این مقاله را به اشتراک بگذارید
آخرین داستان آدینه امسال را اختصاص دادیم به اثری از هوشنگ گلشیری، نویسنده ای که در بیست و پنج سال پایانی حیات خود، مهمترین و در عین حال تاثیر گذارترین نویسنده ایرانی بود؛ تاثیر گذاریای که همچنان ادامه دارد و چه بسا پررنگتر از گذشته نیز محسوس است. علت واضح آن نیز نه تنها حضور زنده داستانهای او و استقبال از آنها توسط مخاطبان جدی ادبیات داستانی، که مهمتر ازآن، حضور شاگردان او در فضای ادبیات داستانی امروز است، کسانی که برخی برای خود وزنهای در ادبیات داستانی این سالها شدهاند و اغلب سبک و سیاق کار گلشیری را می پراکنند.
داستان «سبز مثل طوطی، سیاه مثل کلاغ» برای نخستین بار در مجله وزین «کتاب جمعه» (چهارم اردیبهشت ماه ۱۳۵۹ ) که در قطع کتاب و به صورت هفتگی منتشر میشد و سردبیری آن بر عهده احمد شاملو بود، به چاپ رسید. انتشار کتاب جمعه در میانه سال ۱۳۵۸آغاز شد و پس از ۳۶ شماره در میانه سال ۱۳۵۹ متوقف شد. این داستان سپس در مجموعه داستان «جبه خانه» که در مهر ماه ۱۳۶۲ توسط انتشارات «کتاب تهران» منتشر شد.
***
سبز مثل طوطی، سیاه مثل کلاغ
هوشنگ گلشیری
هر وقت حسن آقا را می بینیم میگوییم: «خب چه طور شد؟ موفق شدی؟»
میگوید: « نه نشد باز غار غار کرد .»
میگوییم: «آخر مرد حسابی مگر مجبوری؟»
میگوید: «من فقط یک طوطی می خواهم که باش حرف بزنم، درد دل کنم .اما این طوطی های حسین آقا، آدم چه بگوید؟ دریغ از یک کلمه دریغ از یک حسن آقای خشک و خالی همین طور که من و شما میگوییم! اینها فقط بلدند غار غار کنند: غار غار!
آن وقت باز می رود سراغ حسین آقا یک طوطی تازه می خرد. چند هفته ای یا حتی یکی دو ماهی سالی پیداش نمی شود که نمی شود. بعد یکدفعه می آید، چشم هاش سرخ سرخ، کاسه خون و ریشش نتراشیده چمباتمه می نشیند کلاهش را بر می دارد می گذارد روی کاسه زانویش و با مشت می کوبد روی زمین که: « باز هم نشد! »
میگوییم: این دفعه هم؟»
میگوید: «هر چه بگویید برایش خریدم با دست خودم بش قند و نبات دادم روزی دو سه ساعت باش حرف زدم، نشاندمش رو به روی آینه. اما نشد که نشد.
میگوییم : «غار غار که نکرد؟»
میگوید: «پس خیال می کنید گفت، سلام؛ یا گفت صبح به خیر حسن آقا، همین طور که من و شما میگوییم؟»
میگوییم: «آخر این دفعه دیگه چرا گذاشتی کلاه سرت برود؟»
میگوید: «والله خیلی حواسم را جمع کردم: بالهایش را دیدم، پنجه هاش را، نوکش را، هیچ عیبی نداشت. حسین آقا قسم می خورد که طوطی است، اصل اصل، حرف هم می زد به فارسی اما حالا دو سه روز است تو لاک رفته. اگر یکی پیدا بشود وقت صرفش کند، راه می افتد زبان باز می کند. »
بعد اشک تو چشم هاش حلقه می زند. و تا ما نبینیم سیگاری سر مشتوک می زند. ما هم کبریتی می کشیم، یا یک چای قند پهلو جلوش می گذاریم و از در و بی در حرف می زنیم، از کسادی کارمان میگوییم یا مثلا از خواب نما شدن محسن آقا که کم کم دارد فکر می کند خود حضرت آمده اند سر وقتش دست گذاشته اند روی شانه اش و فرموده اند دیگر نشستن بس است بعد هم بالاخره حرف را می کشانیم به چین و ماچین به اعراب … اما مگر می شود؟ حسن آقا عین خیالش نیست. اگر بگویید گندم یاد سبزیش می افتد، یاد بالهای سبز طوطی، حتی اگر بگوییم جنگل یا کوه، یاد قفس می افتد قفس طوطیش که تازگی ها از کجا و از کی خریده است، آن هم… دست آخر هم نمی خواهد اعتراف کند که حواسش سر جا نبوده، که زیر و روی کار را درست ندیده. طوطی بودن یک پرنده که فقط به بالش نیست یا به نوکش. اما حرفی نمی زنیم خاطر حسن آقا را می خواهیم، ساده است، پاک است، نمی دانیم، بی غل و غش است، اما فراموشکار است. اگر امروز سرش را بشکنند، پولش را بالا بکشند، فردا یادش می رود. میگوییم : «آخر حسن آقا مگر یادت نیست؟ مگر همین دیروز نبود که جلو در و همسایه آبرو برایت نگذاشت؟»
میگوید: «کی کجا؟»
میگوییم: «ما خودمان دیدیم همه شاهدیم.»
میگوید: «هر کس آب قلبش را می خورد . »
آن چیز سیاه و سبز غار غار کن نوک کج را برده بود پیش حسین آقا که حرف نمی زند که یک کلمه نمی تواند بگوید. گفته بود: «ای مردم خودتان گوش دارید چشم دارید آخر این طوطی است؟»
میگوییم : «مگر تو نبودی که می گفتی؟ آخر لامذهب، اقلا نگاه کن، ته بال هاش را نگاه کن، همه اش دارد سیاه می شود، کی دیده که بال طوطی سیاه باشد؟»
میگوید : «شاید عصبانی شده بود،م خون جلو چشم هایم را گرفته بود. حسین آقا که گفت، بیچاره توضیح هم داد. »
بعد هم حتما می رود سراغ حسین آقا تا از دلش در بیاورد. حتما هم چای خورده و نخورده یک چیزی مثل طوطی می خرد می برد خانه اش. میگوییم: « تو را به خدا ، این دفعه دیگر حواست را جمع کن.
میگوید: «دیگر می فهمم. استاد شده ام. بالش را می بینم، نوکش را هم می بینم . »
می بیند واقعا می بیند، چند بار هم. حتی دست می کند زیر بالهاش، زیر هر پر کوچک که مبادا ته یک پر سیاه بزند. سر قیمتش هم حسابی چانه می زند تا این دفعه دیگر دولا پهنا باش حساب نکنند. میگوییم: «نکند دزدی کسی می آید طوطیت را می برد، کلاغی، چیزی، جاش می گذارد؟»
میگوید : «مگر می شود؟ در خانه بسته است. تازه از بالای دیوار هم که بیاید پیداش نمی کند. توی اتاق است، بالای سر خودم. مگر در اتاق را بشکند یا مرا بکشد همه ما را بکشد. »
مشتش را توی هوا تکان می دهد، خیره رو به دزدی که نیامده فریاد می زند: « مگر از روی نعش ما در بشوی! »
بعد هم آهسته میگوید: «مادر بچه ها خوابش آن قدر سبک است که نگو! همهاش میگوید این چیز که نمی گذارد من بخوابم!
میگوییم: « آخر پس چرا؟»
میگوید : «من که دیگر عقلم قد نمیدهد، مادر بچهها میگوید، شاید این دفعه یک کلاغ گرفته بالهاش را رنگ کرده، سبز سبز. »
میگوییم: «نوکش چی؟ نوک کلاغ که کج نیست. »
میگوید: «من هم همین را می گویم. اما مادر بچه ها میگوید شاید نوک این زبان بسته را گرفته روی شعله پریموس یا چراغ، همچین که نرم شده کجش کرده. »
میگوییم: «چی؟ یعنی حسین آقا نوک کلاغ را کج میکند؟ آن هم با شعله پریموس؟»
میگوید : «خب شما بگویید مگر می شود؟ حسین آقا آن قدرها هم بد نیست، دل رحم است. تازه کلاغ مادر مرده که گناهی نکرده. »
میگوییم: «خب گیریم یک بار این کار را بکند، دوبار بکند،. اما آخر مگر می شود؟ حسین آقا آن قدر طوطی دارد که نگو تازه چه طور میشود نوک نرم شده را طوری کج کرد و خم داد تا درست بشود عین نوک یک طوطی؟»
میگوید: «من هم همش همین را می گویم. از حسین آقا هم پرسیده ام، میگوید اگر این طور است چرا خودتان دست به کار نمی شوید؟ چرا می آیید سراغ من؟ کلاغ که فراوان است؛ یکیش را بگیرید، بالش را رنگ بزنید، نوکش را هم بگیرید رو شعله پریموستان … می گویم ما این کار را بکنیم آن هم به خاطر جیفه دنیا؟ میگوید به خودت بگو! »
آه می کشد. ته سیگارش را می اندازد روی زمین. رویش پا می کشد. کلاهش را از روی کاسه زانویش بر می دارد، یکی دو تا تلنگر بهش می زند که یعنی دیگر باید بروم. میگوییم: «حالا کجا؟ نشسته بودید… »
میگوید: «باید بروم با حسین آقا حرف بزنم، از دلش در بیاورم. به خاطر جیفه دنیا که آدم با همسایه هاش در نمی افتد.»
میگوییم: «این دفعه دیگر مواظب باش، خوب چشم هات را باز کن. »
پوزخند می زند که: «خیال کردید! »
بعد هم که میگوییم: «خودت انتخاب کن نگذار خودت بهت بدهد»، میگوید: «خیالتان راحت باشد. من دیگر استاد شده ام. اگرهم یکیش را توصیه بکند بالهاش را می بینم. یکی یکی، اگر یکیش، ته یک پرش حتی سبز سبز نبود می فهمم که کلاغ است. تازه نوکش چی؟ طوطیها که، می دانید، نوکشان کج است، یک جور خوش ریختی کج است که آدم از دور هم که ببیند می فهمد طوطی است. »
میگوییم : «حسن آقا تو را به خدا… »
کلاهش را می گذارد سرش دستی تکان می دهد؛ یعنی که خونسرد باشید، یا که به من اعتماد داشته باشید، میگوییم: «پس اقلا این دفعه گوشت را هم باز کن . »
می ایستد، خیره نگاهمان می کند، همان طور که حسین آقا حتما نگاهش خواهد کرد. بعد بالاخره میگوید: «شما دیگر چرا؟ آمدیم و گفت حسین آقا، یا حالا دم غروبی گفت صبح به خیر، یا دست بر قضا به من گفت: بی بی … بی بی؟»
میگوییم: «خب مگر چه عیبی دارد؟»
میگوید: «البته که دارد. من طوطی می خرم که هر روز صبح فقط بگوید، صبح به خیر حسن آقا. »
خب چه می شود گفت؟ اینجا دیگر حق با حسن آقا است. آدم طوطی می خرد که باش درد دل کند، باش حرف بزند و صبح و ظهر و شب سرش بشود، نه که میان بی بی یا حسین آقا و حسن آقا یا سید محسن رضوی تفاوت قائل نشود، حالا اگر بهترین طوطی دنیا هم نباشد؛ نباشد.