این مقاله را به اشتراک بگذارید
مرجان صائبی: چه قبول داشته باشیم و چه نه، نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران مهم‌ترین رویداد فرهنگی سال در فصل بهار است؛ رویدادی که حتی از پس ازدحام و شلوغی و حضور مخاطبی که بیشتر به دنبال خرید است تا آشنایی با مترجمان و نویسندگانی تازه و نو هم به چشم می‌خورد. این نمایشگاه در طی ۲۶دوره‌ای که پشت‌سر گذاشته، از اتوبان چمران و محل دایمی نمایشگاه‌ها تا خیابان شهید بهشتی و مصلای امام خمینی، همواره با تناقض‌های فراوانی روبه‌رو بوده است. تناقض‌هایی که وقتی در راهروهای پیچ‌در‌پیچ نمایشگاه رد می‌شوی، می‌توانی آنها را به‌خوبی ببینی.
یک‌متر یا دو‌متر بیشتر، مساله این است
یکی از تناقض‌های تکراری ِ نمایشگاه، اندازه غرفه‌ها و محل قرار گرفتن ناشران است. تناقضی که همیشه محل‌مناقشه بوده است و به نظر می‌رسد این‌همه دستورالعمل و بخشنامه‌های رنگارنگ هم نتوانسته گره کور این موضوع را بگشاید. موضوع این است که حدود ۱۰دوره پیش آیین‌نامه‌ای تنظیم شد که میزان متراژ هر غرفه متناسب با میزان کتاب‌های چاپ‌شده ناشر در دو سال پیاپی نمایشگاه تقسیم می‌شود. در مورد محل قرار گرفتن غرفه‌ها هم ترتیب الفبایی تا حدی مشکل‌گشا شده است؛ آیین‌نامه‌ای که امسال هم کمتر به آن توجه شده است. آنچه امسال به چشم می‌خورد کوچک‌تر شدن غرفه‌های ناشران برجسته و پر‌مخاطب در کنار غرفه‌های عریض و خلوت ناشران نور‌چشمی است که در نبش راهرو‌ها و بهترین جاهای نمایشگاه قرار دارند و بیشتر همانند ویترین یا تریبونی خاص هستند تا غرفه‌ای برای عرضه کتاب. تصور کنید غرفه‌ای که کمتر از انگشت‌های یک دست کتاب برای عرضه دارد همان مقدار جا دارد که غرفه ناشری با ۲۰۰عنوان کتاب. امسال حتی برای ناشری دولتی یک سالن در نظر گرفته شده است در صورتی که ناشرانی مطرح‌تر از داشتن فضایی نصف آن سالن هم بی‌بهره‌اند. امسال هم با وجود فضای بزرگ‌تری که در بخش ناشران داخلی نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در نظر گرفته شده، این مساله باز هم به چشم می‌آید و باعث دلخوری جمعی از ناشران است. البته توجیه امسال کمیته برگزاری نمایشگاه این است که به آیین‌نامه پایبند بوده‌اند و به ناشران به تناسب کتاب‌های منتشر‌شده در سال‌جاری فضا اختصاص داده‌اند. توجیهی که شاید منطقی به نظر آید اما، وقتی به یاد بیاوریم که بسیاری از ناشران مستقل، حتی ناشران صاحب‌نام و بزرگ، به دلیل مشکلات ممیزی و بالا رفتن قیمت کاغذ و هزینه‌های نشر نتوانستند کتاب‌های خود را به تعداد موردنظر آیین‌نامه برسانند، این توجیه اعتبار خود را از دست می‌دهد. یکی از ناشران بزرگ که سال گذشته بیش از ۱۰۰عنوان کتاب را فقط در نمایشگاه عرضه کرد، امسال به زور ۲۰عنوان کتاب به نمایشگاه آورده است. او که نخواست اسمش منتشر شود، در گفت‌وگو با «شرق» گفت: «بیشتر از ۲۰مورد از کتاب‌های ما هنوز در اداره کتاب در انتظار صدور مجوز هستند. ۳۰مورد کتاب هم که مجوز گرفت به دلیل بالا بودن هزینه‌های چاپ و شلوغی کار چاپخانه‌ها نتوانستیم به نمایشگاه بیاوریم. همین باعث شده است که نتوانیم مانند هر سال تعداد کتاب‌های عرضه‌شده را به میزان همیشگی برسانیم.» ظرفیت شبستان هم یکی از موضوعاتی بود که کمیته برگزاری نمایشگاه از آن شکوه داشت. مشکلی که امسال با توجه به تغییر محل بخش بین‌الملل به فضایی در ابتدای خیابان شهید بهشتی به نظر می‌رسید کمتر شود. اما مساله این است که طبقه دوم شبستان که در چند سال گذشته در اختیار بخش بین‌الملل بوده، امسال تنها به چند سالن بخش جنبی، مانند سالن یاس- کارنامه نشر -نمایشگاه ۱۵ خرداد اختصاص داده شده و بخش وسیعی از این بخش خالی است. از سوی دیگر تعداد ۳۰ ناشر نیز در خارج از شبستان زیر چادر مستقر شده‌اند.
کتاب‌های ثابت ناشران قدیمی
امسال هم ناشرانی هستند که عناوین کتاب‌هایشان از دهه‌های ۷۰ و ۸۰ تا به امروز تقریبا ثابت مانده و تنها به تجدید‌چاپ کتاب‌های قدیمی‌شان مشغول‌اند و هم‌چنین جای ناشرانی خالی است که بهترین واژه توصیف برای آنان واژه «تعلیق» است؛ این ناشران نه در نمایشگاه امکان این را دارند که غرفه‌ای داشته باشند، نه امکان این را دارند که کتاب‌های جدیدی هرساله منتشر کنند و اگر هم این امکان به آنها داده شود، کمتر از پنج یا ۱۰عنوان کتاب خواهد بود و در لایه‌ای دیگر با مانع ممیزی هرساله از تجدید‌چاپ برخی از کتاب‌های مهم و پرفروششان جلوگیری می‌شود. فضایی که در نهایت به هرچه دولتی‌تر شدن و سیاسی شدن نمایشگاه کتاب و هدایت آشکار بازدیدکنندگان به برخی ناشران و کتاب‌های پرفروش خاص در نبود ناشران مطرح بخش خصوصی و در بدترین حالت ممکن به پایین آمدن فروش و دلسردی نویسندگان و مخاطبان از نمایشگاه کتاب و بازار نشر منجر شده است. یکی از مسوولان نشر «امیرکبیر» در پاسخ به این سوال که وضعیت کیفی نمایشگاه نسبت به سال گذشته چه تفاوتی داشته، پاسخ داد: «تقریبا تمام چاپ‌های اول ناشران مطرح نسبت به سال گذشته کمتر بوده، تیراژها پایین آمده و قیمت‌ها بالا رفته. و امسال نمایشگاه فاقد هیجان سال‌های گذشته است.» وی افزود که امسال ۱۲۲عنوان چاپ اول داشته‌اند که این رقم تقریبا نصف سال گذشته است.
«شرق»/ مد و مه اردی بهشت ماه