وی اس نایپل در مقام منتقد

سرویدیانایپل، نویسنده بریتانیایی زاده‎ی ترینیداد، ‎که به علت نثر روایی هوشمندانه خود و بررسی دقیق اوضاع‏ و احوال مردمان سرکوب شده و سرگذشتهای به محاق‏ فراموشی سپرده شده به جایزه نوبل سال ۲۰۰۱ دست‏ یافت، سرشتی منتقد دارد ‎که هم در نوشته‏ هایش، از هر نوع، و هم در مصاحبه‏ ها و گفت‏وگوهایش به نقد اوضاع‏ و احوال جامعه بشری، به‏ ویژه طبقات فرادست، می‎‏پردازد. این نوشتار، نخست به معرفی اجمالی نایپل می‎‏پردازد و سپس به نقد ای. ام. ‎فورستر به قلم نایپل خواهد پرداخت.

نایپل از آن دست نویسندگانی است ‎که کمتر در خانه بند می‎‏شوند و بیشتر به آن‏سو و آن‏سوی شهر و دیار خود و جهان سرک می‎‏کشند تا شاید موضوع و مطلب گیر بیاورند یا مضامین و درونمایه‏ های خود را عینی‏‎تر و مستند‎تر سازند. الگوها و قالبهای ادبی موجود چندان تاثیری بر نایپل ندارند و انواع ادبی متداول شکل‏ و سبکی منحصربه‏ فرد در نوشته‏ های و می‎‏یابند: تشخیص ادبیات داستانی از نوشته‏ های غیرداستانی در کار نایپل چندان ساده نیست.

قلمرو ادبی نایپل اینک از مرزهای ترینیداد و انگلستان‏ بسیار فرا‎تر رفته و هندوستان، آفریقا، آمریکای شمالی‏ و جنوبی و کشورهای اسلامی آسیا را دربرگرفته است. نایپل را از نظر پرداخت اخلاقی به نقش‏های امپراتوریها در سرنوشت و وضعیت بشر وارث کنراد می‎‏دانند. قدرت‏ نویسندگی نایپل در توجه به فراموش‏ شدگان و یادآوری‏ و بازسازس تاریخ شکست خوردگان نهفته است.

صحنه‏ پردازیهای طنزآمیز و شرح وقایع مضحک در نخستین اثرش، “مشت مالچی عارف” و داستآن‎های کوتاه‏ او در مجموعه‎ی “خیابان میگل” ‎که آمیزه‏ ای از قریحه‏ چخوف و ترانه‏ های هند غربی هستند، نایپل را به مقام‏ طنزپردازی چیره‏ دست و تصویرگر زندگی خیابانی‏ رسانده‏ اند. “خانه ای برای آقای بیسواس” نیز رمانی است‏ ‎که جهانی خاص خود دارد و مینیاتوری است از هندوستانی‏ در حاشیه امپرااتوری بریتانیا و تصویری از زندگی و حیات‏ محدود و بسته پدر نایپل. شخصیت‏های حاشیه‏ ای‏ جایگاه مهمی در رمآن‎های نایپل دارند و نمی‎‏توانند نسبت‏ به وقایع پیرامون خود بی‏طرف باشند. علی‏رغم لحن‏ تاریخ‏ نگارانه و مستند نایپل، شخصیت‏ پردازی رمان‎های‏ او بسیار شورانگیز و گیراست. در نوشته‏ های نایپل روایت‏ داستانی، زندگی‏نامه‏ نویسی شخصی و مستندنویسی‏ چنان درهم می‎‏آمیزند ‎که دشوار می‎‏توان گفت کدام‏ عنصر بر دیگر عناصر چیرگی دارد.

نایپل در شاهکار خود “معمای رسیدن” چنان با واقعیت انگلستان مواجه می‎‏شود که‏ گویی انسان‏شناسی‏ است ‎که قبیله‏ ای را در اعماق جنگلی تاکنون کشف نشده‏ مطالعه می‎‏کند. او، با نگاهی به‏ ظاهر نزدیک‏ بینانه و مشاهداتی بدون نقشه و اتفاقی، فروپاشی آرام فرهنگ‏ استعماری کهن و اضمحلال همسایگان اروپایی آن را به تصویر می‎‏کشد.

نایپل رمان را جهانشمول نمی‎‏دانند زیرا معتقد است‏ رمان جهان بشری را بسامان می‎‏انگارد، حال آن‏‎که این‏ جهان در نگاه مردمان مغلوب متلاشی و درهم شکسته‏ است. نایپل هنگام نوشتن “گم شدن الدورادو” دریافت من گمان نمی‎‏کنم ‎که ‎فورستر اصلا می‎‏فهمید ‎که در این کتاب‏[گذری به هند] چه مینویسد. این کتاب فقط یک صحنه واقعی دارد و آن هم آن مهمانی‏ عصرانه چرند آغاز کتاب است ‎که ناچار است از روایت داستانی صرف دست بشوید و جزییات و مستندات را به زیورهای داستانی بیاراید. به‏ همین منظور، نخست مدتی طولانی اسناد و اوراق‏ تاریخی را مطالعه کرد و سپس به شرح تاریخ هراس‏ انگیز استعماری ترینیداد در قالب این رمان پرداخت. “فراسوی‏ ایمان” سفرنامه‏ ای است ‎که جهان اسلام را با همدلی‏ توأم با تیزهوشی و تیزبینی شرح می‎‏دهد.

ای. ام. ‎فورستر را به علت داشتن دید و نظری‏ خیال‏انگیز و پرشور درباره هندوستان و هجویه‏ های‏ ملایمش درباره خودنمایی طبقات مستعمره‏نشین، استاد ادبیات داستانی نوین انگلیس دانسته‏ اند. اما طبق‏ نظر نایپل، وقایع‏ نگار مستعمرات کارائیب، ‎فورستر جانوری‏ همجنس‏ باز بود ‎که بیشتر به اغوای پسران توجه داشت‏ تا به افشای حقایق هندوستان.

نایپل در مصاحبه‏ ای با مجله‎ی “لیترری ریویو”  (Literary Review) به تاریخ ۲۷ مهرماه ۱۳۸۰ مشهور‎ترین اثر فورستر،  “گذری به هند” را “مزخرفات‏ و چرندیات محض” نامید. او در این مصاحبه ‎فورستر و درستش، جان میناردکینس اقتصاددان را به باد استهزا گرفت و آن دو را همجنس‏ بازانی خواند ‎که افراد فقیر و زیردستان خود را وادار به این عمل زشت میکردند. نایپل اساس کارهای این دو تن را “معما و دروغگویی” دانست و کتاب ‎فورستر را “معمای دروغ” خواند.

در پاسخ به پرسش فرخ دوندی درباره سه دین‏ بزرگ هندوستان، نایپل دوباره به فورستر تاخت و گفت‏ ‎که “او صرفا وانمود میکرد ‎که طبع لطیف و شاعرانه‏ دارد. افرادی چون ای. ام. ‎فورستر فقط تظاهر به آمیزش‏ شاعرانه این سه دین هندوستان می‎‏کنند و مهملات به‏ هم می‎‏بافند. من گمان نمی‎‏کنم ‎که ‎فورستر اصلا می‎‏فهمید ‎که در این کتاب‏[گذری به هند]چه می‎نویسد. این کتاب فقط یک صحنه واقعی دارد و آن هم آن‏ مهمانی عصرانه چرند آغاز کتاب است.”

نایپل درباره نقش ‎فورستر در شناخت بهتر هندوستان‏ گفت: “او مردم را به دروغگویی ترغیب میکرد. ‎فورستر به‏ هیچ‏وجه مردم هندوستان را نمی‎‏شناخت. او فقط درباریان، تنی چنند از هندیان طبقه متوسط و پسران‏ فرودست اجتماع را می‎‏شناخت. او و دوستش کینس، آدمهای منحرف و هرزه ای بودند ‎که تنها تفاوتشان درد آن بود ‎که ‎فورستر مردم فقیر و بیچاره را می‎‏فریفت و دوستش دانشجویان را.”

انتقادات و حملات نایپل بر محتوا و اخلاقیات اثر فورستر[گذری بر هند] قرار است کمی زود‎تر از رمان‏ جدیددش “نصفف زندگی” منتشر شود.

سال گذشته نایپل به همین شدت و حدّت به تونی‏ بلر باخته بود و او را دزدی دریایی خطاب کرده بود ‎که در راس انقلابی سوسیالیستی است و “دست‏ اندر کار بر چیدن اندیشه مدنیت در کشور انگلستان” و باعث‏ و بانی‏ “فرهنگ عوامانه‎ای خودستا” است.

نایپل نویسنده‏ای روشنفکر و، حقیقتا، حکیمی روشن‏ اندیش و وارث و ادامه‏ دهنده راه و سنتی است ‎که با کتاب‏های “ساده‏ دل” و “نامه‏ های پارسی” شروع شد. او با سبکی ظریف و هوشیارانه، ‎که به حق سزاوار ستایش‏ است، خشم و قهر را به صراحت و دقت بدل می‎‏کند و این امکان را فراهم می‎‏آورد تا رویدادها به طنز و تعریض‏ طبیعی و ذاتی خود زبان سخن بگشایند.

ادبیات داستانی