دست های خالی ادبیات دفاع مقدس

مد و مه: هشت سال دفاع مقدس سرشار از اتفاقات ریز و درشتی‎ست که می تواند دستمایه‎ی ادبیات داستانی ما قرار بگیرد، به ویژه همین ماجرای آزادسازی خرمشهر  از پتانسیل بسیار بالایی برای نوشتن اثری پر از کشش و هیجان  برای جذب مخاطب برخوردار است. خبرهاییی  در زمینه ی نگارش رمان درباره آزادی خرمشهر شنیده می‎شود، اینکه برخی نویسندگان مشغول کار روی چنین سوژه هایی هستند، اما باید منتظر نشست و دید چنین وعده‎هایی  کی  به خلق اثری ماندگار و ارزنده منجر خواهد شد.

سالهای دفاع مقدس و جنگ میان ایران و عراق نیز همانند اغلب جنگها در سالهای دور و نزدیک، بستری بوده پروپیمان از مصالحی که می توان آنها را برای ساخت فیلم و یا نوشتن رمان و … بکار برد. واقعه‎ای که با توجه به تاثیر عمیقش در تاریخ معاصر ایران وهمچنین بازتاب آن در زندگی شخصی، خانوادگی و اجتماعی مردم این دیار، بی‎شک همانگونه که تا کنون مورد توجه بوده از این پس نیز تا سالهای سال، دستمایه‎ی هنرمندان ایرانی در عرصه‎های مختلف خواهد بود؛ همان گونه که شاهد بودیم در دیگر کشورهای جهان نیز وقایعی چون جنگ جهانی اول و دوم و حتی جنگ‎های دیگری که طرف‎های درگیر در آن کم تعداد بوده‎اند نیز در ادبیات و سینما بارها و بارها مورد استفاده قرار گرفته اند.

در عرصه ادبیات داستانی این احمد محمود، نویسنده صاحب سبک جنوبی، بود که با «زمین سوخته» برای نخستین بار به طور جدی در قالب رمان وقایع روزهای آغازین جنگ را دستمایه‎ی خود قرار داد. رمانی که برپایه‎ی تجربیات شخصی خود او شکل گرفته بود و انتشارش با اقبال هم روبرو بود، هرچند که چندی بعد برای دوره ای چند ساله انتشارش متوقف شد، اما بعدها (در دوران پس از جنگ) مجددا اجازه انتشار یافت و تا به امروز هم به عنوان اثری شاخص و پر مخاطب، خواننده‎های بسیاری داشتهاست.

در سالهای جنگ، پاره‎ای مصلحت‎های، مخصوصا در راستای حفظ و تقویت روحیه‎ی جمعی مردم ، مانع از آن بود که نویسندگان نیز همانند فیلمسازان، دست روی پاره ای جنبه‎های تلخ جنگ بگذارند، به همین خاطر عمده‎ی آثار منتشر شده در این سالها بیشتر در نمایش رشادت‎ها و ایثار رزمندگان ایرانی بودند، بعد از جنگ اما فرصتی فراهم آمد تا نویسندگان دست روی واقعیت‎های کمتر پرداخته شده جنگ بگذارند و حتی آثاری ضد جنگ را نیز منتشر کنند. اما با این حال نمی توان جنبه‎ی دفاعی جنگ ایران و ابعاد اعتقادی و روحانی آن را (در میان رزمندگان) فراموش کرد که تفاوتهایی با دیگر جنگ‎ها برای آن رقم زده بود.

در طول دو دهه‎ای که از پایان جنگ می‎گذرد، آثار بسیاری درباره دفاع مقدس نوشته شده، اما بی‎اغماض هنوز جای آثاری شاخص در گونه‎ی ادبیات دفاع مقدس خالی‎ست. این درحالی ست که بسیار هستند شاهکارهای ادبی جهان که در رابطه مستقیم و یا غیر مستقیم با اتفاقات جنگی در جهان نوشته شده‎اند. هشت سال دفاع مقدس سرشار از اتفاقات ریز و درشتی‎ست که می تواند دستمایه‎ی ادبیات داستانی ما قرار بگیرد، به ویژه همین ماجرای آزادسازی خرمشهر  از پتانسیل بسیار بالایی برای نوشتن اثری پر از کشش و هیجان  برای جذب مخاطب برخوردار است. خبرهاییی  در زمینه ی نگارش رمان درباره آزادی خرمشهر شنیده می‎شود، اینکه برخی نویسندگان مشغول کار روی چنین سوژه هایی هستند، اما باید منتظر نشست و دید چنین وعده‎هایی  کی  به خلق اثری ماندگار و ارزنده منجر خواهد شد.

خوشبختانه امروز عرصه‎ی دفاع مقدس از نویسندگان خوبی برخوردار است که به دلیل سالها کسب تجربه در زمینه داستان‎نویسی، از آن خامدستی‎هایی که در دهه شصت و اوایل دهه هفتاد، در میان نویسندگان این حوزه شاهد بودیم، دور شده‎اند و می‎توانند این تجربه‎ها را در جهت خلق آثاری ماندگار بکار گیرند. نویسندگانی همچون، احمد دهقان، حبیب احمد زاده و حتی مجید قیصری و دیگران و به طور مشخص آنها که سالها با جنگ و مسائل آن از نزدیک ارتباط داشته و یا به ادبیات دفاع مقدس پرداخته‎اند، و حالا زمان آن فرا رسیده که از تجربیات خود برای خلق اثری فاخر استفاده کنند و به خصوص جای خالی رمانی ارزنده درباره آزادی خرمشهر، این اتفاق مهم که نقشی تعیین کننده در سرنوشت جنگ داشت، پرکنند.

گذشته از این نویسندگان، خوشبختانه چهره‎های دیگری در این زمینه کارهایی ارائه کرده و یا مشغول کار هستند که امیدواریم کارشان به نتیجه‎ای در خور برسد.

برای نمونه در سالهای دور و نزدیک شاهد بودیم که:

–          اولین رمان درباره خرمشهر اثر  قاسمعلی فراست‌  با عنوان «نخل‌های بی سر» به سال‌ ۱۳۶۳،  این رمان داستان‌ دلاورانی است که‌ در فتح‌ خرّمشهر جان‌ باختند. ناصر، فرزند بزرگ‌ خانواده‌، با شروع‌ جنگ‌، رضایت‌ پدر و مادر را میگیرد و به‌ جبهه‌ میرود. یک‌ بار مجروح‌ شده و مجبور میشود که‌ مدّتی در بیمارستان‌باقی بماند، ولی قبل‌ از فرا رسیدن‌ زمان‌ ترخیص‌‌، با اصرار از بیمارستان‌ بیرون‌ آمده‌، به‌ سوی خرّمشهر میشتابد.
عملیات‌ فتح‌ خرّمشهر آغاز میشود. سوم‌ خرداد فرا میرسد. مادر ناصر منتظر و در حال‌ خواندن‌ قرآن‌ است‌ که‌ تلفن‌ به‌ صدا در میآید. مادر گوشی را برمیدارد. صالح‌، یکی از همرزمان ‌ناصر، میگوید: تا چند دقیقه دیگر همه‌ ایران‌، شاید هم‌ همه‌ دنیا، خواهند فهمید که‌ خرّمشهر آزاد شده‌ است‌. مادر در حال‌ خنده‌، اشک‌ میریزد. میخواهد سخن‌ بگوید، امّا شادی امانش‌ نمیدهد. بریده‌ بریده‌ میگوید: “دیگه‌ حالا اگر ناصر هم‌ شهید بشود غمی ندارم” و از آن‌ طرف‌، صالح‌ میگوید: پس‌ … ناصر هم‌ شهید شده‌است‌.

–          رمان “دیار پُر حادثه” اثر حسین بذرافکن که درباره ماجراهای پدر و فرزندی در اوج درگیریهای خرمشهر در اوایل جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و ایستادگی مردم است، توسط بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع‌مقدس استان خوزستان چاپ خواهد شد.

–          تریلوژی خرمشهر رضا رییسی که در بستری تاریخی به روایت این شهر می‌پردازد، از سال‌های پیش ‌از انقلاب آغاز می‌شود و تا سال‌های کمی بعد از جنگ هم ادامه دارد. هر کدام از جلدهای این کتاب به مقطعی از تاریخ و نقش آن در تحولات تاریخ معاصر ایران می‌پردازد و به اقتضای زمان، هر جلد از این مجموعه در زمان مشخصی به پایان می‌رسد، که هریک از مجلد‌ها تکمیل‌کننده‌ی یکدیگرند. (خبری از اتمام این تریلوژی نیافتیم!)

–          فیروز زنوزی جلالی در دوران جنگ، افسر کمیسر دریایی ناوچه‌های ۶۵ پایی خرمشهر بوده است. او در اولین ناوچه‌های پایگاه دریایی خرمشهر که در اروندرود با نیروهای عراقی درگیر شدند خدمت کرد.
این نویسنده پس از گذشت سال‌ها از واقعه خرمشهر داستان بلندی را با موضوع تلاش‌های نیروی دریایی ارتش در دفاع از خرمشهر نوشته است که دو قسمت آن آماده شده و در حال حاضر مشغول نوشتن بخش سوم آن است.
زنوزی در این باره به خبرنگار ما گفت: جنگ خرمشهر با شلیک نیروهای عراقی به ناوچه‌های ارتش ما شروع شد. من آنجا از نزدیک شاهد زحمات پرسنل نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، ناوبان‌یار، ناخدا، مهناوی و کلیه پرسنل این نیرو بوده‌ام. به همین خاطر فکر کردم نوشتن این داستان بلند سه اپیزودی می تواند ادای دینی به زحمات ورشادت‌های این نیرو در آن دوران باشد.

و…

انتشار در مد و مه: سوم خرداد ۱۳۹۰