نقد و بررسی فیلم محمد (ص) ساخته مجید مجیدی/ همه چیز در حاشیه و متن فیلم محمد (ص)

‘

نیره رحمانی / مد و مه

فیلم محمد ص نیز به نمایش در آمد.  بعد از حاشیه های بسیار، شایعات به نمایش در آمدن و آماده نشده و ار این دست که بیشتر به یک نوع بازار گرمی می مانست برای ایجاد شور حال در فضای جشنواره ای که فیلمهایش شاهکاری در میان خود نداشتند.فیلمی که قرار بود برل این شاهکار را بازی کند، پرهزینه ترین فیلم تاریخ سینمای ایران که به واسطه داشتن تعدادیاز دست اندرکاران برجسته سینمای جهان طح انتظارات نسبت به آن بالا رفته بود، حتی فراتر از آنچه در توان مجیدی به عنوان فیلمسازی با بضاعتهای مشخص می توان سراغ داشت.

حقیقت این است که مجیدی یکی از فیلمسازان خوب سینمای ایران است، امکانات دست و دلبازانه ای در قیاس با سینمای ایران در اختیار او بوده و او نیز فیلمی فراتر از سینمای ایران به لحاظ پروداکشن، جلوه های بصری و…اراده کرده است. اما با همه دلبستگی و اهمیتی که مضمون فیلم برای ما ایرانیان مسلمان دارد بهتر است دست به قیاس هایی نزنیم که در این قیاسها مجیدی و فیلمش برنده نخواهند. فیلم مجیدی را در حد بضاعت های خودش و توان سینمای ایران پذیرفته و دوست بداریم.

در حاشیه فیلم مجیدی

ساختن فیلم درباره زندگی پیامبر اسلام آرزوی هر فیلمسازی ست. بنابراین عجیب نیست فیلمسازان گوناگونی به این مسئله تمایل داشته باشند؛ چه در محله ایده و چه در مرحله اجرا. از سوی دیگر چنان که پیدا کشورهای غربی و عربی نیز در قبال فیلم واکنش هایی خواهند داشت که زمزمه آنها شروع شده است.

ادعای جالب محمدرضا ورزی
از حاشیه های جالب هنگام تولید این فیلم ادعای محمد رضا ورزی کارگردان سریالهای ناموفق تاریخی بود. ورزی مدعی بود: طرح فیلمنامه "محمد(ص)" را با نام ستاره احمد سال ۸۵-۸۴ در بانک فیلمنامه به ثبت رسانده ام. او توضیح داده که : در سال ۸۵-۸۴ طرح خود را در بانک فیلمنامه با نام "ستاره احمد" ثبت کردم و شماره ثبت آن را دارم اما یکسال پیش برای درخواست پروانه ساخت به اداره ارزشیابی مراجعه کردم که در پاسخ به درخواستم اینگونه عنوان شد که پیش از این مجید مجیدی فیلم "محمد(ص)" را به ثبت رسانده و امکان دریافت پروانه ساخت برای طرح من وجود ندارد."ستاره احمد" مربوط به دوران کودکی پیامبر(ص) است، اگر چه این موضوع طرحی نیست که تنها یک نفر به آن بپردازد اما مساله این جاست که من پیش از آقای مجید مجیدی این طرح را به ثبت رسانده ام. در هر حال اگر مجید مجیدی تصمیم به ساخت این فیلم گرفته من در سطح گسترده ای اعتراضم را مطرح خواهم کرد و تمام تلاشم را خواهم کرد.

نوشته هفته نامه نیوزویک درباره فیلم مجیدی

از حاشیه های  بعد از آماده شدن فیلم برای نمایش مطلبی است که نیوزویک درباره این فیلم و تبعات آن در جهان اسلام است: هفته نامه  «نیوزویک» در گزارشی با عنوان «در میان جنجال جهانی به خاطر کاریکاتورهای (حضرت) محمد، یک فیلم چند میلیون دلاری از داستان زندگی این پیامبر در جهان اسلام جنجال‌برانگیز می‌شود»؛ به فیلم جدید مجید مجیدی پرداخته است.

این هفته‌نامه آمریکایی در ادامه با اشاره به اکران فیلم «محمد رسول‌الله» در افتتاحیه جشنواره بین‌المللی فیلم فجر، همزمان با بزرگداشت سی و ششمین سال پیروزی انقلاب اسلامی ایران، به این مسئله اشاره کرد که این فیلم ۳۰ میلیون دلاری (۲۰ میلیون پوندی) که با حمایت دولت ایران ساخته شده، قرار است در شرایطی جنجالی به نمایش درآید که به خاطر انتشار کاریکاتورهای حضرت محمد (ص) در مجله فرانسوی «شارلی ابدو»، جهان اسلام به خشم آمده و ۱۲ نفر نیز توسط افراد مصلح طرفدار گروه داعش به قتل رسیده‌اند.

نیوزویک در ادامه با اشاره به این مطلب که در هیچ‌ جای قرآن صراحتا به این مطلب که به تصویر کشیدن چهره حضرت محمد (ص) اشاره نشده است و تنها در سنت اسلامی، این کار منع شده است، در یک پیش‌داوری نوشت: «فیلم مجیدی که در ایران شیعه ساخته شده است به احتمال زیاد باعث ایجاد تفرقه و نفاق (میان شیعه و سنی) در خاورمیانه و دیگر نقاط خواهد شد.»

«اگرچه (حضرت) محمد در نظر سنی و شیعه، هر دو ، پیامبر خاتم است ولی ایرانیان شیعه در مواجهه با به تصویر کشیدن شخصیت‌های دینی و مذهبی، نسبت به سنی‌ها، سختگیری کمتری دارند.»

واکنش الازهر به فیلم مجیدی

در حالی  که مجید مجیدی، کارگردان فیلم، بارها اعلام کرده بود که ادای احترام به پیامبر اکرم(ص) در تمام صحنه‌های فیلم مورد تأکید بوده و چهره ایشان به دلیل قداست و حساسیت ویژه‌ای که وجود داشت، به نمایش درنیامده است.

الازهر در این بیانیه، مخالفت شدید خود را با به تصویرکشیدن چهره پیامبران و انبیاء الهی در فیلم‌های نمایشی و هنری به دلیل جایگاه ویژه و قداست آنان اعلام کرده است. مرکز اسلامی الازهر در این بیانیه مدعی شده است: ساخت این‌گونه آثار از جایگاه مقدس و کمال اخلاقی و مقام والای انبیاء و فرستادگان الهی در قلوب انسان‌ها می‌کاهد.

در این بیانیه همچنین، تأکید شده که ممنوعیت مجسم‌کردن شخصیت انبیاء تنها به ممنوعیت به تصویرکشیدن چهره آن‌ها محدود نمی‌شود، بلکه مجسم‌کردن صدای انبیا نیز به هیچ وجه جایز نیست.

الازهر با بیان این که این مرکز نهادی نیست که بتواند مانع از ساخت و نمایش آثار هنری شود، اعلام کرد: این مخالفت تنها با استناد به آموزه‌های شریعت اسلامی انجام شده، و تصمیم‌گیری در زمینه ممنوعیت و مجوزندادن به این گونه فیلم‌ها مسئولیت نهادهای مربوطه است.

شیخ احمد الطیب، شیخ الازهر نیز با تأکید بر این که به تصویرکشیدن چهره پیامبران امری کاملا حرام و ممنوع است، تبلیغاتی که در زمینه فیلم «محمد رسول الله(ص)» مبنی بر این که این فیلم به سیره و زندگینامه پیامبر(ص) پرداخته و در آن لشکرکشی ابرهه به مکه در «عام الفیل» به تصویر کشیده شده را محکوم کرد.در همین راستا، برخی علمای دینی مصر و الازهر نیز با هشدار نسبت به نمایش این اثر هنری، از مسئولان کشورمان خواستند که در مقابل نمایش این فیلم بایستند و مدعی شدند که این رفتار غیرمسئولانه ایران با اقدامات غربی‌ها در انتشار کاریکاتورهای موهن به پیامبر(ص) فرقی ندارند.

پاسخ مجیدی به علمای الازهر

مجید مجیدی کارگردان فیلم سینمایی محمد(ص) با دعوت از الازهر و علمای جهان اسلام به تماشای این فیلم، گفت: متاسفانه برخی‌ها هنوز فیلم را ندیده، نقد نوشتند و تحلیل کردند.

****

نقدهای داخلی بر فیلم مجیدی

با توجه به حساسیت های پیرامون فیلم چنانچه پیش بینیمی شد منتقدانبعد از تماشای فیلم ترجیح داده اند برای پیش گیری از هرگونه واکنش احتمالی بافرصت بیشتری درباره کمو کف ان اظهار نظر کنند.

 

نگاهی به فیلم محمد(ص)، ساخته مجید مجیدی

غلامرضا صادقیان/ جوان

توفیق تماشای نخستین اکران فیلم «محمد» ساخته مجید مجیدی، نگارنده را بر آن داشت تا نخستین نقد ژورنالیستی را نیز برای این فیلم ماندگار سینمای ایران ارائه کند؛ فیلمی که می‌تواند آغازی بر یک جریان تازه فیلمسازی از زندگی پیامبر گرامی اسلام و امامان معصوم در ایران باشد. سینمایی با چند ویژگی منحصر به‌فرد؛ اولاً این سینما با تکیه بر نقاط مورد اتفاق و وحدت بخش مسلمانان، برای همه  قابل احترام و عامل وحدت خواهد بود و این بزرگ‌ترین هدف و انتظاری است که در فضای پیچیده بشری روزگار ما باید دنبال کرد.
ویژگی دوم استفاده از فناوری روز جلوه‌های ویژه سینماست که تاکنون در فیلم‌ها و سریال‌های مختص زوایای زندگی پیامبر عظیم‌الشأن اسلام و آل گرامی او کمتر مورد استفاده قرار گرفته است.
 سومین ویژگی، ارائه نسخه‌ای پاک از سینماست که در سینمای امروز نادر و کمیاب شده است. این روزها حتی در فیلم‌های روشنفکری فاخر و مذهبی، فضای برهنگی را برای جذب مخاطب، ضروری می‌دانند و نمی‌توانند از آن عبور کنند.
در باره فیلم «محمد» ساخته مجیدی، هر مخاطب و منتقدی در نقد و نظر خود در دام قیاس با سینما آنطور که هالیوود روایت می‌کند و نیز نسخه نوستالژیک زندگی پیامبر یعنی فیلم محمد رسول الله ساخته مصطفی عقاد خواهد افتاد که از آن گریزی نیست.
۱- فیلم «محمد» از معجزه سرشار است و اولین نقطه قوت فیلم‌، ترکیب مناسب و باورپذیر معجزات پیامبر در کنار زندگی معمولی او به عنوان «یک بشر» است. در این روزگار که هزار و ۴۰۰ سال از آخرین معجزات پیامبرگونه گذشته است و انسان‌های قوم بنی‌اسرائیل هم که در هر شهر و دیاری در یک زمان واحد، پیامبری جداگانه داشتند و از او معجزاتی می‌دیدند، در میان ما نیستند و بشر در حال تجربه فوق تمدن است، باوراندن معجزاتی شگفت از یک بشر، کاری هنرمندانه می‌طلبد که فیلم «محمد» تا حد قابل قبولی از عهده آن برآمده است، اگرچه همه بخش‌های معجزاتی فیلم در یک سطح کیفی نیست.
محمد، آن کودکی که پس از مرگ مادر، «تب فراق» می‌کند و ابوطالب با دیدن عجز‌طبیبان، او را در چشمه آب سردی می‌خواباند و محمد، آن کودکی که به معجزه او دریا برای ساحل‌نشینان بت‌پرست، خیل ماهی را سوار بر موج به ساحل می‌آورد، دو وجه از زندگی یک پیامبر الهی است که هر دو به فرمان و خواست خداست و باید در کنار هم معنا یابند و مجیدی از این عهده به‌خوبی بر آمده است.
۲- به نظر می‌رسد فیلم مسیری را طی کرده است که به‌رغم عام بودن مخاطب آن برای یک مخاطب خاص، حرف‌های جدی‌تری داشته باشد. ممکن است مخاطبان خاص فیلم محمد(ص) اهل کتاب باشند. این می‌تواند نقطه قوت یا حتی نقطه ضعف تلقی شود، اما بنا به دلایلی که گفتن آن در اینجا لازم نیست، نقطه قوت فیلم به حساب می‌آید. شاید دیالوگ عبری یهودیان فیلم که حضور پررنگی در آن دارند و استفاده از زیرنویس در این‌باره،‌ علاوه بر تلاش برای باورپذیری گفتار و رفتار یهودیان،‌ بخشی از همان پروژه مخاطب خاص باشد.
۳- لوکیشن فیلم محمد(ص) سومین نقطه قوت آن است. پیدا کردن مکانی در جغرافیایی بین تهران و قم(۵۵ کیلومتری قم) که بتواند مکه قدیم را به لحاظ کوه‌ها و فاصله صفا و مروه از هم در ذهن مجسم کند، یک امتیاز است و بناهای کعبه، کلیسای بحیرای کشیش و شهر یثرب نیز از نقاط قوت فیلم است. این برجستگی برای نگارنده که چند هفته پیش از لوکیشن‌های مکه و مدینه و کلیسا در شهرک سینمایی نور بازدید داشته‌ام همچنان فوق‌العاده بود، با اینکه معمولاً اگر پشت صحنه فیلمی را قبل از خود فیلم ببینید، از جذابیت فیلم کم می‌شود! ولی در مقام مقایسه، لوکیشن فیلم محمد یک استثناست.
۴- نقطه قوت دیگر فیلم همکاری جمعی از خوش‌نام‌های سینمای ملی ما در این اثر ارزشمند و بزرگ است. این نکته برای سینماگران حرفه‌ای که ارزش‌ها را نمی‌بینند و سینما را برای سینما می‌خواهند، شاید مضحک بیاید و این سخن را با سینما و کاربردها و اثرگذاری‌ها و اهداف آن مغایر بدانند ولی برای کسی که هیچ چیز را در این جهان هستی- چه رسد به چیزی به نام سینما را- خارج از اخلاق و ارزش‌ها نمی‌بیند، یک حقیقت محض است. خوش‌نام‌های سینمای ما – به ویژه کارگردان و بازیگران- که پای فیلم می‌نشینند و مانند تماشاگران عادی از تب کردن پیامبرشان در کودکی یا گرسنگی او در شیرخوارگی، به گریه می‌افتند، یک ارزش محض هستند که این مختصات را نمی‌توان در نقطه دیگری از دنیا به راحتی یافت.
۵- بازی بازیگران فیلم چیزی کم نداشت، هر چند مجیدی از هیچ یک از بازیگران بازی خاص نگرفته بود که می‌تواند علتی خاص داشته باشد، یعنی بازیگران به رغم بازی در کیفیت برتر، نباید با یک بازی خاص، نقش محوری را از قهرمان داستان بربایند.
۶- اما آیا فیلم محمد، داستان دارد؟ به عبارتی آیا آن درامی که باید با حضور قهرمان درام در طول فیلم روایت شود، در این فیلم نیز دیده می‌شود؟ به نظر می‌رسد گاهی سررشته داستان از دست خارج شده است تا آنجا که برخی سکانس‌های فیلم از هم جدا و بدون چفت و بند است و نمی‌توان پیوستگی یک درام را در آن یافت. احساس می‌کنم چیزی که شما را از ابتدا تا انتهای فیلم رها نکند، داستان فیلم نیست، بلکه قداست و اهمیت قهرمان واقعی فیلم است.  
۷- من اکنون که این مطلب را می‌نویسم، هفت، هشت ساعت از تماشای فیلم می‌گذرد ولی هیچ ملودی یا آهنگی از فیلم در ذهنم تجسم پیدا نکرده است. موسیقی فیلم محمد،‌ ماندگار نیست. ما همگی ۳۵ سال پیش برای نخستین بار شاهکار موریس ژار را شنیدیم و همان موقع از سینما تا خانه یا یادآوری آن خلق بزرگ، خونمان در رگ‌ها به جوش بوده و تا الان هم! ولی درباره موسیقی فیلم محمد این نقطه ضعف وجود دارد.
۸- جلوه‌های ویژه فیلم محمد اگر چه برای سینمای ایران یک اتفاق کم‌تر دیده شده بوداما در لحظاتی انتظارات تماشاگر را برآورده نمی‌کرد. در صحنه‌ای که پرندگان ابابیل بر سر سپاه ابرهه فرود می‌آیند، انتظار بود که سپاه با فیل‌ها و اسب‌ها در زیر باران سنگ نابود شود، اما ناگهان مردان جنگی ابرهه از اسب‌ها فرو می‌افتند و پس از فرار اسب‌ها این فقط سپاهیان هستند که زیر سنگ‌ها نابود می‌شوند و مهم‌تر آنکه اثری هم از فیل‌ها نیست! در حالی که متلاشی شدن فیل‌ها زیر باران سنگ انتظار بیننده بود و از این حیث تماشاگر غافلگیر می‌شود.
۹- به هر حال هر فیلمی حقیقتا نگاه خاص کارگردان آن فیلم است و فیلم محمد را نیز باید فیلم «محمد مجید مجیدی» دانست که به گفته خود او نقطه بلوغ فیلمسازی اوست. اینک مجیدی راهی را گشوده است که باید هم خود او و هم دیگران ادامه دهند. سینمای ما و مسئولان فرهنگی ما باید بیاموزند که برای ساخت آثار ماندگار در سینمای ملی ما هزینه کنند و از هزینه‌های کلان نهراسند، آنچنانکه از هزینه برای سیر کردن شکم مردم کسی نمی‌هراسد و به آن افتخار هم می‌شود.
مجیدی آواز گنجشک‌ها حالا مجیدی «محمد» است و هرگز از ذهن‌ها و قلب‌ها فراموش نمی‌شود.

****

فیلم «محمد(ص» مجیدی؛ نوآورانه در تصویرسازی،یکنواخت در داستان‌گویی

 تازه ترین ساخته سینمایی مجید مجیدی یعنی «محمد(ص)» به لحاظ تصویرسازی اثر ارزشمندی به شمار می رود. فیلمی که بدون شک بواسطه تصویرسازی بخشهایی از تاریخ اسلام مانا خواهد شد اما حیف که بار دراماتیک لازم برای اثرگذاری تمام و کمال این تصاویر وجود ندارد.

سایت میزان:"محمد(ص)" بنا بود در جشنواره سی و سوم فجر به نمایش درآید اما به دلایل مختلف که یکی از آنها تلاش برای معرفی فیلم به جشنواره های خارجی است این مهم انجام نگرفت و بجایش فیلم در اکرانهای خصوصی برای اهالی رسانه و هنرمندان به نمایش درآمد.

مجیدی برای بیان داستان کودکی "محمد(ص)" فیلمش را با نماهای مربوط به حصر شعب ابیطالب آغاز کرده و در حصر و به هنگام نزول سوره فیل بر پیامبر است که فلاش بکی می خورد به گذشته و اتفاقات مدتی پیش از تولد پیامبر را می بینیم یعنی درست زمانی که ابرهه قصد دارد با سپاه فیل سوارش به مکه حمله کند.

از اینجا به بعد فرازهای مختلف زندگی پیامبر از تولد ایشان و تلاش مادر برای پیدا کردن دایه ای محرم را می بینیم و سپس فرستاده شدن محمد نزد دایه اش برای دوری از کید بدخواهان و سپس سفر به یثرب را می بینیم تا زمان ۱۴ سالگی ایشان که اینجا دوباره به زمان شعب ابیطالب بازمیگردیم.

مجید مجیدی به کمک گروه تولیدش که جمعی از چهره های مطرح سینمای جهان بوده اند از فیلمبردار ایتالیایی "ویتوریو استراورو" و طراح دکور فرانسوی "میلژن کرکا کلژاکویچ" گرفته تا طراح جلوه های ویژه آمریکایی"اسکات ای.اندرسون" و طراح چهره ایتالیایی"جیانتو دِروسی" و بالاخره موزیسین فرانسوی کار "ای.آر رحمان" سعی کرده بلحاظ دو عنصر صدا و تصویر برای فیلمش بهترینها را خلق کند.

تصاویر بدیع و چشم نوازی که از خانه کعبه می بینیم و البته لوکیشنهای به شدت همذات پندارانه ای که از مکه و مدینه و صحرای حجاز مشاهده می کنیم در کنار تصویرسازیهای رایانه ای مربوط به حمله سپاه ابرهه و فرود سنگها بر سر این سپاه از سوی پرستوها و البته آسمان رویایی حجاز همه و همه در این جهت پیش می رود که مخاطب را به دل تاریخ ببرد و نگذارد ذره ای هم احساس تصنعی بودن نماها به او دست دهد.

در این مسیر بازیهای بازیگران نیز به شدت به کمک تصویر آمده. از علیرضا شجاع نوری که به رئالیستی ترین وجهی نقش عبدالمطلب را ایفا می کند تا مهدی پاکدل که در دو نقش هم جوانی و هم پیری ابوطالب را اثرگذار ایفا میکند و البته بازیهای خوب بازیگران زن و از جمله ساره بیات در نقش حلیمه و مینا ساداتی در نقش آمنه!

نقشهای منفی کار هم با رگه هایی از خاکستری دیده میشود. داریوش فرهنگ در نقش ابوسفیان و محمد عسکری در نقش ابولهب آدمهایی هستند که بواسطه تصمیم گیریهای غلط خود در شرایط حساس است که رویه ای منفی از خویش بجای میگذارند نه براساس وابستگی به شر مطلق.

این بازیها نیز به اندازه خود برای مخاطب واقعگرایانه هستند.

اما حیف از داستان پردازی کار که بدجوری یکنواخت و قابل پیش بینی است.

درست است که در تصویرسازی اتفاقات تاریخی-مذهبی نمیتوان چنان که باید به ماجراهای اصلی شاخ و برگ داد اما در این گونه آثار این راهکار هم وجود دارد که با تمرکز بر زندگی کاراکترهای فرعی و احیانا اتفاقات عجیبی که برای آنها روی میدهد درام را از تکراری شدن نجات داد.

مثلا کافی بود بر زندگی همسر آمنه بیشتر از آنچه در فیلم می بینیم تمرکز صورت گیرد یا حتی بر زندگی ابولهب به عنوان قطب منفی داستان.

این داستان پردازیهای فرعی اگر صورت می گرفت مطمئنا "محمد(ص)" بلحاظ دراماتیک هم غنی تر از این می شد. یادمان نرود مخاطب مسلمانی که به تماشای فیلم می نشیند در کنار تصویرسازی آنچه بارها درباره تاریخ اسلام شنیده نیاز دارد به یافتن جذابیت در ماجراهایی که حتی یک بار هم برای وی روایت نشده و فیلم "محمد(ص)" بدین لحاظ کمبود دارد.

****

محمد (ص)

کارگردان: مجید مجیدی

نویسنده:مجید مجیدی، کامبوزیا پرتوی، حمید امجد

بازیگران:مهدی پاکدل، علیرضا شجاع‌نوری، محسن تنابنده، داریوش فرهنگ، مینا ساداتی، ساره بیات، پانته‌آ مهدی‌نیا، رعنا آزادی ور، حمیدرضا تاج دولت، محمد عسگری، هدایت هاشمی، نگار عابدی، جعفر قاسمی

خلاصه فیلم:

داستان فیلم سینمایی «محمد» از دوران جاهلیت و به هنگام تولد محمد پسر عبدالله آغاز شده و در ۱۲ سالگی ایشان در اولین سفر به همراه عمویشان، ابوطالب، به شام پس از رسیدن به صومعه بحیرا به پایان می‌رسد. بحیرا راهبی مسیحی است که درباره ظهور آخرین پیامبر به ابوطالب بشارت می‌دهد. در این فیلم حمله ابرهه به مکه نیز به تصویر کشیده شده‌است.

‘