نگاهی به رمان «شبیه عطری در نسیم» نوشته رضیه انصاری

چقدر از این شهر بروی آن شهر و از این مملکت به مملکتی دیگر؟ این ور آب، آن ور آب، روی زمین، زیر خاک… همه زندگی که می شود فرار. دیگر آشنایی نمی ماند که بویی شبیه عطرش در نسیم هواییت کند، وقت خوابگردی، میز و صندلی ها را از جلو پات بردارد، مثل جریان برق بدود تو رگ های مغزت و از کما بیرونت بیاورد. آن وقت عاشق شوی و تا ابد درون معشوق بمانی…”   (از متن کتاب)

قصه انسان های مسافر همیشه قصه جا به جا شدن بر روی جاده ها و دریاها نیست، قصه از جایی به جایی دیگر شدن و رویت انسان هایی از جنس غیر از خود. قصه انسان‎های مسافر گاه می‎تواند قصه آدم‎هایی باشد که بی‎نیاز از همه جا (جایی‎های جغرافیایی) به دنبال سفر در درون خود هستند، به دنبال حسی و یا قصه‎ای که آنها را از آنچه در آن به سر می‎برند آگاه می‎کند.

انسان مهاجر بی‎شک انسانی با دو قصه است، قصه اول قصه سفرش و قصه دوم قصه، او که در درون خودبرای رسیدن به رویایش، دل به سفر زده. انسانی که خود را به سفر می‎سپارد تا رفته رفته برای روبرو کردن قصه درون خود با قصه بیرونش آماده شود.

«شبیه عطری در نسیم» نوشته رضیه انصاری که از سوی موسسه انتشارات آگه روانه بازار کتاب شده است، داستان چنین انسان هایی‎ست. انسانهایی رها شده از سفر بر روی زمین و معلق در سفری در درون خویش.

داستان «شبیه عطری در نسیم» با روایت زندگی سه ایرانی مهاجر به کشور آلمان است، به نام‎های پیمان، کیا و بهزاد که به شیوه‎ی دانای کل و بر محوریت شخصیت بهزاد، کارگردان تاتری که به شدت با بحران های عاطفی ناشی از دوگانگی زندگی بیرونی و تمنای درونی خود روبروست، روایت می شود. همسر سابق او با مردی آلمانی ازدواج کرده و تنها فرزند او که دختری ایرانی الاصل و بزرگ شده در آلمان است بیشتر از پدر، سودای آنچه را در سر دارد که خود را بزرگ شده در درون آن می‎بیند.

داستان این رمان در فصول مختلف آن شامل برش‎هایی از زندگی این سه مرد که به شدت با یکدیگر در ارتباط است. انصاری در هر فصل از رمان با تیزبینی خاصی برشی از سفر درونی این سه مرد را در قالب رفتارها و واکنش های فردی و جانبی پیرامونشان به تصویر می‎کشد. رفتارهایی که گاه در یک میهمانی دوستانه و گاه در یک جمع کوچک دوستانه در رستوران و گاه در خلوت و تنهایی هر یک و حتی گاهی با پک زدن عمیق آنها به سیگار خودش را به مخاطب عرضه می‎کند؛ سفری از ظاهر یک انسان مهاجر به بطن قصه هایی که او را در این نقطه از جهان ماندنی کرده است.

نگاه انصاری به پدیده مهاجرت در این کتاب نگاهی خاکستری است. انسان های توصیف شده توسط نویسنده در این کتاب سیاه و سفید نیستند، شیفته و یا آرمانگرا نیستند، این انسانها رنج و حرمان مهاجرت را در کنار علاقه‎ها و خاطرات کم و کوچکشان از سرزمین حقیقی شان، توامان مزه مزه می‎کنند. انسانهایی بریده از وطن که گاه تا مرز بریدن از خود نیز پیش می‎روند و در چند وچون بودن‎شان سر در گم می مانند.

انصاری در نخستین رمان خود توانسته با عنصر کلمه برای خلق روایت به خوبی دست و پنجه نرم کند و در بسیاری از موارد نشان داده تا با زبان روایت انتخابی خود به خوبی آشنا است و تنگناهای آن را به خوبی می‎شناسد، کلمات بکار گرفته شده توسط نویسنده و جابه‎جا شدن دقیق دیالوگ‎ها به توصیفات جانبی و نیز تک‎گویی‎ها و واگویه‎های فردی در کنار توصیف دقیق و هوشمندانه محیط توانسته این رمان نیمه بلند را به اثری خواندنی تبدیل کند.

اگر چه انصاری در بسیاری از فصول داستان بلند خود تلاش داشته است تا آغاز گر داستانی جدی با خلق خرده روایت هایی  برای گیرایی آن باشد، اما آنچه بیشتر از هر چیز در این تلاش به چشم می‎خورد، عدم علاقه نویسنده به داشتن خط داستانی ثابت در کنار خط شخصیتی ثابت در داستان است. اگر چه خرده روایت‎ها و داستان های جانبی در روایت انصاری به شکل زیبایی در داستان حلول می‎کنند، اما به خاطر اینکه از سوی نویسنده برای این خرده روایت ها وزن یکسانی با اصل ماجرای هر فصل در نظر گرفته شده است خواننده در مجموع نمی تواند در این رمان نیمه بلند به دنبال قصه واحدی باشد.

به نظر می رسد علاقه انصاری بیشتر از قصه‎پردازی در این اثر معطوف به خلق شخصیت‎هایی است که پس از تجربه سفر از خاک به خاک در سفر از خود به خود به نوعی راه های متفاوتی را برگزیده‎اند که مورد انتقاد نویسنده است و تلاش وی برای به تصویر کشیدن آنها، با جزئیاتی که چیزی جز حاشیه‎های داستانی مرتبط به ماجرا نیست،  ناشی از همین موضوع به نظر می‎رسد.

«شبیه عطری در نسیم» به عنوان نخستین اثر نویسنده جوان آن را باید اثر قدرتمندی دانست. هرچند که شاید برای خلق نخستین اثر یک نویسنده جوان در نخستین تجربه داستان نویسی بلند، اطلاق این عنوان کمی غلو آمیز به شمار آید، اما نگاه انصاری به پدیده داستان و نوع نگاه اجتماعی واقع بینانه او به داستان می‎تواند نویدبخش رویش نسل جدیدی از داستان نویسان جوان در ادبیات داستانی کشور باشد که می‎توانند به تلفیق صحیح و ماندگاری از قصه با ساختار روایی رمان، دست بیابند.