این مقاله را به اشتراک بگذارید
شکست تحقیرآمیز آلمان، بعد از آن قدرت و شوکت روزگار هیتلری و معضلات اقتصادی، سیاسی و به ویژه انسانی پس از آن، در جنگی که خود افروخته بودند، تا سالهای سال بر جسم، روح و زندگی مردم این کشور سایه افکند. پس دور از ذهن نبود اگر نویسندگان و هنرمندان این دیار تا سالهای سال نتوانستند از تاثیرات جنگ جهانی دوم خود را برهانند، آنگونه که ردش را تا همین دو دهه اخیر به اشکال مختلف در آثار آنها میشد دید. این چنین بود که وقتی به سراغ شاخصترین رمانهای نوسیندگاه آلمانی همچون هاینریش بل و یا گونتر گراس می رویم، جنگ و تاثیرات آن به صورت مستقیم و غیر مستقیم در در اغلب مضامین آثار آنها بازتاب داشته است.
به نظر جنگ و تبعات آن ملاتی آنقدر پرو پیمان داشت که پاسخگوی این همه آثار کوتاه و بلند باشد، اما ظاهرا التیام زخمهایی که آلمانی تباران بر جسم و روح خود داشتند، نیازمند زمانی بود که باید سپری میشد تا فصلی تازه آغاز شود. با این وصف شاید بتوان مهمترین ویژگی نویسندگان نسل جدید آلمان را در بیرون آمدن از زیر سایه این جنگزدگی و پرداختن به روزگار خود دانست. نسلی که در چند دهه اخیر با انتشار آثاری در خور اعتنا طرحی نو در ادبیات آلمان در انداخته و چهرهای تازه از آن به نمایش گذاشتهاند تا دیگر ادبیات آلمان را تنها منحصر به نامهای بزرگی چون توماس مان، هاینریش بل گونتر گراس و … ندانیم، نسلی که حرفهای زیادی برای گفتن دارد، نویسندگانی همچون زیبیله برگ، هارتموت لانگه، اووه تیم، اینگو شولتس، یولیا فرانک و…
خوشبختانه چهره تازه ادبیات آلمان که در کشور ما نیز با اقبال روبرو بوده و نباید از کنار نام محمود حسینیزاد به راحتی گذاشت، البته نه فقط به دلیل کیفیت ترجمههای او که به طور که تخصصی از زبان آلمانی به فارسی بر میگرداند، بلکه به دلیل سهم بسزایی که در شناساندن نویسندگان امروز ادبیات آلمان و آثارشان به مخاطب فارسی داشته است.
یویت هرمان نیز یکی از این نویسندگان است، چهرهای جوان که یکی از استعدادهای ادبیات آلمان شناخته میشود و تنها با سه کتاب نه تنها جایگاه خود را در ادبیات این کشور تثبیت کرده است بلکه با ترجمه و انتشار این آثار به دیگر زبانها شهرتش آنسوی مرزها را نیز در نوردیده و میرود که نامی آشنا در ادبیات اروپا بدل شود. اولین بار حسینی زاد با ترجمه گزیدهای از داستانهای کوتاه این نویسنده به فارسی در کتابی به نام «آن سوی رودخانه ادر» او را به فارسی زبانان معرفی کرد و حالا نیز با ترجمه کتابی به نام «آلیس» قدم دیگری در این راه برداشته است.
یودیت هرمان نویسنده و روزنامه نگار جوانیست که در سال ۱۹۷۰ به دنیا آمده و ساکن زادگاه خود برلین است. او ابتدا با انتشار داستانهایی کوتاه چهره شد، آثارش نه تنها با استقبال روبرو شند بلکه جوایز گوناگونی را نیز برایش به ارمغان آوردند . یودیت هرمان بعد از موفقیت داستانهای کوتاهش در بهار۲۰۰۹ «آلیس» را منتشر کرد. این کتاب از پنج بخش(پنج داستان) تشکیل میشود که همگی از تمی واحد، یعنی تنهایی و مرگ برخورداند، وجه مشترک دیگر این داستانها حضور نامی است مشترک (آلیس) که در هر یک از داستانها به نوعی با انسانی در حال احتضار روبرو شده و در آخرین لحظات وداع آنها با مرگ به دیدارشان میشتابد و به این ترتیب نویسنده برشی بر زندگی انسانهایی دم مرگ میزند و به اوضاع و احوال آنها میپردازد. این ارتباط درونی در این پنج داستان باعث شده است که برخی «آلیس» را یک رمان به حساب بیاورند، آنگونه که در چاپ آن به زبان فارسی نیز از ان به عنوان رمان یاد شده است. اما یودیت هرمان وقتی مصاحبه کننده مجله اشپیگل عنوان میکند که اگر هر نویسنده دیگری این کتاب را نوشته بوداز آن به عنوان رمان یاد میکرد، نه مجموعه داستان، به درستی پاسخ داد که این کتاب شامل پنج داستان است با یک شخصیت: آلیس. و نکته آنجاست که اگرچه رمان عنوانی جذابتر از داستان کوتاه برای این کتاب به حساب میآید اما صرف برخورداری چند داستان از تمی واحد و همچنین شخصیتی با یک نام مشترک، نمیتوان آن را رمان نامید که خاصه آنکه رمان ساختاری دیگر گونه و برخورداری از عناصر مضمونی و روایی مرتبط تری را طلب میکند.
داستانهای این کتاب همچون اغلب آثار یودیت هرمان از لحنی واقعگرایانه، سرد و اندوهبار برخورداند، نثر این نویسنده ساده و متکی بر رعایت نهایت ایجاز است، ایجازی که در بسیاری بخشهای داستانهایش جا میافتد و ذهن خواننده را به مشارکت در داستان فرا میخواند تا خود به پر کردن آنچه به دلیل ایجاز ناگفته باقی مانده بپردازد و در نهایت به همین دلیل ارتباطی قویتر با آن برقرار ساخته و بیشتر در فضای داستان قرار میگیرد؛ اما در عین حال افراط نویسنده در بکارگیری این بیان موجز، در پارهای از بخشهای داستان شکلی مبهم و گنگ به خود گرفته و این خلاءها کاردکردی معکوس و دافعه برانگیز پیدا میکند. اما در کجموع بکارگیری ایجازی تا این حد، نیازمند تبحر و تسلطی بسیار در تفکیک و دست چین کردن کلمات و جملات است که به هر حال یودیت هرمان از این آزمون سربلند بیرون آمده و مخاطب نیز در طول کتاب به سبک او عادت میکند، هرچند که نباید فریب سادگی ظاهری متن را خورده و از دقت لازم برای خواندن آن دور افتد.
دنیایی ماشینی شده در غرب، سردی حاکم بر روابط انسانی، دور شدن آدمها از یکدیگر، خزیدن به لاک انزوا، اندوه این تنهایی و… از جمله مسائلی است که هر نویسنده با شاخکهای تیز در درک دنیای پیرامون خود، با آن روبرو شده و نهایتا دور از انتظار نیست اگر شاهد تاثیرپذیری او ازاین فضا و بازتاب آن در داستانهایش باشیم. یودیت هربال به عنوان نویسنده ای که به روزگار خود میپردازد در آثارش به مراتب به سراغ چنین مضامینی رفته است و در آلیس نیز کوشیده تاثیر چنین اوضاع و احوالی را بر مناسبات اجتماعی و روابط فردی و انسانی به نمایش بگذارد و همچنین با تمرکز بر روی رابطه فرد با پیرامون خود و با نمایش کنشها و واکنشهای درونی بیرونیاش باری روانشناختی را نیز برای این داستانها به همراه بیاورد.
درست است که در آلیس مرگ تم مشترک داستانها این کتاب به نظر رسیده و در لایه بیرونی و روایی داستان نیز بر آن تاکیدی روشن شده است، اما این نکته بستری را نیز بوجود آورده که نویسنده به ایدههای دیگری هم در لایههای درونی داستانش بپردازد که سرگردانی و تنهایی آدمها از این جملهاند که تنهایی که در اینجا بیشتر مصداق انزوایی خود خواسته به نظر میرسد، انزوایی که حاصل سردی روابط انسانی و دور افتادن آنها از یکدیگر است. اگر برقراری دیالوگ را بارزترین شکل ایجاد ارتباط انسانی فرض کنیم، هرمان به شکلی خلاقانه این سردی دنیای کتاب را به کمک ضرب آهنگی آهسته در روایت داستانها و به ویژه استفاده اندک از دیالوگ میان شخصیتها در سراسر کتاب جاری ساخته است.
درنهایت آنکه آثار آلیس اثری است جذاب، تازه و با طراوت که این ویژگیهای اثر او نه تنها به دلیل پرداختن به مسائل و دغدغههای امروز که به دلیل سبک مدرن او نیز هست. سبکی که در عین ویژگیهای برشمرده برای آن، گاه از زبانی تصویری و زنده نیز برخوردار میشود.
چاپ اول «آلیس» با ترجمه محمود حسینی زاد توسط نشر افق با شمارگان ۲۰۰۰ نسخه و در ۱۷۶ صفحه به قیمت ۳۲۰۰تومان به بازار عرضه شده است.