اشتراک گذاری
يك كمدي تلخ
درباره نمايشنامه «درد خفيف»
هارولد پينتر، نمايشنامه نويس، بازيگر و كارگردان انگليسي است كه نخستين آثار او در رده تئاتر ابزورد قرار مي گيرند. پينتر براي اهالي تئاتر نويسنده اي آشناست، يكي از ستون هاي درام مدرن در جهان محسوب مي شود و آثارش در سطح جهان بارها و بارها چاپ و اجرا شده اند. به تازگي نمايشنامه «درد خفيف» با ترجمه «شعله آذر» توسط انتشارات بوتيمار از اين نويسنده منتشر و راهي پيشخوان كتابفروشي ها شده است. آدم هاي اين نمايشنامه يك زن و شوهر مرفه هستند با يك فروشنده دوره گرد كه ظاهرِ ژوليده و سكوت پيوسته او، مشغله ذهني اين زن و شوهر به نام هاي ادوارد و فلورا مي شود. پينتر با مساله نور و تاريكي درگيري قابل توجهي دارد و اين مساله در اغلب آثارش به چشم مي آيد، از جمله در «درد خفيف» كه به شكلي مثال زدني در دلِ متن با روشنايي و تاريكي درگيري ايجاد مي كند. بخش پاياني اين كتاب يك يادداشت تحليلي از مترجم درباره آثار پينتر و به خصوص اين نمايشنامه با خود همراه دارد. شعله آذر در اين يادداشت با اشاره به «تهديد» به عنوان مضمون مشترك اغلب آثار پينتر و سكوت فروشنده دوره گرد اين نمايشنامه به مثابه نشانه اين تهديد مي نويسد: «سكوت موحشي كه در پيرمرد تجسم يافته، فلورا را نيز مانند همسرش به نابودي مطلق مي كشاند و او را دچار كوري از نوع ديگري مي كند. اين شومي ناشناخته كه به ظاهر، بيرون در، انتظار آن دو را مي كشد، تجلي حس ناامني، ترس و تهديد و در انتها مرگ است كه به دعوت ادوارد و در يك فرافكني خارق العاده احضار مي شود». از هارولد پينتر تاكنون نمايشنامه هاي «اتاق و بالابر غذا»، «اتاق و پيشخدمت گنگ» (مستخدم ماشيني)، «ازخاكستر به خاكستر»، «زبان كوهستاني»، «ايستگاه ويكتوريا، صداهاي خانواده»، «بازگشت به خانه»، «پيشخدمت»، «جشن تولد»، «خيانت»، «در جست وجوي زيمان از دست رفته»، «آسايشگاه»، «روزگار قديم»، «زيرزمين»، «سرايدار»، «شبي بيرون از خانه»، «صداي پا»، «فاسق»، «كلكسيون»، «كوتوله ها»، «مدرسه شبانه» و «يادداشت كوئيلر» از وي به فارسي ترجمه و منتشر شده اند. شعله آذر (متولد ١٣٤٦) نويسنده و مترجمي است كه ترجمه بيش از ١٠ عنوان كتاب را در كارنامه خود دارد. بعد از نمايشنامه هاي «پيشخدمت»، «خيانت»، «جشن تولد»، «درد خفيف» چهارمين نمايشنامه اي است از پينتر كه با ترجمه وي منتشر مي شود. در بخشي از اين نمايشنامه مي خوانيم: « فلورا: تو ازش مي ترسي/ ادوارد: نه نمي ترسم. / فلورا: تو از يك پيرمرد مفلوك مي ترسي. آخه چرا؟/ ادوارد: نمي ترسم!/ فلورا: ولي اون فقط يه پيرمرد مفلوك و بي آزاره».
درد خفيف
هارولد پينتر
ترجمه شعله آذر
نشر بوتيمار
چاپ ١٣٩٣
****
مبارزه از مسير حافظه
درباره «گرسنگي و ابريشم»
ميثم غفوريان صديق
«گرسنگي و ابريشم» مجموعه اي از ١٤ مقاله اثر نويسنده آلماني تبار رومانيايي هرتا مولر است. اين مجموعه كه از اين رو كه در پايان يا آغاز هيچ كدام از مقالات تاريخي وجود ندارد، نمي تواند زمان دقيق نوشتن فصول را به مخاطب نشان دهد، لاجرم به خاطر نوع نگارش، زبان به كار گرفته شده و محتواي اثر، اين مطلب روشن است كه اين بخش ها و مقالات در زمان هاي متفاوتي نوشته شده است.
مولر در اين مجموعه كوشيده است تا با استفاده از تجربه زيسته خود و ادارك حافظه، آن چنان كه خود به آن باور دارد، يعني از راه جزييات به مبارزه آنچه ترس فرد يا افراد از دولت ها يا ايدئولوژي ها مي نامد برخيزد. مولر در بخش هاي مختلف اين مقالات با ارجاع به مفاهيمي چون ترس، ديگري (يا مفهوم غريبگي)، آرمان شهر، سوسياليزم، گرسنگي، امر طبيعي يا غيرطبيعي، حقوق شهروندي و مفاهيمي نظير اينكه تمامي تجارب زيسته و شخصي هرتا مولر را در دوران زندگي او در روماني تحت تسلط ديكتاتوري چائوشسكو و بعد در برلين بعد از فروپاشي ديوار حايل شرق و غرب است را تشكيل مي دهد، سعي در بازگويي يا بازآفريني و دست آخر تحليل مسائل پيرامون خود دارد چرا كه او معتقد است هيچ چيز به اندازه حافظه مورد وثوق و اعتماد نيست، چنان كه در جايي از كتاب نوشته است: «حافظه هرگز حقيقت را رها نمي كند. اين تنها دهان است كه مي تواند در خيانتي عمدي حقيقت را رها كند.»
در بخشي از كتاب كه مولر به بحث درباره آرمان شهر مي پردازد ضمن رد مفهوم آرمان شهر با اين استدلال كه اين مفهوم صرفا مفهومي كلي و انتزاعي است، كه در طول تاريخ صرفا در خطي مستقيم به ديكتاتوري منجر شده است، استنتاجي كم سابقه مي كند و مي نويسد كه جزييات براي ادامه حيات خود نيازي ندارند كه به كليتي يكپارچه بدل شوند. آنها مي توانند همچنان به صورت خرده ريز خاطره ها باقي مانده و شكل كليتي اندام وار و ارگانيك بر خود نگيرند. او از اينجا دوباره به مفهوم آرمان شهر رجعت مي كند و مي گويد در اين صورت (رسيدن مجدد به كليتي ارگانيك از جزييات) مخالف با آرمان شهر مي تواند خود به ضد آن بدل شود. ضدآرمان شهري كه ممكن است به نوعي ديگر به بي اخلاقي در جامعه انساني دامن بزند.
همچنين در بخش هايي از مقالات برخورد مبارزه جويانه مولر از راه مفاهيم زباني شكل گرفته است. او در اين بخش ها كوشيده پس از ايجاد نقب به موضوع اصلي از راه حافظه كه خود از راه تجارب زيسته نويسنده حاصل شده است. تحليلي زبان– نشانه شناسنانه در اين خصوص ارايه كند. مثلادر بخشي از يكي از مقالات كتاب كه در خصوص مفهوم ديگري و غربيگي است و در خصوص فعاليت گروه هاي نئونازي در آلمان است كه به شكار انسان دست مي زنند و مهاجران (غريبه / ديگري) را مورد آزار قرار مي دهند، مي نويسد: وقتي كسي خارجي ها را به آتش مي كشد واژه «افتضاح» زودتر از «جرم جنايت» از زبان سياستمداران شنيده مي شود. «افتضاح» معنايي جز زير چشمي نگاه كردن به خارج و اثرات مضرش به سياست خارجي ندارد. شكار آدم ها «افتضاح» نيست يك «جنايت» است. با اين توصيف گرسنگي و ابريشم نوشته هرتا مولر مجموعه اي از مقالات اوست كه مي كوشد تا از راه حافظه به آنچه آن را شرايط غيرانساني زيست ناميده است، اعتراض كند و از اين رو شايد به نوعي مبارزه از راه حافظه دست مي زند. اعتراضي كه هر بار و در هر بخش با نقبي به خاطره اي شروع مي شود، ابتدا مخاطب را با خود در آن خاطره شريك مي كند تا مخاطب بتواند حسي از هم ذات پنداري در خود پديد آورد، سپس به تحليل روي مي كند و مي كوشد تا تجربه شخصي خود را به مفهومي معنادار در حوزه عمومي بدل سازد، شايد مولر از سنت داستان نويسي كمك گرفته است تا بتواند مخاطبانش را با تحليل هايش همراه گرداند. او اين را از رهگذار حافظه به انجام مي رساند. چنانچه در بخش ديگري از كتاب مي خوانيم: «حافظه شايد بعضي از تجارب ساده و مختصر را رها كند اما لحظه هاي ترس و وحشت را حفظ مي كند چون عجز و ناتواني حاكم شود يعني وقتي تو در موضعي دفاعي نفس مي كشي، درست آن وقت است كه حافظه حالت تهاجمي به خود مي گيرد، حتي بسيار پرخاشگرانه».
گرسنگي و ابريشم
هرتا مولر
ترجمه رباب محب
انتشارات بوتيمار
چاپ ١٣٩٣
اعتماد