نگاهی به «کاغذهای سوخته» اثر الاهه دهنوی

“کاغذهای سوخته” نوشته‎ی الاهه دهنوی مجموعه  نه داستان کوتاه است که به شیوه‌ی سیال ذهن روایت شده‎اند. داستان‎هایی مضمون‌گرا  که اغلب بر  ستم پنهان یا آشکاری که بر زنان  در فضای خانه و خانواده روا داشته می‎شود، پرداخته  و تاکید دارند. زنانی از طیف ها ی مختلف که در این داستان‎ها  در نقش‌هایی همچون: خواهر، دختری کوچک، دختری نوجوان ، مادر، زنی تحصیلکرده  دیده‎می‎شوند. اما با این حال نوع نگاه نویسنده به گونه‎ای نیست که تنها زنان را به عنوان مخاطبان داستان‎ها مورد توجه قرار بدهد، در واقع او درباره زنان می‎نویسد، اما  مخاطبان کتاب می تواند طیف گسترده‌تری را در بر بگیرند.

نثر الاهه دهنوی در این داستان ها روان و شیرین است؛ کلمات به درستی و حساب شده در جای خود نشسته‌اند و نویسنده با بیانی موجز داستانهایی را پیش روی ما گذاشته که در هیچ‎یک از آنها نمی‎توان شاهد نشانه‎هایی از پرگویی و تاکید نویسنده بر روی نکاتی بیهوده بود که کارکردی در داستانها ندارند. در عین حال اما جزئی‌نگری‌های دهنوی در برخی از داستانهای این مجموعه نیز زیبا و گاه شگفت‌آورند.

اغلب داستانهای «کاغذ‎های سوخته» شرح گوشه‎ای از زندگی شخصیت‎هایی‎ست که به لایه‎های پایینی از  طبقه متوسط  در شهرهای کوچک تعلق دارند. روایت داستان‌ها غیرخطی  و بین گذشته و حال در نوسان است. یکی از بن‎مایه‎هایی که در بیشتر داستانهای این کتاب می‎توان مشاهده کرد، تاکید به ایده ” مرگ” است که به عنوان عنصری تکرار شونده و به اشکال مختلف در بسیاری از این داستانها بازتاب پیدا می‎کند، گاه  در قالب  یک اتفاق  مثل  مرگ‎های نابهنگام و  گاه به عنوان یک زوال یا مرگ یک رابطه یا یک حس.

اولین داستان کتاب  به نام  «جنگ و سکوت» از غیرت و تعصب  می‌گوید. دختری عصیانگر که نمی‌خواهد تن به ازدواج اجباری بدهد، خانه را رها و به دنبال پسری که عاشقش است راهی می‌شود. اما پسر شرایط دشوار دختر را درک نمی‌کند و هنوز درگیر حساب وک تاب و برنامه ریزی برای آینده است.  دختر جانش را می‌بازد. پسر  می ماند و با منطق پیش می رود.

در داستان «سهم او» دو زن با یک شوهر در یک خانه‎ای مشترک زندگی می‌کنند.  نوعی همزیستی مسالمت‌آمیز در میانشان وجود دارد که در آن، همه  با سکوت و دروغ و تقسیم منافع زندگی می‌کنند و دراین بین فقط بچه‌ها هستند که بی‌خبر از تمام حقایق، کودکی می کنند. داستان سهم او از بهترین داستان های مجموعه است.

در داستان «خاکستر سرد» راوی  رو به زوال بودن یک رابطه را آرام و بی اغراق تعریف می کند.

داستان «در ساقه‎ی بابونه‎های بیابانی» احساس اطرافیان  و به‎خصوص مادر پسر نوزده ساله ای  که در جنگ کشته شده را نشان می‌دهد.  داستانی کهبه نظر می‎توان آن را در زمره داستانهای ضد جنگ به حساب آورد.

داستان  «میان سایه‎ها»، داستانی بسیار قوی و تاثیر‌گذار ا‌ست که کمترکسی جرات و توان نگارش  اثری چنین تلخ را دارد. دختر بچه‌ای که آخرین فرزند خانواده است مادر بیمارش را از دست می‌دهد. بچه را با جنازه مادر، در اتاق در بسته برای آخرین خداحافظی تنها می‌گذارند. چنین موقعیتی لحظاتی تکان دهنده و مملو از اضطراب، ترس و تنهایی برای دخترک به همراه داردکه با ورود برادر بزرگتر تعدیل می شود.

داستان «دفترچه‌ی یادداشت» پرده از راز مرگ دختر نوجوانی بر می‌دارد. شیرین دختری دبیرستانی است که به مقتضیات سنش  بی محابا و بی قید رفتار می‌کند.   پدر، این بی قیدی و رهایی اندک را هم بر نمی‌تابد و… این داستان  سه راوی دارد: دوست شیرین، مادرش و پدرش . انتخاب سه راوی برای چنین داستانی که  به نوعی ماهیت پلیسی و جنایی هم دارد انتخاب خیلی جالبی  است.

در داستان آخر به نام «برایم لالایی بخوان» که احتمالا دچار سانسور شده است، حکایت زنی‎ست باردار  که  همسری  در گیر فعالیت های سیاسی دارد  و از این سبب با با ترس هایش تنها می ماند.

خانم دهنوی  مضامینی تلخ را برای داستانهای خود انتخاب کرده است و تلخی‎هایی که تاب آورده و از کنار آن‎ها  به سادگی نگذشته و  داستانی خوش ساخت و تازه با زبانی شیوا را پیش روی ما گذاشته است.  سبک کار دهنوی در این کتاب به نظر مبتنی بر تجرد داستانی است. تجرد یک مضمون تراژیک، بدون در نظر گرفتن محیط و فضایی که موجب این تراژدی می شود، به همین واسطه شاید جای خالی توجه  به مسائل اجتماعی و تاثیرش بر آن مضمون حس می شود. هر چند انتخاب درون مایه‎هایی که فی نفسه مضمون اجتماعی دارند خود بازگو کننده حساسیت نویسنده نسبت به مسائل اجتماعی است ولی فضای تلخ و سیاه روایت، چنان سایه ای بر ذهن مخاطب می افکند که مجالی برای درک دیالکتیکی باقی نمی گذارد.