جاودانه های عصر کلاسیک سینما / از بن هور تا دکتر ژیواگو

کمپانی «متروگلدوین مایر» گرچه به مرور روزهای سخت و ضررده را هم در دهه‌های ۵۰ تا ۷۰ قرن قبلی میلادی تجربه کرد ولی باز هم موفق شد آثار جاودانه‌ای در سینمای جهان خلق کند.

همان طور که گذشت سال ۱۹۵۷ شروع دورانی تازه برای متروگلدوین مایر بود چراکه کمپانی برای نخستین بار در تاریخش ضررده شد. شکستی که به طور اتفاقی با مرگ «لوئیس مایر» – مرد سال های دور و دراز کمپانی – هم زمان شد.

شروع مجدد، حماسه بزرگ

شوک حاصل از این اتفاق کمپانی را بر آن داشت تا برای تصاحب مجدد گیشه دست به اقداماتی بزند. آنها در اولین گام به سراغ بازسازی نمایشی از «تنسی ویلیامز» رفتند و گربه روی شیروانی داغ (۱۹۵۸) را با بازی «پل نیومن» و «الیزابت تیلور» را روی پرده های سینما فرستادند. فیلمی که به یکی از پرفروشترین فیلم های سال ۱۹۵۸ تبدیل شد و بسیاری از ایرانیان آن را با دوبله بزرگانی چون چنگیز جلیلوند، ژاله کاظمی و حسین رحمانی به یاد می آورند.

در همین سال «آرتور فرید» Arthur Freed تهیه کننده مستقل و خودمختار کمپانی که تبحری ویژه در ساخت موزیکال های پرفروش داشت یکی از آخرین و در عین حال موفق ترین فیلم‌های خود را برای متروگلدوین مایر ساخت. موزیکال کمدی-رمانتیک با نام ژی ژی (۱۹۵۸) که بر اساسی رمانی به همین نام ساخته شد و یکی از موزیکال های تاریخ سینما شناخته می شود و موفقیت آن کمپانی را مدت کوتاهی از بحران دور کرد. «ژی ژی» در کتابخانه ملی آمریکا به عنوان اثر فرهنگی و زیبایی شناسانه برجسته ثبت شده است.

نکته جالب آن است که ژی ژی در تمام ۹ بخشی که نامزد جایزه شده بود برنده شد و رکوردی بی سابقه بر جای گذاشت که تا آن زمان نصیب هیچ فیلم دیگری نشده بود.

سال بعد متروگلدوین مایر که هنوز سرسختانه به دنبال اعاده حیثیت و مالکیت خود بر صنعت سینما بود به سراغ یکی از پروژه های بزرگ و قدیمی خود رفت و آن چیزی نبود جز «بن هور».

بن هور (۱۹۵۹) بازسازی فیلم حماسی صامت سال ۱۹۲۵ بود. در ابعادی بسیار وسیع تر و بودجه ساخت باورنکردنی ۱۵ میلیون دلار که مسلما آن را گرانترین فیلم تاریخ سینما تا آن زمان می کرد.

۱۰۰ خیاط تنها برای دوختن لباس بازیگران به خدمت گرفته شدند و بیش از ۲۰۰ کارگر ماهر کار ساخت دکورها و ستون های غول آسا را انجام دادند.

۲۰۰ شتر، ۲۵۰۰ اسب و بیش از ده هزار سیاهی لشگر تنها بخشی از تدارکات عظیم این فیلم بود. فیلمبرداری بن هور بیش از ۸ ماه، شش روز در هفته و روزی ۱۲ تا ۱۴ ساعت به طول انجامید تا از این حجم راش حدود ۲۱۲ دقیقه فیلم اصلی استخراج شود.

۹ دقیقه سکانس ارابه رانی بن هور یکی از معروف ترین سکانس های سینماست که در ذهن بسیاری از مشتاقان این هنر مانده است و یا موسیقی متن معروف آن که بیش از ۱۵ سال، طولانی ترین موسیقی کار شده بر روی یک فیلم سینمایی بود.

اکران بن هور در نوامبر ۱۹۵۹ از نیویوک آغاز شد و به سرعت برق تمام کشور را در نوردید. سرعت فروش آن بعد از بر باد رفته (۱۹۳۹) بالاترین رتبه در تاریخ سینما را دارد تا در نهایت رکورد خیره‌کننده ۹۰ میلیون دلار را ثبت کند.

بن هور ۱۱ جایزه اسکار را از آن خود کرد. افتخاری که تا سال ۱۹۹۷ و اکران فیلم تایتانیک و ارباب حلقه‌ها: بازگشت پادشاه (۲۰۰۳) به تنهایی در اختیار داشت و در سال ۱۹۹۸ عنوان دومین فیلم برتر حماسی تاریخ به انتخاب بنیاد فیلم آمریکا «AFI» را به دست آورد و برای همیشه در فرهنگ و حافظه جمعی دوست داران سینما ماندگار شد.

با این وجود و با پایان دهه ۶۰ میلادی دوران طلایی و حکمرانی متروگلدوین مایر به انتها رسید و «بن هور» همچون نقطه پایان زرینی بود بر سیستم استودیوهای غیر متمرکز، تهیه کنندگان مستقل  و شیری که غرشش دنیا را تکان می داد.

از این سال به بعد متروگلدوین مایر سیری در اوج و فرود داشت و هرگز بر یک مسیر ثابت پیش نرفت.

در این سال ها آنها سراغ مدیوم تلویزیون نیز رفتند و مجموعه های محبوبی چون مرد لاغر و یا مردی از UNCLE «The Man from U.N.C.L.E» را روی آنتن بردند. نقطه آغاز یکی از ماندگارترین حضورهای تلویزیونی تاریخ آمریکا و متروگلدوین مایر به سال ۱۹۵۶ بر می گردد. زمانی که آنها حق پخش تلویزیونی فیلم «جادوگر شهر از» را به شبکه CBS فروختند. فیلمی که پخش هر ساله آن از ۱۹۵۹ تا ۱۹۹۱ میلادی -یعنی به مدت ۳۲ سال پیاپی – به یک سنت تبدیل شده بود و منافع مالی و معنوی زیادی برای کمپانی به همراه داشت.

موفقیت بن هور (۱۹۵۹) عادت غلطی را در ذهن مدیران کمپانی پرورش داد که در نهایت به سقوط بیشتر آنها منجر شد و آن ایده ساخت یک فیلم بسیار پر هزینه در هر سال بود. تصمیمی که باعث می شد تمام برنامه ریزی ها برای سایر فیلم ها حول و زیر سایه پروژه پر خرج اصلی باشد.

بعد از بن هور ۴ فیلم پر خرج دیگر بر این مبنا ساخته شد که یکی پس از دیگری به شکست انجامید. Cimarron(۱۹۶۰)، شاه شاهان (۱۹۶۱)، چهار سوار آخرالزمان (۱۹۶۲) و از همه شاخص تر شورش در کشتی بونتی (۱۹۶۲) که حتی حضور مارلون براندو در آن نتوانست کاری از پیش برد.

یک استثنا در این میان فیلم چگونه غرب تسخیر شد (۱۹۶۲) بود که از حضور ستارگان بزرگی چون «جیمز استوارت»، «گریگوری پک» و «هنری فوندا» بهره می برد و یکی از آخرین فیلم های حماسی دوران کلاسیک آمریکاست. فیلم هم نظر منتقدان را جلب کرد و هم با ۵۰ میلیون دلار فروش گلیم خود را تا حدی از آب بیرون کشید.

این شکست ها به تغییر مدیریت در کمپانی انجامید. تغییراتی که منجر به ساخت دو فیلم بسیار مهم شد.

جاودانه های عصر کلاسیک

دکتر ژیواگو (۱۹۶۵) با بازی «عمر شریف» – بازیگر بزرگ مصری هالیوود –  و «جرالد چاپلین» دختر چارلی چاپلین فقید ملودرامی حماسی بود که به ظاهر داستان زندگی پزشکی شاعر به نام یوری ژیواگو را روایت می کرد اما در واقع آینه‌ای از جامعه روسیه در نیمه اول قرن بیستم است. مصائبی که ژیواگو دچار آن می‌شود، درد و رنجی است که طبقه متوسط روسیه در دوران زمامداری استالین و پس از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ به آن مبتلا می‌گردد. فیلمی که بنا به همین دلایل نه در شوروی که در اسپانیا ساخته شد و تا سال ۱۹۹۴ در روسیه به نمایش درنیامد.

منتقدان در آغاز اقبال خوبی به فیلم نداشتند و معتقد بودند رابطه عاطفی میان دکتر ژیواگو و لارا واقعیت های تاریخی حول فیلم و وقایعی را که منجر به جنگ داخلی شوروی می گردد تحت شعاع قرار داده است و از مدت زمان سه ساعته آن شکایت داشتند. ولی دکتر ژیواگو با موسیقی جاودانه ای که «موریس ژار» بر آن نهاد در طول زمان اعتباری به حق یافت و در کنار لورنس عربستان (۱۹۶۲) جزو بهترین آثار «دیوید لین» نام گرفت. ۵ جایزه اسکار و ۱۱۱ میلیون دلار فروش، نام دکتر ژیواگو را در دنیا مطرح و فیلم را هشتمین فیلم پرفروش تاریخ سینما – با احتساب تورم – کرد.

دیگر فیلم مهم مترو گلدوین مایر در این سال ها ادیسه فضایی ۲۰۰۱ (۱۹۶۸) است؛ اثر جاودانه «استنلی کوبریک» فقید به نویسندگی «آرتور سی کلارک» نویسنده بزرگ داستان های علمی تخیلی.

ادیسه فضایی ۲۰۰۱ داستان انسان هایی را روایت می کند که با همراهی کامپیوتر هوشمندی به نام «هال» به ژوپیتر سفر می کنند تا از اسرار ستون سنگی سیاهی که ظاهرا بر سرنوشت تکامل نوع بشر تاثیر گذار است سر در بیاورند.

فلسفه وجود انسان، تکامل بشر، هوش مصنوعی و موجودات فرازمینی مفاهیم پیچیده و غامضی هستند که در کنار بازسازی علمی دقیق یک سفر فضایی و جلوه های ویژه پیشرو در ادیسه فضایی ۲۰۰۱ مطرح می شوند.

فیلم از حداقل دیالوگ و موسیقی هایی چون قطعه دانوب آبی از یوهان اشتراوس و یک سمفونی از ریشارد اشتراوس با نام «چنین گفت زرتشت» بهره می برد تا هر چه بیشتر نمایانگر تصویر ابرانسان نیچه باشد.

ادیسه فضایی ۲۰۰۱ یکی از شناخته شده ترین و مهمترین فیلم های تاریخ سینماست که در بسیاری از لیست های بهترین آثار صنعت سینما جای دارد و با خلق فضایی که چندین دهه از زمان خودش جلوتر بود تاثیرات عمیقی در حوزه های مختلف هنری، فرهنگی و فناوری گذاشته است و حتی نام آن در دعوای حقوقی دو غول دنیای تکنولوژی – اپل و سامسونگ – درباره حق ثبت پتنت محصول آیپد به میان کشیده شده است.

خلق این جاودانه ها تنها از استودیوی خلاقی چون متروگلدوین مایر بر می آمد که همچون ستاره ای رو به افول آخرین ضربان های خلاقیت را در رگ های صنعت سرگرمی جاری می کرد.

مهر