این مقاله را به اشتراک بگذارید
تازه‌های نگاه معاصر
معنای زندگی از مه‌بانگ تا زندگی روزمره
معنای زندگی چیست؟ پرسش مبهمی که یافتن پاسخ آن، آرزوی انسان از گذشته‌های دور تا امروز بوده است. به‌طور کلی، در اروپای قرون وسطی، چنین تصور می‌کردند انسان مخلوقی خاص است و نفسی فناناپذیر دارد که بر صورت خدا خلق شده است. براساس این تصور، انسان ذاتا با حیوان و با بقیه جهان طبیعی و فیزیکی متفاوت است. این تصویر در دوران جدید با نگاه متفاوت به جهان یکسره دگرگون شد. دو اتفاق در این تغییر نقش مهمی داشتند: یکی ابداع علم فیزیک در قرن هفدهم و دیگری در پایان قرن نوزدهم در پی نظریه تکامل داروین. ذهن و ضمیر انسان از دیرباز با پرسش‌های بنیادینی از هستی مواجه بوده و هست. مجموعه سؤالاتی که بر محور وجود و بودن در این جهان متمرکز بوده‌اند، در اندیشه انسان امروز خود را در پرسش از معنای زندگی نشان می‌دهند. گرت تامسون، فیلسوف معاصر آمریکایی، یکی از کسانی است که سال‌ها به وجه فلسفی مسئله معنای زندگی پرداخته است. آرای اصلی او در این رابطه در کتاب «در باب معنای زندگی» آمده است. تامسون مجموعه پاسخ‌هایی را که تاکنون به پرسش معنای زندگی داده شده به سه دسته تقسیم کرده است. مطابق طرح تامسون در بخش اول به ارتباط معنای زندگی با وجود خدا و غایت‌مندی جهان، در بخش دوم به ارتباط معنای زندگی با ارزش‌های ابزاری و غیر‌ابزاری و در بخش سوم به ارتباط معنای زندگی و ارزش‌های ابرازگر پرداخته می‌شود. در کتاب معنای زندگی از نظریه مه‌بانگ، تا زندگی روزمره، از آیین بودا تا نظریه تکامل و از واقع‌گرایی اخلاقی تا فلسفه هایدگر، هرمنوتیک و پدیدارشناسی بررسی می‌شود. این کتاب دو هدف اصلی دارد: نخست کشف مناظر گوناگون در باب معنای زندگی و مقایسه رویکردهای غربی و شرقی، اگزیستانسیال و پدیدار‌شناختی. هدف دوم استدلال‌آوردن بر پاسخ‌هایی خاص به ماهیت معنای زندگی. این پرسش به این شکل، ما را به ورای دوگانگی پذیرفته‌شده رایجی می‌برد که مدعی است ارزش‌ها یا ارزش‌های اخلاقی‌اند یا اقتصادی. این کتاب می‌تواند متنی درسی برای دوره‌های «درآمدی بر فلسفه» و «ارزش و فلسفه اخلاق» باشد.
معنای زندگی، گرت تامسون، ترجمه: غزاله حجتی، امیرحسین خداپرست، قیمت: ١٣٠٠٠ تومان
خیام اگزیستانسیال
تفاوت شعر خیام با شاعران و سرایندگان دیگر در این است که یک «مشکل» و «مسئله» لاینحل بر کل وضعیت و زمینه مورد توجه او چنبره زده و آن را به تمامی دربرگرفته، به‌گونه‌ای که هیچ گریزی از آن نیست. نه می‌توان آن را حل کرد و نه بر‌طرف. آنچه خیام مشکل می‌نامد دور نیست به آن چیزی که قرن‌ها بعد فیلسوف اگزیستانسیالیست فرانسوی گابریل مارسل در فرق معما و راز می‌گوید: معما و مسئله می‌تواند قابل حل باشد اما آنچه به‌نفسه باوجود شباهتش به معما و مسئله قابل حل‌و‌رفع نیست راز است، همچون گره فروبسته عشق و مرگ. مرگ‌اندیشی در رباعیات خیام با اوصافی که ذکر شد و با تجسم مادی و زنده‌ای که از مرگ به دست می‌دهد و پرسش‌هایی که در این باب مطرح می‌کند و نقشی که از مرگ تصویر می‌کند، جایی برای انکار مرگ و مردن در هیچ یک از اشکال متنوع آن باقی نمی‌گذارد. خیام در حجم کوتاه رباعیات خود درنهایت سادگی و ایجاز فلسفه‌ای را بیان می‌کند که هنوز جذاب و تأمل‌برانگیز است و برخی از تأثیر آن بر آرای اندیشمندان اگزیستانسیالیست سخن می‌گویند. مرگ در تار‌و‌پود این فلسفه به چشم می‌خورد. کتاب «مشکل ما»، بازخوانی و خوانش مدرن و اگزیستانسیالیستی رباعیات خیام است. در بخشی از مقدمه نویسنده آمده: «اگرچه می‌دانیم خیام ساکن جهان سنت است ولی او غریبه‌ای بیش در آن سرزمین نیست. او مخالف‌خوان و حاشیه‌نشینی است که صدایش پیوسته در صداها و گفتمان‌های دیگر گم می‌شده است. اما اینک بازخوانی مدرن و خوانش اگزیستانسیالیستی رباعیات او، قراردادن خیام است در سرزمین و زیمنه جهان مدرن».
مشکل ما، خوانش مدرن و اگزیستانسیالیستی رباعیات خیام، فرامرز معتمددزفولی، قیمت: ١٢٠٠٠ تومان
بودا و شوپنهاور
شوپنهاور در زمان حیات خود، کمتر مورد توجه قرار گرفت، ولی بعد از مرگش نفوذ چشمگیری پیدا کرد. از مهم‌ترین دلایل این توجه تأثیری است که «ویتگنشتاین» از او گرفته است. از دید شوپنهاور، اراده اساسا در همه نیروهای کور طبیعت و در کردارهای انسانی نمایان است. اراده درواقع واحد است و در طبیعت اراده‌های بسیار موجود نیست و فقط اراده‌ای یکتا، جوهر نهایی کل واقعیت است. مراتب و مدارج تجلی اراده متفاوت است، اما ماهیت آن تنها در یک اراده واحد خلاصه می‌شود. نزدیک‌ترین نمود به خود اراده، اراده انسانی است و این اراده متمایزترین تجلی اراده مطلق در جهان هستی است که می‌تواند به صورت‌های مختلفی نیز متجلی شود. شوپنهاور می‌گوید، ذات مطلق جهان به صورت انرژی تجلی پیدا می‌کند. به نظر او، این جهان حس و تجربه و علم، درنهایت همان انرژی است که به آن صورت تجلی پیدا می‌کند. پس اگرچه ما به ذات مطلق یا «نومن» دسترسی نداریم، اما این‌قدر درباره‌اش می‌دانیم که به صورت انرژی در جهان پدیدارها جلوه‌گر می‌شود. شوپنهاور تا حدودی تحت‌تأثیر شرق بود. او کتب فلسفی هند کهن را مطالعه و تفسیر می‌کرد، ازجمله این آثار، «زبان و فرزانگی هندوهای کهن» و «اوپانیشادها» را می‌توان نام برد. این نفوذ در آثار متعدد او و اثر برجسته‌اش «جهان همچون اراده و تمثل» کاملا آشکار است. او خود در این کتاب، به برخی نمودها به‌عنوان «مایا» اشاره می‌کند که هم در فلسفه هند و هم در فلسفه خود او نقش مهمی دارد. در کتاب «شوپنهاور و بودیسم» که مترجم به سلیقه خود آن را به «رویکرد شوپنهاور به شرق» تغییر داده بیکو ناناجیوکو به چکیده رابطه این فیلسوف و رویکرد او به فلسفه هند، آیین بودا، فلسفه رنج، اختتام رنج و… پرداخته است.
رویکرد شوپنهاور به شرق، بیکو ناناجیوکو، ترجمه: محسن اکبری، قیمت: ۶٠٠٠ تومان