نگاهی به «یادت نرود که…» اثر یاسمن خلیلی فرد

مروری بر رمان «یادت نرود که…»

از خاطرات و فراموشی

«چمدان را از زیر دستگاه رد کرد. مرد باربر کمکش کرد دوباره بگذاردش روی چرخ‌دستی. توی جیبش دنبال پول ایرانی گشت. یک هزارتومانی ته جیب پالتو پیدا شد. گذاشتش کف دست باربر. مرد ناراضی نگاهش کرد؛ فقط همین؟! شرمنده شد. تا خواست توضیح بدهد پول ایرانی ندارد، مرد سر تکان داد و رفت. قلبش تندتند می‌زد. پانزده‌سال پیش، از فرودگاه مهرآباد رفته بود پاریس. فرودگاه جدید برایش آشنا نبود. وقتی می‌رفت، همه‌چیز فرق داشت. دکتر فرامرزی گفته بود می‌آید دنبالش. دور و برش را نگاه کرد. با آن‌که فرامرزی کاملا تغییر کرده بود و جاافتاده شده بود، راحت او را پشت شیشه‌ها پیدا کرد. برایش دست تکان داد. دکتر او را دید و لبخند زد. فکر کرد چه‌قدر پیر شده و لابد فرامرزی هم درباره‌ی او همان نظر را داشت. چرخ‌دستی را هُل داد. از کنار آدم‌هایی که با دسته‌های گل منتظر مسافران‌شان بودند رد شد. فرامرزی کمی عقب‌تر ایستاده بود. کیوان با احتیاط رفت جلو. دکتر متوجهش شد. همدیگر را در آغوش گرفتند. دکتر بعد از سلام و احوال‌پرسی براندازش کرد و با همان شوخ‌طبعی همیشگی گفت «بزنم‌به‌تخته مثل این‌که آب‌وهوای فرنگ بهت ساخته. هیچ عوض نشده‌ای.» کیوان فکر کرد تعارف می‌کند. آهسته گفت «نه دکترجان، پیر شدیم رفت.» فرامرزی اشاره کرد به آسانسور؛ «پس من چه بگویم؟» کیوان لبخند زد؛ «شما؟! فقط موهای‌تان سفید شده.» فرامرزی از صراحت او جا نخورد…».

از همین جملات نخستین رمان «یادت نرود که…» معلوم است که رمان روایتِ بازگشت است. بازگشتِ کیوان کامیاب،‌ مرد میانسالی که پس از پانزده‌سال از پاریس به ایران می‌آید. او در این سفر با شخصیت‌هایی مواجه می‌شود که پیش‌تر کنارشان گذاشته بود یا آنها طردش کرده بودند. مهم‌ترین این آدم‌ها فروغ شکیبا است، زنی که کیوان سال‌ها دوستش داشته و زن همواره او را نپذیرفته است. داستان از زبان راوی دانای‌کل روایت می‌شود و علاوه بر زندگیِ کیوان به زندگی دیگر انسان‌های تأثیرگذار در زندگی او نیز سرک می‌کشد و روابط آنها را می‌شکافد. در رمان «یادت نرود که …»، همان‌طور که از نامش برمی‌آید، خاطرات و گذشته نقش محوری دارند. داستان حول محور این مفاهیم پیش می‌رود. شخصیت‌های داستان نیز در نسبت با گذشته‌شان شکل می‌گیرند و شاید بتوان گفت گذشته و خاطرات، شخصیت اصلی داستان است. شخصیت‌های این رمان همه از پیشینه کاملی برخوردارند. داستان، قصه‌گوست اما درعین‌حال فصل‌هایی با عنوان‌های مجزا دارد و مرتبط با مضمون کلی داستان،‌ که گاه هرکدام جداگانه خود روایتی است از شخصیتی. شخصیت‌های محوری رمان در میانسالی به‌سر می‌برند. و این بحران‌های میانسالی و نگاه به گذشته را ممکن کرده است. برخی از فصل‌های رمان نام شخصیت‌ها را بر خود دارند، فروغ، شیرین، بذرافشان، هانی و بهنوش، ‌آرش و… . این فصل‌ها مخاطب را با شخصیت‌های مرکزی رمان و جهانِ ذهنی آنها و ارتباط‌شان با شخصیت اصلی، کیوان آشنا می‌کنند. برخی دیگر از فصل‌ها هم با حال‌وهوای شخصیت‌ها و موقعیت‌هایشان تعریف می‌شوند: سوءتفاهم،‌ میانجی‌گری، گذشته، گریه، تردید، عذرخواهی، درددل، قول و قرار، امانت، همدردی، درماندگی، تنهایی، فراموشی،‌ ثانیه‌ها و … . رمان با بازگشت کیوان به وطن‌اش و خاطرات او آغاز می‌شود، بازگشت به عشقِ گذشته‌اش فروغ که حالا دیگر سروسامان گرفته و زندگی دیگری تشکیل داده، بازگشت به دوستانی که هرکدام حالا فاصله‌ای با او و گذشته خود دارند. و سرآخر زنده‌شدن دوباره خاطرات در یادها و ذهن‌ها، چیزی که در سرتاسر رمان زندگی شخصیت‌ها به‌خصوص فروغ را به‌هم می‌ریزد. «کیوان کتابی را که در دست داشت داد به فروغ. فروغ کتاب را گرفت. مادام دلوی ویرجینیا وولف، همان نسخه قدیمی. دلش هری ریخت. این کتاب‌ را روز تولد کیوان به او هدیه داده بود. آن‌موقع شیرین خوره کتاب‌های وولف شده بود و کیوان را هم کنجکاو کرده بود. – با این کتاب شیفته ویرجینیا وولف شدم. وقتی داستان را می‌خواندم، تو برایم مثل کلاریسا بودی. فروغ گفت: و تو هم پیتر والش. کیوان با او نگاه‌به‌نگاه شد؛ راست می‌گویی! مثل پیتر والش بدبخت و سرگردان بودم. فروغ نفهمید این‌ها را از ته دل می‌گوید یا می‌خواهد طعنه بزند. کیوان مادام دلوی را زمین گذاشت و گفت چرا کلاریسا زن ریچارد دلوی شده بود؟ و جملات کتاب را از حفظ تکرار کرد؛ راستش معلوم نیست کلاریسا چه‌طور چنین کاری کرده بود». هر فصل روایتِ دیگری از کیوان به دست می‌دهد، کیوان در نظر دوستان دور و نزدیک و در نظر فروغ، فردی متفاوت است. فردی که با تمام نزدیکی‌اش به فروغ هنوز رازها و ناپیداهایی در زندگی‌اش دارد که هیچ‌کس از آن خبر ندارد. آخرهای رمان است که کیوان بسته‌ای برای فروغ می‌فرستد. «به‌سرعت چیزهای توی بسته را درآورد. همه کتاب‌هایی که با هم ردوبدل کرده بودند توش بود. آلبوم جلدنارنجی روی بسته بود. فروغ با دقت درش آورد. سطح گردگرفته‌اش را پاک کرد. او همه عکس‌هایش را با کیوان پاره کرده بود و تنها عکس مشترک‌شان عکس مچاله‌شده‌ای بود که شیرین روز خودکشی کیوان، آن را در دست او پیدا کرده بود و داده بودش به فروغ… طاقت نداشت آلبوم را باز کند… آلبوم را کنار گذاشت. کتاب مادام دلوی را برداشت. بغضش ترکید. کتاب دیگری ته جعبه بود. برداشتش. مثل کتاب‌های دیگر نبود. روی جلدش نوشته بود: خط سوم، ‌نوشته کیوان کامیاب. قلبش تپید. مگر کیوان کتاب تمام‌شده داشت؟ بازش کرد. دست‌نویس بود. در صفحه اول با خط خودش نوشته بود تنها یک نسخه، ‌به اتمام رسیده در دی ١٣٨٠،‌ برای فروغ. آن‌چه را می‌دید باور نمی‌کرد. کیوان هیچ‌وقت به کسی نگفته بود کتاب تمام‌شده دارد. ورقش زد. راوی داستان خودش بود و در صفحه‌صفحه آن نام فروغ به چشم می‌خورد. ناگهان از لای کتاب نوشته‌ای بیرون افتاد. برداشتش. دست‌خط کیوان بود؛ برای تو فروغ عزیز: خطاط سه خط نوشتی، یکی را هم او خواندی و هم غیر، یکی را او خواندی و لاغیر، یکی را نه او خواندی لا غیر. گفت آن خط سوم منم». «یادت نرود که…» اولین رمان یاسمن خلیلی‌فرد است. و آن‌طور که خودش گفته است، طرح این رمان را ابتدا برای فیلم‌نامه‌ای نوشته بوده و بعدها تصمیم می‌گیرد که آن را به رمان تبدیل کند. و این طرح در قالب رمانی با عنوان «زمستان ابدی» نوشته شد اما اجازه چاپ پیدا نکرد و سرانجام بعد از چندسال با تغییراتی و با عنوان تازه «یادت نرود که…» امکان انتشار پیدا کرد. نخستین رمان خلیلی‌فرد، رمان حجیمی است که بیش از آنکه در فرم یا سبک دست به تجربه زده باشد، بر قصه‌گویی تأکید داشته است.