نگاهی به رمان «نوشیدن مه در باغ نارنج » اثر مرتضی کربلایی لو

نمی‎دانم کجا و از چه‎کسی چنین عبارتی را خوانده‎ام: «سرگرمی برای تخلیه ذهن است، حال آن‎که ادبیات جدیت دارد و می‎خواهد ذهن را از تهی‎شدن نجات دهد و حتی به دغدغه‎‎های ما می‎افزاید.» در یکی از نقدهایم نیز روی یکی از رمان‎ها، عنوان کردم که اگر نویسنده‎ای دست به یک سوژه تکراری زد، زمانی موفق می‎شود بار چنین تکراری را به مقصد برساند که در دل این تکرار شدن‎ها، حرف تازه‎ای بزند. مهم این است که اگر موضوعی تکراری را بر می‎گزینیم، با اندیشه‎ای نو همراه باشد.

رمان « نوشیدن مه در باغ نارنج » اثر مرتضی کربلایی لو به موضوعی کلیشه‎ای پرداخته، اما با نگاهی فلسفی– عرفانی، بیان، لحن و زبان داستان را به‎گونه‎ای انتخاب کرده که وقتی آن‎ها را کنار هم می‎گذاری؛ می‎بینی تکرار دلت را نمی‎زند، ذهنت را نمی‎آشوبد و احساس وازدگی پیدا نمی‎کنی؛ بلکه این تکرار را برایت با معنا و زیبا می‎کند.

کلیت موضوع داستان، حاکی از پلشتی و آلودگی میحط شهری است و زیبایی و پاکی روستا که چنین تضادی را بار‎ها و بارها، هم در داستان‎ها خوانده‎ایم، هم در فیلم‎‎های بی‎شمار دیده‎ایم. ولی نگاه کربلایی لو به این مقوله، به‎دلیل به کارگیری زبان و بخصوص نثر شیوا و بی‎تکلف او موضوع را برای ما، بدیع می‎کند. جلوه‎ای می‎آفریند که تو دوست می‎داری وارد چنان فضایی شوی و برای لحظاتی هم که شده از هیاهوی بسیار برای هیچ، دورباشی.

من قصد ندارم از چگونگی فضای رئالیستی یا سورئالیستی داستان بنویسم و یا حتی اشاره‎ای داشته باشم به وجوه افتراق این دو از هم و این‎که نویسنده می‎خواسته کدام فضا را برای منِ خواننده نقاشی کند. بحث من در خصوص نثر «کربلایی لو» ست که به دلت می‎نشیند و در توصیف‎های قشنگش است که گرچه هرچه پیشتر می‎روی می‎بینی حرف تازه‎ای ندارد، ولی نثر رمان چنان بر مخاطب تاثیر می گذارد که بی‎اختیار به یاد نثرمحمود دولت آبادی می‎افتی در «کلیدر» یا  «اوسنه بابا سبحان» و یا یا بهتر از آن‎ها در «در جای خالی سلوچ».

نثر به‎گونه‎ای ست که گاهی، حالت خلسه به مخاطب دست می‎دهد. توصیفات وی از مناظر به‎گونه‎ای است که می‎شود آن‎ها را دید و در برخه‎ای لمس کرد و حتی نوشید. نثری شاعرانه که گاهی دوست داری همراه نویسنده، پاره‎ای از آن‎چه را قلمی کرده، واگویه کنی. همین چیزهاست که رمان را قابل تأمل می‎کند و با شوق آن را می‎خوانی.

با همه آن‎چه گفته شد، این رمان فاقد داستان است و هیچ گونه فراز و فرودی ندارد و اگرگاهگاهی به شکلی گذرا، این بالا و پایین‎ها را سایه وار می‎بینیم، تخت است و هموار. نکته دیگر، این‎که به‎نظر می‎رسد نویسنده ، این رمان را برای مخاطب بخصوصی نوشته است. قشری که زبان عرفان بداند تا بتواند با انگاره‎‎های آن به خلسه‎ای که به آن اشاره شد، دست یابد.

«تپه روبه‎روی ایستگاه پوشیده بود با درختچه‎‎های تمشک، زاغی‎‎ها لابه‎لاشان، با علفی یکنواخت، انگار پرداختکار فرشی با قیچی پستی‎بلندی‎هاش را گرفته. فرشی که هنوز جلو آفتاب خشک نشده و لکه‎‎هایی این‎جا و آنجاش به سبز سیر آن‎گاه روشن می‎زد.»

این بخشی از نثر دلنشین رمان« نوشیدن مه در باغ نارنج» است که از تپه روبه‎روی ایستگاه راه‎آهن شروع می‎شود و رغبت دنبال کردن، دیدن و لمس کردن محیط را در جان مخاطب می‎ریزد و هرچه پیش‎تر می‎روی، بیش‎تر متوجه می‎شوی که کربلایی لو، تا چه اندازه واژگان و کاربرد آن‎ها را می‎شناسد و با مهارت خاصی آن‎ها را در جای خود قرار می‎دهد.

انتشار در مد و مه: ۲ مرداد۱۳۹۰