این مقاله را به اشتراک بگذارید
نمایشی از مهم‌ترین نمایشنامه‌نویس زنده دنیا به روی صحنه می‌رود
یون فوسه به روایت گوران
پیام رضایی
«شب آوازهایش را می‌خواند» به کارگردانی رضا گوران به صحنه می‌رود. این نمایش اثری از یون فوسه است که از ٢٣ آذرماه در تماشاخانه ایرانشهر اجرا خواهد شد.
یون فوسه به عنوان بزرگ‌ترین نمایشنامه‌نویس معاصر نروژی و یکی از مهم‌ترین نمایشنامه‌نویسان زنده دنیا شناخته شده است. او زبان تئاتری را در اواخر قرن بیستم متحول کرد و نگاه نو به آن بخشید.
رضا گوران که این نمایش نهمین تجربه کارگردانی او محسوب می‌شود در گفت‌وگو با «اعتماد» گفت این نمایش نخستین تجربه کارگردانی او هم بوده است: «یادم هست وقتی یک هفته از ترجمه این اثر گذشته بود در سال ٨٣ و در جشنواره دانشجویی آن را اجرا کردیم. اولین کار من بود و بعدها دوباره تصمیم گرفتم آن را کار کنم. البته طرح اجرایی هیچ ربطی به اجرای آن سال‌ها ندارد.»
گوران می‌گوید آنچه درباره این نمایش برایش جذاب بوده فراگیر بودن دغدغه‌های این اثر نمایشی است: «قصه‌ای که در متن هست در هر دوره‌ای می‌تواند اتفاق بیفتد. آدم‌ها با هر طبقه و جهت فکری و شخصیتی به نوعی درگیر موضوع این نمایشنامه هستندو برای من این خیلی جذاب بود.» شب آوازهایش را می‌خواند نمایشی است که روابط انسانی را دغدغه خود قرار داده است. شاید هم به گفته کارگردان آن فقدان روابط انسانی. «در آن زمان برای من چالش جالبی بود و ضمن اینکه فکر می‌کنم جزو کارهایی است که تاثیرگذار است، هم موضوعی که دارد اتفاق می‌افتد و هم ارتباط آدم‌ها که موضوع نمایش است. آدم‌ها در ارتباط خودشان، با آدم روبه‌روی‌شان و این برای من خیلی دغدغه مهمی بوده است. ارتباطی که سعی کردیم تعریف و خوانش خودمان را از آن داشته باشیم. شاید بهتر باشد بگویم فقدان ارتباط برای من خیلی مهم بود.»آثار بزرگ نمایشی همواره یک چالش جدی برای کارگردان‌ها هستند. زیرا ممکن است متن خودش را به کارگردان تحمیل کرده و اثر را با فقر کارگردانی مواجه کند. اما گوران تاکید می‌کند: «این اتفاق نیفتاده است. برای اینکه من معمولا شیوه اجرایی را انتخاب می‌کنم و برای آن دنبال متن می‌گردم و البته برعکسش هم هست. تلاش‌های ما در این سال‌ها برای شیوه‌های جدید و البته حفظ امضای شخصی گروه بوده و ما کل متن را اجرا کنیم. البته بازنویسی نشده بلکه جرح و تعدیل‌هایی رخ داده و در نهایت سعی کردیم مفهوم فکری خودمان را برجسته کنیم. در آثار خود فوسه این متن می‌تواند با مخاطب ارتباط بهتری برقرار کند. شکل این متن و محتوای آن می‌تواند با مخاطب ارتباط بهتری برقرار کند. از این نظر این کار را انجام دادیم و اگر ببینید متوجه می‌شوید در کارگردانی هم شیوه‌ای نخواهید دید که حس کنید متن ما را کارگردانی کرده است.»او معتقد است که هر هنرمندی باید خوانش خودش را داشته باشد. « عموما کارهای من چون اقتباسی بوده آماده این نقد هستیم که این شیوه اجرایی آیا در خدمت متن هست یا نه و این همیشه باب گفت‌وگو و نقد بوده است. فکر می‌کنم هر هنرمندی باید خوانش خودش را از متن داشته باشد. ما به متن اجرا معتقدیم نه به متن ادبیات. بعد از موسیقی، ادبیات را بالاترین شق هنر می‌دانم اما درتئاتر به این کاری نداریم و سعی می‌کنیم نگاه را با تماشاگر تقسیم کنیم. این برای من تجربه تازه‌ای است. چون سعی کردم فرم مورد علاقه خودم را در قالب چنین هنری پیاده کنم. برای خود من چالش‌ها و کشف‌های تازه‌ای داشت و امیدوارم اینها برای مخاطب هم جذاب باشد.»این نمایش گروه بازیگران برجسته‌ای را در اختیار دارد. نوید محمدزاده، بهناز جعفری، باران کوثری و نیلوفر زواره بازیگران این نمایش هستند. بازیگرانی که می‌توانند بخشی از اقبال مخاطب نسبت این نمایش را تضمین کنند. با این‌همه گوران می‌گوید بازیگران را به نسبت نمایش انتخاب می‌کند «این جمله هیچ خودنمایی نیست و من بر حسب نیازم بازیگر را انتخاب می‌کنم. پیش آمده که بخواهم با بازیگری کار کنم اما فرصت نشده چون در کار نقش مناسب آن بازیگر را نمی‌دیدم. من اصلا کارگردانی نیستم که به سود زمانه حرکت کنم، یعنی جذب مخاطب به هر شکل. درست است که همیشه این شانس را داشتم که مخاطب از کارهایم استقبال کرده اما شاید از نگاهم بوده. هرگز به سمتی نرفتیم که خودمان را به نفع مخاطب ساده کنیم.»
این کارگردان اجرا نشدن نمایش مده‌آ را به دلیل اینکه بازیگران مناسب آن اثر درگیر بودند نشانه‌ای از این رویکرد می‌داند. «می خواستیم مده‌آ را به صحنه ببریم. اما برای اینکه بازیگری که برای مده‌آ می‌خواستم درگیر بود، من حاضر نشدم اثر را خراب کنم و با بازیگر نامناسب کار کنم.» البته او در مورد اقبال نسبت به تئاترها می‌گوید مخاطب تئاتر تنبل نیست: « اعتقاد ندارم مخاطب تئاتر ما تنبل است بخشی از مخاطب‌مان با تئاتر قهر کرده است. باید سر موضع خودمان بایستیم و کاری را که فکر می‌کنیم درست است انجام دهیم» البته تاکید می‌کند: «هر چند راستش را بخواهید این اثر فقط برای یک جنس مخاطب طراحی نشده است و شاید خیلی مردمی‌تر است. یعنی مخاطبی که تخصصی هم به تئاتر نگاه نمی‌کند از این نمایش لذت می‌برد، شاید چون قصه دارد.»«تن ندادن به آنچه زمانه می‌خواهد» نکته‌ای است که در حرف‌های رضا گوران بسامد بالایی دارد. لابه‌لای حرف‌هایش مدام این جمله را تکرار می‌کند و می‌گوید او شیوه اجرایی خودش را دارد و حالا برای خوشایند برخی ناگهان شیوه اجرایی‌اش را تغییر نخواهد داد: «من دارم این را می‌گویم چون کارگردانی هستم که کار نهم من است. سبک خودم را دارم و نمی‌توانیم هر آنچه در این سال‌ها دنبالش بودیم را ناگهان کنار بگذاریم و تبدیل شویم به آدم‌هایی که به رفتار زمانه تن می‌دهند. نمی‌خواهم بگویم ما می‌دانیم، بازیگران نمی‌دانند، اما، اگر به هر چیزی دست بزنیم که تایید شویم چه ارزشی دارد؟ در چه محفلی داریم تایید می‌شویم؟ یا تعریف می‌شویم؟با چه آثاری؟ مهم است.»با وجود این حرف‌ها، کارگردان «شب آوازهایش را می‌خواند» معتقد است بحث درباره حضور بازیگران سینما و تلویزیون در تئاتر بحث تمام شده است: «وقتی بهنوش طباطبایی برای اولین بار در کار من به صحنه رفت و کاندیدا شد همین هجمه‌ها بود و وقتی سال بعد کاندیدا شد این هجمه‌ها از بین رفت. اما این را بدانیم که این بحث اینقدر از مد افتاده که تمام شده است و الان تمام بازیگران در همه‌جا هستند. کارشان اجرا کردن است و بستگی به متن و کارگردان دارد که چه بازی‌ای از چه بازیگری بگیریم. این بحث کمی خصمانه است. چون عیار یک بازیگر در صحنه مشخص می‌شود. لازم نیست ما تعیین کنیم.»اما علاوه بر حضور بازیگران سینما و تلویزیون که خیلی وقت‌ها برای رونق گیشه بوده است نوعی از نمایش‌های شبه طنز هم در این سال‌ها باب شده است که خیلی وقت‌ها هیچ نشانی از کمدی با خود ندارد. «من با کمدی‌های نازل و سخیف که هیچ بار فکری ندارد مخالفم- نه اینکه اصلا نباید باشد- اما مخاطب آنها نیستم. ما در ایران کسانی را داریم که دقیقا کمدی کار می‌کنند ولی به هیچ‌وجه وارد این فضا نمی‌شوند.»بیش از دو ماه است که تمرین‌های نمایش«شب آوازهایش را می‌خواند» شروع شده است و ظاهرا فقط حادثه تصادفی که برای باران کوثری رخ داد، ١۵ روز تمرین‌ها را متوقف کرد. رضا گوران می‌گوید که این نمایش اثری متفاوت از گروه ما خواهد بود: «کار متفاوتی را از گروه ما می‌بینید. اولین بار است که داریم به شکل سه‌سویه اجرا می‌کنیم.»«شب آوازهایش را می‌خواند» به تهیه‌کنندگی مهرداد بهاءالدینی و محمد قدس از ۲۳ آذر هر شب ساعت ۲۰ روی صحنه سالن استاد سمندریان تماشاخانه ایرانشهر خواهد رفت. رضا گوران همچنین اعلام کرده است: برای نخستین‌بار تماشاگری که اولین بلیت نمایش «شب آوازهایش را می‌خواند» را خریداری کند به همراه یکی از هنرمندان عرصه سینما و تئاتر، زنگ افتتاح این نمایش را به صدا در می‌آورد. علاوه بر این گروه این نمایش، از خریداران بلیت‌های شماره ٢٠، ۵٠، ١٠٠، ١۵٠ و ٢٠٠ در مراسم افتتاحیه به عنوان مهمان افتخاری دعوت به عمل می‌آورد تا در کنار اهالی فرهنگ و هنر به تماشای این نمایش بنشینند.