل
• «مازيار»- كتاب مستقل با همكاري مجتبي مينوي

• «علويه خانم»- كتاب مستقل

١٣١٣-

از اداره كل تجارت استعفا داد و در وزارت امور خارجه مشغول به کار شد.

• «وغ وغ ساهاب»- كتاب مستقل با همكاري مسعود فرزاد
• «ترانه هاي خيام»- كتاب مستقل – مطبعه روشنايي
• «البعثه الاسلاميه في البلاد الافرنجيه» – كتاب مستقل

• «شرط بندي» ترجمه از آنتوان چخوف در مجموعه گل هاي رنگارنگ

1314-

از وزارت امور خارجه استعفا داد. در همين سال به اداره تامينات در نظميه تهران احضار شده و به دلیل مطالبي كه در كتاب وغ وغ ساهاب  نوشته بود، مورد بازجويي و اتهام قرار گرفت.

١٣١٥ –

در شركت سهامي كل ساختمان مشغول به كار شد. در همين سال با مساعدت شین پرتو عازم هند شد و تحت نظر محقق و استاد هندي بهرام گور انكل ساريا زبان پهلوي را فرا گرفت.

• انتشار بوف کور به صورت دستنویس و پلی کپی در پنجاه نسخه در بمبئی
• «كارنامه اردشير پاپكان» ترجمه از متون پهلوي ضمنا شامل « زند و هومن يسن» ترجمه از متون پهلوی

١٣١٦ –

به تهران مراجعت كرد و مجددا در بانك ملي ايران مشغول به كار شد.

١٣١٧ –

از بانك ملي ايران مجددا استعفا داد و در اداره موسيقي كشور به كار پرداخت و ضمنا همكاري با مجله موسيقي را آغاز كرد.

١٣١٨ –

عضويت در هيأت تحريريه  مجله  موسيقی، به عنوان یکی از ارکان این مجله، مدیریتمجله موسیقی برعهده سرگرد مین باشی بود.

• «متل هاي فارسي» – مجله موسيقي، شماره 8
• قصه های «آقاموشه»، «شنگول و منگول» – مجله موسيقي، سال اول، شماره 8
• گجسته ابالیش
• قصه «لچك كوچولوي قرمز» – مجله موسيقي، سال دوم، شماره 2

• «ترانه هاي عاميانه» – مجله موسيقي، سال اول، شماره هاي6 و 7

1319-

• چايكووسكي» – مجله موسيقي، سال دوم، شماره 3، خردادماه، صفحه 25 – 32
• «پيرامون لغت فرس اسدي» – مجله موسيقي، سال دوم، شماره 11 و 12، صفحه 31 – 36
• «شيوه نوين در تحقيق ادبي» – مجله موسيقي، سال دوم، شماره 11 و 12، صفحه 19 – 30

• «گجسته اباليش» – ترجمه از متن پهلوي

١٣٢٠ –

استخدام در دانشکده  هنرهای زيبا به عنوان مترجم.

• انتشار بوف کور در ایران به صورت پاورقی در روزنامه ایران
• «داستان ناز» در مجله موسيقي سال سوم شماره دوم، صفحه 38-30
• «شيوه هاي نوين در شعر فارسي» در مجله سوم شماره 3، صفحه 22

• 

  «سنگ صبور» مجله موسيقي سال سوم، شماره 6 و 7، صفحه 18-13

1321 –

• مجموعه داستان «سگ ولگرد» شامل داستانهای:
  سگ ولگرد
  دن ژوان كرج
  بن بست
  كاتيا
  تخت ابونصر
  تجلي
  تاريكخانه
  ميهن پرست
• «شهرستانهاي ايران»: ترجمه از متن پهلوي، مجله مهر، سال هشتم، شماره اول، صفحه 47 – 55، شماره دوم، صفحه 127 – 131 و شماره سوم،صفحه 168 – 175
• داستان «آب زندگي»: انتشارات فرهنگ تهران
• بخش‎هايي از «بوف كور»: مجله ايران

• «بن بست»: چاپ فرانسه 1942 Limpasse

١٣٢٢ –

همكاري با مجله سخن را آغاز كرد، مدیریت مجله برعهده پرویز ناتل خانلری‎ست، از این ایام به بعد است که  داستانهای نویسندگان جوان آن روزگار همچون چوبک، جلال آل احمد و … برای انتشار در مجله سخن توسط صادق هدایت اصلاح شده و به قولی این داستانها را از لحاظ خود می‎گذراند!

• «علويه خانم»: كتاب مستقل
• «گزارش گمان شكن» – ترجمه از متن پهلوي
• «يادگار جاماسب» – ترجمه از متن پهلوي، مجله سخن، سال اول، شماره 3،صفحه 161 – 167، شماره 4 و 5،صفحه 217- 220
• ترجمه «گورستان زنان خيانتكار»: از آرتور كريستين سن خاورشناس دانماركي، مجله سخن، سال اول، شماره 7 و 8
• «جلو قانون»: ترجمه از فرانتس كافكا در مجله سخن، شماره 11 و 12
• «كارنامه اردشير پاپكان» – ترجمه از متن پهلوي

• «چگونه نويسنده نشدم» – مجله سخن

١٣٢٣-

به همکاری خود با مجله سخن ادامه می‎دهد و مقالات و داستانهایی را در آن منتشر می‎سازد، این همکاری تا سال 1325 ادامه یافت.

• «آب زندگي» – روزنامه مردم
• «اوراشيما» – قصه ژاپوني – ترجمه در مجله سخن، سال دوم، شماره اول، صفحه 43 – 45
• نقد «بازرس»: اثر گوگول، ترجمه در مجله پيام نو، سال اول، صفحه 52
• نقد فیلم «ملا نصرالدين در بخارا»: مجله پيام نو،سال اول، شماره اول،صفحه 57
• «زند و هومن يسن» – ترجمه از متن پهلوی

• «ولنگاري» مشتمل بر:
  قضيه مرغ روح
  قضيه زير بته
  قضيه فرهنگستان
  قضيه دست بر قضا
  قضيه خر  دجال
  قضيه نمك تركي

١٣٢٤-

عضویت در انجمن روابط فرهنگی ایران و اتحاد جماهیر شوروی را پذیرفت و از اعضای فعال هیات تحریریه مجله «پیام نو» شد که ناشر افکار و آثار اعضای این انجمن بود. (صادق هدایت هیچگاه به عضویت حزب توده در نیامد!)

به عضویت در هیات مدیره «نخستین کنگره نویسندگان ایران» درآمد. بر اساس دعوت دانشگاه دولتي آسياي ميانه، به همراه هیاتی عازم شوروی ( ازبكستان- تاشكند) شد، سفری که دو ماه طول کشید.

در همين سال مراسم بزرگداشت صادق هدايت در انجمن روابط  فرهنگي ايران و اتحاد جماهیر  شوروي برگزار شد، بزرگ علوی در این مراسم درباره هدایت و آثارش سخنرانی کرده و یزدانبخش قهرمان و مرم فیروز داستانهایی از او را قرائت می‎کنند.

• «حاجي آقا» – كتاب مستقل
• نقد «خاموشي دريا»: اثر وركور – مجله سخن، سال دوم،شماره سوم،صفحه 227 – 228
• «چند نكته درباره ويس و رامين» – مجله پيام نو،سال اول،شماره نهم،صفحه 15 – 19 و شماره 10، صفحه 18 – 26 – 31
• «طلب آمرزش» – از كتاب سه قطره خون، مجله پيام نو، سال اول، شماره 12، صفحه 20 – 24
• «شنگول و منگول»: مجله پيام نو،سال دوم، شماره سوم، صفحه 54 – 55
• انتقاد بر ترجمه رساله «غفران» ابوالعلاء معري، مجله پيام نو، سال دوم، شماره 9، صفحه 64
• «فلكلر يا فرهنگ توده» – مجله سخن،‌سال دوم، شماره 3، صفحه 179 – 184 و شماره 4، صفحه 339 – 342
• «طرح كلي براي كاوش فلكلر يك منطقه» – مجله سخن، سال دوم، شماره 4، صفحه 265- 275
• «شغال و عرب» – ترجمه فرانتس كافكا،‌مجله سخن،‌سال دوم، شماره 5، صفحه 349
• «آمدن شاه بهرام ورجاوند» – ترجمه از متن پهلوي، مجله سخن، سال دوم، شماره 7، صفحه 540
• «خط پهلوي و الفباي صوتي»- مجله سخن، سال دوم، شماره 8، صفحه 616 – 760 و شماره 9، صفحه 667- 671
• «ديوار» – ترجمه از ژان پل سارتر Jean Paul Sartre نويسنده فرانسوي، مجله سخن، سال دوم، شماره 11 و 12، صفحه 833 – 847
• «سامپينگه» Sampingue به زبان فرانسه در ژورنال دوتهران

• لوناتيك  Lunatique  – «هوسباز» – به زبان فرانسه در ژورنال دوتهران

  

1325-

• «افسانه آفرينش» – چاپ پاريس، آدرين مزون نو
• «آبجي خانم» – از مجموعه زنده به گور، مجله پيام نو، سال دوم، شماره 6، ارديبهشت 1325، صفحه 31 – 36
• «فردا» – مجله پيام نو، سال دوم، شماره 7 و 8، صفحه 54 – 64
• ترجمه داستان «فردا» – به زبان فرانسه در ژورنال دوتهران
• «گراكوش شكارچي» – ترجمه از فرانتس كافكا، مجله سخن،‌سال سوم، شماره 1، صفحه 48 – 52
• «قصه كدو» – مجله سخن، دوره سوم، شماره 4
• «ترجمه هنر ساساني در غرفه مدال ها» – اثر «ال مور گشترن»  در مجله سخن، سال سوم، شماره 5، صفحه 318 – 382
• «بلبل سرگشته» در مجله سخن، سال سوم، شماره 6 و 7، صفحه 432 – 443

• مقدمه كتاب «كارخانه مطلق سازي» نوشته كارل چابك، نويسنده چك اسلواكي، با ترجمه حسن قائميان

١٣٢٧-

• «پيام كافكا» – مقدمه اي بر كتاب «گروه محكومين» فرانتس كافكا که ترجمه داستانهایی در آن توسط  حسن قائميان انجام شده.

١٣٢٨-

براي شركت در كنگره جهاني هواداران صلح از او دعوت به عمل آمد ولي به دليل مشكلات اداري نتوانست در كنگره حاضر شود. او در پیامی برای ژولیو کوری که از هدایت برای شرکت در این کنگره دعوت کرده بود می نویسد: «امپریالیست‎ها کشورما را به زندانی بزرگمبدل ساخته‎اند. سخن گفتن و درست اندیشیدین جرم است. من نظر شما را در دفاع ازصلح می ستایم.

• «مسخ» – اثر فرانتس كافكا با ترجمه صادق هدایت

12 آذر 1329-

عزيمت از تهران به فرانسه . هدایت با وجود اینکه شوهر خواهرش رزم آرا (نخست وزیر وقت) در اوج قدرت بود، ترجیح داد با گواهی پزشکی برای درمان به خارج از کشور برود. او پیش از خروج امتیاز چاپ کتابهایش را به مبلغی ناچیز واگذار کرد.

١٩ يا ٢٠ فروردين 1330-

در پاریس و در آپارتمان محقر اجاره‎ای در خیابان شامپیونه پس از بستن منافذ در و پنجره‎، شیر گاز را باز کرد. چند روز بعد هدایت را با لباس مرتب، درحالی که کف زمین دراز کشیده بود یافتند، در کنار پیکر او علاوه بر خاکستر نوشته‎های منتشر نشده‎اش ، مبلغی برای هزینه کفن و دفنش نیز دیده می‎شد.

روز 27 فروردین جسدش را پس از توقفی در مسجد مراکشی‎های مقیم پارس، در گورستان پرلاشز به خاک سپردند.

ویژه نامه یک هفته با صادق هدایت- 3

*از خوانندگان عزیز تقاضا می کنیم مطالب این ویژه نامه و یا دیگر مطالب «مد و مه» را جز با لینک مستقیم در وبسایت خود منعکس نکنند.