چیدن باد (۲ جلد)

چیدن باد (۲ جلد)
نویسنده: محمد قاسم زاده
انتشارات قطره، چاپ اول ۱۳۹۲
شمارگان ۵۰۰ نسخه
۷۵۰ صفحه، دوره ۲جلدی۲۸۰۰۰ هزار تومان

****

رمان نویسی در ایران که حاصل آشنایی با سنت های روایی ادبیات غرب بود، با نوشتن رمانهای تاریخی در کشور ما آغاز شد و تا مدتها نیز هواخواهان بسیار داشت، اما این روند تا به امروز نپایید و چنان شد که در سه دهه گذشته رمان تاریخی به اشکال گوناگون دوران فترت خود پشت سرگذاشت. با این حال چند سالی ست که شاهد رویکردی دوباره به این نوع از رمان نویسی داریم البته با عنایت به شیوه هایی مدرن تر که اگر شاخصه رمان تاریخی دیروز پیروی از سنت های کلاسیک داستانگویی بود، نویسندگان امروز ترجیح می دهند متناسب با دگرگونی های ادبی دهه های گذشته از شیوه های روایت در رمان نو یا مدرن استفاده کنند. از همین روست که اغلب این آثار تفاوت هایی محسوس دارند با آنچه در گذشته به عنوان رمان تاریخی در دل مجلات به صورت پاورقی منتشر شده و بعد از مدتی در قالب کتاب نیز به زیور طبع آراسته می شد.

رمان دو جلدی «چیدن باد» نوشته محمد قاسم زاده که در هفتصد و پنجاه صفحه توسط نشر قطره به بازار آمده یکی از این آثار است که با توجه به گستره تاریخی ای که در مضمون رمان مورد استفاده قرار گرفته در خور اعتناست؛ هرچند ویژگی های قابل توجه کتاب تنها در این زمینه خلاصه نمی شود.

تقدیر چنین بود که واپسین صفحات زندگانی چهار پادشاه آخر تاریخ ایران در تبعید و غربت ورق خورده و پشیمانی و حسرت جانکاه به مرگ بینجامد، ماهیتا میان دلایل این تبعید ها تفاوتهایی محسوس بود، محمد علی شاه قاجار و محمد رضا شاه پهلوی؛ در پی انقلاب یا حرکت هایی مردمی از کشور اخراج شده یا از آن گریختند، آن دوتای دیگر (احمد شاه قاجار و رضا خان) نیز با اعمال قدرت بیگانگان از کشور اخراج شدند بیگانگانی که دستشان آنقدر باز بود که هر آنچه می خواهند بر سر این مردم بیاورند شاه و رعیتش هم فرق نمی کرد!

رمان چیدن باد روایتی ست داستانی از همین ماجرا، گذری داستان گویانه بر آنچه در این دوره ها روی داده کهبه شیوه اول شخص، از زبان ۳۶ نفر روایت می شود. دایره وسیع راویان کتاب، از محمد علی شاه قاجار آغاز شده تا تا سه شاه بعد از او و همچنین پاره ای از کسانی که در کنار آنها یا دربرابرشان بوده اند گسترش پیدا می کند. با این وصف رمان هم شرح کلیدی ترین وقایع تاریخ معاصر است و هم شرح مبارزه کسانی که زندگی خود را وقف ایستادگی در برابر ظلم این شاهان کرده اند. مبارزانی که با وجود وابستگی هایی که به لحاظ خانوادگی به یکدیگر دارند به طیف های گوناگونی از مذهبی گرفته تا چپ یا حتی لائیک گرایش دارند. به این ترتیب نویسنده کوشیده سیمایی از زندگی سیاسی و اجتماعی این مردم به نمایش بگذارد.

شکی نیست که تاریخ معاصر ایران آبستن حوادث جذابی بوده و روزهای پرفراز و نشیبی را به خود دیده است و از همین رو از ظرفیت دراماتیک بالایی برخودار است که اگر به شکلی حساب شده و درست مورد استفاده قرار بگیرد می تواند به خلق اثری جذاب بدل شود. محتوای رمان نشان از آن دارد که قاسم زاده تا آنجا که برای آماده سازی مصالح کار خود نیاز داشته در تاریخ معاصر تامل داشته اما نهایتا نتوانسته پرداخت متناسبی از آنچه برای نوشتن رمان دستچین کرده ارائه کند.

این مهم درچند جنبه بیش از همه خود را نشان می دهد، به خصوص در شکل دادن به ساختمان کلی رمان.
رمان در قالب دو جلد و چهار کتاب به نگارش در آمده است، کتاب اول از زبان محمد علی شاه و از لحظه جان دادن مظفرالدین شاه آغاز می شود، کتاب دوم هم از زبان احمد شاه در سن کودکی و در آغاز سلطنتش شروع می شود، اما این مبداء گذاری برای شروع هر کتاب در جلد دوم و کتابهای سوم و چهارم به هم می ریزد. اما مهمتر از همه اینها مشکل اصلی رمان فقدان ادبیت متن در تعامل با زبان روایت است.

در واقع رمانی این چنین را که ریشه در وقایع تاریخی دارد و شرح تغییر و دگرگونی درونی و بیرونی آدمها و دنیای اطرافشان است، تنها شرح وقایع تاریخی حتی به فرض پوشاندن لباس روایتی داستانی برتن آنها نیست که می سازد بلکه برای مخاطب جدی این مسئله زبان رمان است که عمده ترین دغدغه محسوب می شود. اما متاسفانه قاسم زاده وارد شدن در این میدان که البته میدان دشواری هم هست صرف نظر کرده است. از همین رو عملا بین زبان کودکی احمد شاه، سالخوردگی رضاخان یا محمد رضا شاه و محمد علی شاه و… تفاوتی نمی توان احساس کرد و این عدم فاصله گذاری برای رمانی که ۳۶ راوی آن را روایت می کنند پاشنه آشیلی اساسی به شمار می آید که می تواند حاصل کار نویسنده را تا حد بسیار زیادی مخدوش کند.

محمد قاسم‌زاده، متولد ۱۸ تیر ماه ۱۳۳۴ در نهاوند است. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در شهر زادگاهش گذراند، هرچند به‌خاطر شغل نظامی پدر سال‌های کودکی را در شهرهای گوناگون سپری کرد. سال ۱۳۵۳ دیپلم ادبی گرفت و همان سال وارد دانشگاه تهران شد. در سال ۱۳۵۷ لیسانس ادبیات فارسی گرفت و مدت نه سال در قائم‌شهر مازندران به عنوان دبیر ادبیات فعالیت کرد.

در سال ۱۳۶۷ فوق‌لیسانس گرفت و پس از آن آموزش و پرورش را رها کرد و به وزارت فرهنگ و آموزش عالی منتقل شد. خیلی زود به چین رفت و همکاری با دانشگاه صداوسیمای پکن و بخش فارسی رادیو پکن را آغاز کرد. پس از بازگشت، در سال ۱۳۷۲ به مرکز تحقیقات علمی کشور رفت و تا آذرماه ۱۳۸۳ در این مرکز کار کرد. سپس به فرهنگستان زبان و ادب فارسی منتقل شد و هم‌اکنون در گروه ادبیات تطبیقی این فرهنگستان سرگرم کار و تحقیق است. محمد قاسم‌زاده کار پژوهش را از سال ۱۳۶۷ به‌طور جدی آغاز کرد و به‌همراه گروهی تألیف فرهنگ زندگی‌نامه‌ها را آغاز کرد که جلد اول آن در ۱۳۶۹ منتشر شد.

« شهسوار بر باره باد »، «رقص مرغ سقا»، «بانوی بی‌هنگام»، «خاطرات محرمانه خانوادگی»، «توراکینا»، «شهر هشتم»، «رویای ناممکن لی جون»، «رقص در تاریکی»، «سیاوش» و «نوستراداموس به روایت کلثوم ننه» از جمله کتاب‌های منتشرشده از محمد قاسم‌زاده است.