نگاهی به داستان «رقص یک متری یک سیاه» نوشته آیت دولتشاه (خویش خانه)

مجموعه داستان خویش خانه شامل یازده داستان به نامهای: قرارگاه متروکه، خویش خانه، ناشنیده‎‎های درخواب، خیره به ماه پنجره پنجره‎ای، از ورای کنگره‎ها، حکم، نقش جنازه نبیه، لکه‎‎های آتش، اورکت آمریکایی، پایان کابوس‎ها، آخرین روز‎های ناصح، رقص یک متری یک سیاه، گم شده عمو، کاش این خیابان تا ابد ادامه پیدا کند، آخرین دلنوشته استاد و کلوت، که به قلم ایت دولت‎شاه که توسط نشر افکار به بازار آمده است.

اگر بخواهیم یک نظر کلی برمجموعه داستان خویش خانه بیندازیم، مرگ  را می‎توان شاخصه اصلی داستان‎های دولتشاه است و در این مجموعه داستانی نیست که در آن به مرگ شخصیتی اشاره نشده باشد. مرگ همراه انسان است و جزئی از زندگی او محسوب می‎شود. مرگی که گاه مرموز است (مرگ حجت در داستان خویش خانه)، گاه انتخاب است (مرگ نبیه در داستان نقش جنازه نبیه ) گاه اعتراض است(مرگ سیاوش در داستان پایان کوتوله‎ها ) وگاه یک انتقام است (مرگ ناصح امیرزاده در داستان آخرین روز‎های ناصح)و… .

داستان سیاه پوستان هنوز که هنوزه از حساسیت تاریخی و نژادی برخوردار است. کم نیستند نویسندگان آفریقائی و غیر آفریقائی ازجمله هاگارد، سو لومون تکسیو پلاتچه، ساراگرترود میلین، چارلز بوسمن و آلن پو… . . که به مقوله سیاپوست‎ها و زندگی و مبارزات‎شان پرداخته‎اند. داستان‎‎هایی که هریک گوشه‎ای از زندگی پر درد و رنج سیاه پوستان را به نگارش درآورده‎اند در داستان گرترود تبعیض نژادی تا آن‎جا پیش می‎رود در حمایت از حکومت آپارتاید فرشته نژاد سفید را بالاتر از فرشته نژاد سیاه قرارمی دهد.

به منظور اجتناب از کلی گویی  در یادداشت حاضر به بررسی تفصیلی داستان «رقص یک متری یک سیاه» می‎پردازم. «رقص یک متری یک سیاه » داستان سازش و همزیستی دو انسان از دونژاد و تبار است که در داستان چگونگی ارتباط و تعامل آن‎ها خوب از کاردرآمده است.

راوی در مواجهه با فخرالدین – دانشجوی سیاه پوست سودانی – که از قضا هم اتاقی هم هستند مملو از سوظن و بدگمانی نسبت به او است. آیا فقط راوی دارای ذهنیت بد است یا محیط و اطرافیان نیز تشدید‎کننده این ویژگی هستند. آیا ذهنیت راوی ریشه در فرهنگ و باور او دارد یانه جنبه شخصی ومختص به اوست ؟ در شروع داستان راوی ذهنیت خودرا با مخاطب درمیان می‎گذارد.

«سیاه پوست‎ها چیزی تو وجودشان هست که آدم نمی‎تواند راحت بهشان نزدیک شود. یک بوی خیلی زننده هرچند دست خودشان نیست، که هرکسی نمی‎تواند تحملش کنم… . »

به مرور که داستان پیش می‎رود مشخصه‎‎هایی که راوی از فخرالدین می‎دهد برای مخاطب باورپذیر است. راوی درعین‎حال که از ذهنیت منفی نسبت به هم اتاقی برخورداراست کمی منطقی به‎نظر می‎رسد شیطنت دارد اما آزرنده نیست. کنجکاو است. اما فضول نیست. بیشتر می‎خواهد از سیاه که- کاکا خطابش می‎کنند -بداند. درخارج از اتاق راوی، دانشجویان نگاه بدبینانه و تحقیرآمیزتری به سیاه پوستان دارند که در داستان به نقل از دوستانش می‎خوانیم:

«یه سیاه پوست هرآن ممکنه چشماش برق بزنه یا بخواد جادوت بکنه بدبخت دیدی یهو با یه بوفالو یا کرگدن اشتباه گرفتت و اومد شکارت می‎خوردت‎ها… »

فخرالدین یا همان کاکا سیاه در داستان خوب معرفی شده است. مشخصه و توصیف‎‎هایی که راوی می‎دهد اغراق‎آمیز نیست بلکه هول برانگیزاست. توصیفات همانی است که با پیش فرض‎‎هایی که از سیاهپوست‎ها عموما داریم، همخوانی دارد. راوی مدام از رفتار‎هایی می‎گوید که خاص فرهنگ کاکاسیا است . چیزی که جالب است. بی‎قیدی و بی‎تکلفی فخرالدین. درانجام رسومات خودش است هیچ دلیلی برای لاپوشانی رفتار‎های عجیبش نمی‎بیند راحت و ساده رقص می‎کند ناخن می‎گیرد بی‎اجازه به آلبوم هم اتاقی‎اش سرک می‎کشد و…

«فخرالدین بعضی وقت‎ها موهایش را باریک باریک می‎بافد و بعد یک دستمال آبی و نارنجی رویشان می‎بندد و شروع می‎کند به رقصیدن مدام از زانو خم می‎شود و بالا و پایین می‎پرد همیشه یک صدای یکنواخت مثل کوبیدن به طبل از گلویش در می‎آورد «این یه آیین خیلی خیلی قدیمی یه» داستان «رقص یک متری یک سیاه» داستان اعتراض است. فخرالدین پرتره یک بچه لاغرسیاه پوست که از ترس لوله تفنگ پشت سرش بی‎محابا فریادمی کشد به دیوارآویخته است که از عدم امنیت دنیای پیرامون خود حکایت دارد. که تا حدودی منطقی است. راوی هربارکه وارد اتاق می‎شود تابلو را برمی گرداند. این‎که چرا راوی تابلو را برمی گرداند نشان از نادیده گرفتن اوست یا یک شرم تاریخی در سرنوشتی که بر این نژاد رفته است می‎باشد. برگرداندن تابلو جای تحلیل دارد. فخرالدین گویا با تابلو یش ظلم رفته براو هم نژادانش را بیان می‎کند و راوی با برگردندان آن از عذاب وجدان تاریخی هم نسلانش را لاپوشانی میکند.

قسمت انت‎هایی داستان که سخن از» بادوا «- عشق فخرالدین- داستان رازیبا و پرکشش کرده است.

«بادوا دختر رییس قبیله است اون عاشق سینماست و دوست داره یه روز بازیگربشه، ازمن خواسته اگر دوستش دارم فیلم بسازم و اون توش بازی کنه فقط ایران دانشگاه سینما داره ایران با سودان برادره براهمین اومدم تهران…» فخرالدین عکس بادوا را ازتوی کیف پولش درمی آورد ونشانم می‎دهد می‎گوید : «زیباست مگه نه؟» میگوید : «بادوا هنوز مسلمون نشده توتمی اه وقتی برگردم اول بادوا را مسلمون می‎کنم وبعد باهم فرار می‎کنیم می‎آیم ایران… اگر اونجا بمونیم رییس قبیله مجازات مون می‎کنه »

بادوا نماد زندگی و پویندگی است، بهانه خوب عاشقانه زیستن است. اگرجای نویسنده دولتشاه بودم اسم داستان را بادوا می‎گذاشتم. بادوا همه چیز فخرالدین است این‎که به ایران آمده هم اتاقی راوی شده ورنج غربت و حقارت می‎کشد همه‎اش به خاطر بادوا است. بقول دنوشر درعاشقانه هایش خطاب به مادام اسپینا، هنگامی که دیواربرلین بین آن‎ها فاصله انداخته بود یکی در آلمان غربی و دیگری درآلمان شرقی می‎نویسد «حضورخوب معنوی توست که مرا در این دوردست دلگرم و زندگی کرده است ما روزی بهم می‎رسیم، روزی که از توحش نازیسم خبری نیست.»

داستان«رقص یک متری یک سیاه» کنارآمدن با تناقاضات و پیش فرض‎ها ی نادرستی است که درباره همدیگرو نسبت به همنوعان داریم. راوی درانت‎های داستان با شناختی که از فخرالدین سیاه پوست و زندگیش به دست می‎آورد دوست دارد کمکش کند و سنگ موانع برای هم اتاقیش نباشد