این مقاله را به اشتراک بگذارید
مهم‌ترین نقطه‌ی قوت فیلم، دقت فیلم‌ساز در رعایت مؤلفه‌های ژانر پلیسی- جنایی است، که نشان می‌دهد می‌توان در بازسازی قصه‌ای کلاسیک با تناسب لازم میان طرح و درون‌مایه و پیرنگ داستانی، اشتیاق لازم را برای مخاطب ایجاد کرد. روایت و ساختار فیلم متناسب با هم طراحی شده‌اند و با رعایت الگوهای ژانر، در جاهایی آشنایی‌زدایی از این قواعد نیز صورت گرفته است؛ از همان نمای آغاز که ترکیبی از حرکت‌های افقی و عمودی دوربین است تا نوع میزانسن و دکوپاژ که تعلیق لازم برای هم‌ذات‌پنداری مخاطب را ایجاد می‌کند. فیلم‌نامه‌نویس با داستانی چندلایه هر کدام از سه شخصیت آسمان، روانگر و سرگرد تدین را در جایگاه قهرمان داستان قرار می‌دهد. گناهکاران از معدود مواردی است که بدون محافظه‌کاری‌های مرسوم، پلیس‌های داستان به صورت جاسوس و قاتل طراحی شده‌اند که باعث می‌شود مخاطب ابعاد دیگری از شخصیت و مناسبات اجتماعی این آدم‌ها را دریابد که در تجسم بخشیدن به این امر بازیگران فیلم با ارائه‌ی شمایلی متفاوت نسبت به نقش‌های قبلی‌شان، سهم مهمی دارند؛ رامبد جوان با استفاده از حرکات دست‌ها و چشم‌هایش در برخورد با دیگران، فردیتی مؤثر به نقش بخشیده، و در واقع قریبیان با کنترل برون‌گرایی همیشگی او، در رازآمیز کردن شخصیت روانگر و تعلیق پایان فیلم موفق عمل کرده است. بهاره کیان‌افشار نشان می‌دهد که استعداد لازم را برای حرفه‌ای شدن دارد. به عنوان مثال در نمایش چندباره‌ی صحنه‌ی ابتدای فیلم که با حضور آدم‌های مختلف تکرار می‌شود، با حفظ راکورد حسی در معمایی جلوه دادن وضعیت، اجرای مطلوبی دارد. نسرین مقانلو در صحنه‌ای که شوهرش را از شرکت اخراج می‌کند در ابتدا با تحکم و خشونت صحبت می‌کند و در ادامه با نشان دادن ناراحتی و استیصال، رفتار دوگانه‌ی شخصیت را انسجام می‌بخشد. رضا رویگری با بیان طنازانه و مستانه‌اش یکی از بهترین اجراهایش را رقم می‌زند و محسن افشانی هم عشق و نفرت حامد رزاقی از آسمان را به‌خوبی القا می‌کند.
اما بازی فرامز قریبیان و نوع شخصیت‌پردازی‌اش همان شمایل تیپ‌گونه و تک‌بعدی مرسوم در فیلم‌های ایرانی را تکرار کرده بدون آن‌که انگیزه‌ها و اهداف شخصیت با مابه‌ازاهای بیرونی انطباق داشته باشد. خشونت و پرخاش افراطی تدین در برابر تمام آدم‌های مقابلش بدون هر گونه استدلال منطقی صورت گرفته به طوری که از همکاران تا مظنونان احتمالی همه را به یک شکل مورد عتاب قرار می‌دهد، به عنوان مثال در صحنه‌ی مواجهه با حامد که در سینما بلیت می‌فروشد، بدون ضرورت و کارکرد روایی، به داخل سینما هجوم می‌برد، سیستم نمایش فیلم را مختل می‌کند و حتی همراه با روانگر با نشان دادن سلاح، موجب وحشت آدم‌ها می‌شود. معلوم نیست که چرا تدین هر جا که دلش می‌خواهد، قانون را زیر پا می‌گذارد، به دیگران توهین می‌کند و شمایلی عصبی از یک پلیس باتجربه ارائه می‌دهد. بازی قریبیان نیز همان اجرای آشنای او در دهه‌های گذشته است که در حرکت دست‌ها و نوع راه رفتن باوقار و صدای پرصلابتش قابل‌شناسایی است. در صحنه‌ای از فیلم رییس (مسعود کیمیایی) که قریبیان همراه با رضا (امین تارخ) به محل خرید و فروش ماشین‌های قدیمی و لوکس می‌رود، دقیقاً همین شکل برخورد با منشی و دیگر آدم‌ها وجود دارد. برخورد تدین با همه، متلک‌پرانی و تخطئه‌ی دیگران است؛ بدون مقدمه‌چینی. تأثیر این امر در کلیت فیلم زمانی مهم جلوه می‌کند که دریابیم تدین بیش‌ترین حضور را در مقایسه با سایر شخصیت‌ها دارد و مخاطب در مواجهه با او از هم‌ذات‌پنداری بازمی‌ماند. به عبارت دیگر هرچه قریبیان با هدایت مؤثر بازیگران فیلم و ساختار جذاب آن، شعور مخاطب را بالا در نظر گرفته با این نوع اجرای نقش تدین، از اثرگذاری فیلم کاسته است.
با این حال، فیلم از لحاظ فضاسازی و ریتم و ضرباهنگ، اثری استاندارد در ژانر پلیسی- جنایی است و با توجه به آثار سینمای تجاری در سال‌های اخیر که بدون استفاده از داستانی اثرگذار، فقط به حضور تکراری ستاره‌ها پناه برده‌اند، گناهکاران اثری با کیفیتی متفاوت از نمونه‌های رایج است که به عنوان مثال در پرداخت صحنه‌های خارج از ایران به شکل بی‌منطقی فقط تصاویر چشم‌نواز و بی‌ربط توریستی ارائه می‌کنند، اما قریبیان در صحنه‌هایی که در ترکیه می‌گذرد بیش‌تر به پرداختی موجز و هم‌سو با روایت داستانی توجه کرده است. به عبارت بهتر او نشان می‌دهد که در هفتاد سالگی و پس از چهار دهه حضور مؤثر در سینما به عنوان بازیگر و کارگردان، هنوز سلیقه و زیبایی‌شناسی مستقل و هویتمندی را جست‌و‌جو می‌کند، برعکس سینماگران هم‌نسلش که بدون کم‌ترین خلاقیتی، مضمون و ساختار فیلم‌های قدیمی خود را تکرار می‌کنند.
مجله فیلم / مد و مه / آبان ۱۳۹۲