این مقاله را به اشتراک بگذارید
نگاهی به کتاب محاسبه رضایت اثر جیمز بیوکنن و گوردن تالکوت
علم سیاست به روایت دانش اقتصاد
آیا می‌توان میزان تحقق ایده‌های انسانی را آن هم نه در زندگی فردی بلکه در حیات جمعی انسان‌ها با عدد و رقم اندازه‌گیری کرد؟ آیا می‌توان میزان رضایت افراد جامعه را با فرمول‌های ریاضیاتی سنجید؟ ممکن است یکی، دو قرن پیش و در دوران اوج پوزیتیویسم شاید این پرسش‌ها به راحتی پاسخ مثبت می‌گرفتند، اما در زمان‌هایی که این اندازه به پوزیتیویسم و نگرش تحصلی نقدهای فراوان شده، دفاع از این ایده دشوار است. با این همه جیمز بیوکنن و گوردن تالکوت نظر دیگری دارند. این دو در کتاب «محاسبه رضایت: مبانی منطقی دموکراسی مبتنی بر قانون اساسی» کوشیده‌اند با یک روش‌شناسی کمی و آماری درباره مفاهیم علوم انسانی و تحقق آنها در جامعه انسانی بحث کنند. این کتاب که به تازگی توسط غلامرضا آزاد (ارمکی) و امیر آزاد (ارمکی) ترجمه شده و نشر نی نیز آن را منتشر کرده، گزاره‌های منطقی اقتصادی رفتار فرد را در انتخاب‌هایی که روزانه با آنها روبه‌رو است، یعنی انتخاب‌های سیاسی، به کار می‌گیرد. مشخص است که این روش با روش شناخته شده دانشمندان علوم سیاسی و فلاسفه سیاسی متفاوت است، اما مولفان کتاب به این توصیه معاصر که باید از روش‌های میان رشته‌ای بهره گرفت، توجه جدی کرده‌اند و کوشیده‌اند بین رشته علوم سیاسی و رشته اقتصاد پیوند برقرار کنند. اگر منطق اقتصادی در خصوص تصمیم‌گیری‌های سیاسی از سطح قانون اساسی تا کوچک‌ترین تصمیم‌گیری‌ها کاربردپذیر باشد، در این صورت شاید بتوان به بسیاری از منازعات نظری سیاسی پایان داد، یا دست‌کم مبنای بسیاری از اختلافات سیاسی را منافع اقتصادی دانست.
البته چنان که مترجمان در یادداشت آغازین این کتاب تاکید کرده‌اند، این کتاب نمی‌خواهد منازعات سیاسی را حل و فصل کند یا به این پرسش پاسخ دهد که آیا همواره می‌توان ریشه‌های همه اختلاف‌های سیاسی را اقتصادی دانست یا خیر. در عوض بیوکنن وتالوک عملا در موارد متعدد نظریه اقتصادی را برای تحلیل تصمیم‌گیری سیاسی به کار می‌برند؛ منافع و هزینه‌های هر تصمیم را بررسی می‌کنند و نشان می‌دهند چگونه فرد بر اساس آنها تصمیم به تشکیل گروه یا ائتلاف می‌گیرد، رای خود برای یک موضع را به ازای رای فرد دیگر در موضعی دیگر می‌فروشد یا خریداری می‌کند و نهایتا به تولید یک کالا در بخش عمومی رای می‌دهد یا با آن مخالفت می‌کند.
نویسندگان خود در معرفی کتاب می‌گویند: در این کتاب «نمی‌خواهیم قانون اساسی آرمانی برای جامع بنویسم، بنابراین خواننده در این کتاب چیزی بیش از یک اشاره گذرا به مسائل بسیار مهم نظریه جدید سیاسی نخواهد یافت. ما مستقیما درباره موضوعاتی چون تقسیم قدرت، محاکم قضایی، وتوی اجرایی احزاب سیاسی بحث نمی‌کنیم. به جای آن، سعی می‌کنیم محالسه فرد عقلایی را تحلیل کنیم وقتی که با مساله گزینش قانون اساسی روبه‌رو می‌شود. هدف اصلی ما جست‌وجوی این فرآیند گزینش و کاربرد دقیق آن در همه موضوعات قانون اساسی نیست که ممکن است ارایه شده باشد. فرآیند را وسیعا فقط با مراجعه به قواعد تصمیم‌گیری بررسی می‌کنیم و به آن فصلی جداگانه درباره نمایندگی و فصلی دیگر درباره قانونگذاری دو مجلسی اضافه می‌کنیم. این مثال‌های روشنگر از رهیافت عمومی، دلالت بر آن دارد که بسیاری از موضوعات خاص‌تر در نظریه قانون اساسی می‌تواند مشمول تحلیلی از این نوع شود که در کتاب به کار گرفته شده است.»
محاسبه رضایت چهار بخش و ٢٠ فصل به نگارش درآمده است. در بخش اول با عنوان چارچوب مفهومی نویسنده به مباحثی چون اصل موضوع مبتنی بر فردگرایی، سیاست و رشته پیوندهای اقتصادی، عقلانیت فردی در انتخاب اجتماعی می‌پردازد. در بخش دوم با عنوان قلمرو انتخاب اجتماعی مباحثی چون سازماندهی فعالیت انسانی، نظریه اقتصادی تعمیم یافته قانون اساسی، قواعد اتفاق آرا و هزینه‌های تصمیم‌گیری در فصل‌هایی جداگانه مورد بحث قرار می‌گیرند. بخش سوم تحلیل قواعد تصمیم‌گیری نام دارد و نویسندگان در این بخش در فصولی متمایز به بحث از ساختار مدل‌ها، رای‌گیری اکثریت ساده و نظریه بازی‌ها، قاعده اکثریت نظریه بازی و بهینگی پارتویی، محدوده و دامنه کنش جمعی، قواعد رای‌گیری اکثریت ذی‌صلاح نمایندگی و وابستگی متقابل متغیرهای قانون اساسی، قانونگذاری دو مجلسی و مدل رسمی-سنتی قاعده اکثریت بحث می‌شوند. بخش چهارم علم اقتصاد و اخلاق دموکراسی نام دارد که در سه فصل به مباحث اخلاق دموکراتیک و کارایی اقتصادی، گروه‌های فشار، منافع خاص و قانون اساسی و سیاست جامعه خوب می‌پردازد.
****
غیور نوشته رضا ارصلان
غیّور: زندگی و زمانه عیسی ناصری
این اثر درباره زندگی عیسی از رضا اصلان با ترجمه فاطمه صادقی است. این اثر پرفروش‌ترین کتاب آمریکا در سال ۲۰۱۳ بوده است. اصلان یک مسلمان است که این کتاب را در مورد عیسی‌مسیح، پیشوای مسیحیان نوشته است. او پژوهشگر ادیان است که چهار مدرک در این زمینه دارد، مدارک آکادمیکی ازقبیل مطالعات عهد جدید. او در باب خاستگاه ایمان مسیحی به مدت دو دهه تحقیق کرده است. او در این کتاب الوهیت مسیح و باور تاریخی کلیسا از مسیح را زیر سوال برده و از او به‌عنوان یک پیامبر غیور نام برده است که هیچ‌گاه ادعای خدایی نکرد. این اثر با قیمت ۱۹ هزار تومان در نمایشگاه کتاب توسط نشر نگاه معاصر عرضه می‌شود.
تا جایی که به گذشته‌های دور و اعصار کهن بازمی‌گردد، خط تمایز گذاشتن میان واقعیت‌های تاریخی و باورهای مردمان بسیار دشوار است. دلایل این موضوع نیز چندان ناآشکار نیست، کمبود اسناد و مدارک، از دست رفتن شواهد و نشانه‌ها، در هم پیچیدن باورها و گزارش‌های بی‌طرفانه و… تنها برخی از این دلایل است. با این همه وظیفه مورخ هوشمند آن است تا با کوششی جانکاه سره را از ناسره بازشناسد و با آزمایش گزارش‌ها و داستان‌ها و قرار دادن آنها در متن شواهد موجود، تصویری تا سر حد امکان قابل قبول از وقایع و شخصیت‌های تاریخی ارایه کند. کتاب غیور: زندگی و زمانه عیسی ناصری نوشته رضا اصلان یکی از این آثار است که به تازگی به همت نشر نگاه معاصر با ترجمه سلیس و روان فاطمه صادقی منتشر شده است. کتاب می‌کوشد تصویری تاریخی از شخصیت عیسی فراتر از آنچه اناجیل چهار‌گانه و نامه‌های پول (پائولوس یا پولوس) ارایه می‌کنند، عرضه کند. به‌این منظور نویسنده در پی پژوهشی ٢٠ ساله کوشیده تصویر سیاسی و اجتماعی منطقه اورشلیم را در زمانه‌ای که رمیان بر این منطقه نفوذ و سیطره داشتند، بازنمایی کند. به باور نویسنده در چنین شرایط محنت باری برای یهودیان این منطقه انتظار موعود امری غریب نبوده است، ضمن آنکه در چنین شرایطی باورمندان جان فشان که او از ایشان تحت عنوان «غیور» (zealot) یاد می‌کند، ظهور می‌کنند. نویسنده، عیسی ناصری را یکی از این غیوران می‌خواند که در اعتراض به شرایط سیاسی-اجتماعی و فشارهای ناشی از همکاری متولیان یهودی با رمیان، علم اعتراض بر می‌دارد و جنبشی را به راه می‌اندازد که در پیوند با شرایط سیاسی و اجتماعی و به ویژه پس از یورش گسترده رمیان به اورشلیم در دهه ششم میلادی با تحولاتی شگفت مواجه می‌شود. نویسنده البته تاکید دارد که این عیسای ناصری ربطی به پیامبر مسیحیان یا مسیح ندارد، همچنان که به روشنی می‌دانیم باور مسلمانان از حضرت عیسی (ع) با آنچه مسیحیان به‌آن باور دارند، تفاوت‌های مهمی دارد. کتاب غیور چنان که مترجم در مقدمه به آن اشاره کرده است، اثری سخت خواندنی و جذاب است تا جایی که در امریکا به اثری پرفروش بدل شده است.
مطالعه این کتاب به ویژه برای علاقه‌مندان به شاخه‌های متفاوت علوم انسانی به خصوص تاریخ، فلسفه، مطالعات ادیان، سیاست و روانشناسی بسیار ضروری و آموزنده است.