این مقاله را به اشتراک بگذارید
نگاهی یه کتاب مسئله تقصیر اثر کارل یاسپرس
حمید رضا امیدی سرور
اگرچه جنگ جهانی اول با بهانه قرار دادن ترور یک شاهزاده آغاز شد، اما اغلب طرف های مهم درگیر در آن چندان برای شرکت جستن در آن بی رغبت نبودند. شاید باورش سخت باشد اما در آغاز بیشتر سربازان هم خوش و خرم بودند با این تصور که سرسال نشده به خانه ها برمیگردند و کریسمس را در کنار خانواده با خاطره گویی خواهند گذراند. از نظر اهل سیاست این چنین جنگی می توانست احیا کننده ارزشهای روبه زوال در جهان مدرن، همانند حب وطن و میراث ملی باشد. اما این تصورات جملگی باطل از کار درآمدند وقتی به جنگی فرسایشی و چند ساله بدل شد با شمار کشتگانی که تا آن روزگار در هیچ جنگی همانندش دیده نشده بود. سرانجام اینکه جنگ جهانی اول خود به یکی از عناصر شتاب‌دهنده‌ی همه گیر شدن دستاوردهای جهان مدرن بدل شد. با پایان یافتن جنگ جهانی اول اگر چه طرف آلمانی طی قرارداد ورسای موظف به پرداخت غرامت شد، اما این مسئله نه به دلیل مقصر شناخته شدن آلمان به عنوان آغاز کننده جنگ که به دلیل بازنده بودن این کشور در پایان آن بود.
اما جنگ جهانی دوم حکایت حکایت دیگری داشت. این با آلمانی ها بودند که یک‌جانبه و با اشغال لهستان جنگ را آغاز کردند و سپس به دامنه تجاوزهای خود افزودند. رفته رفته کل اروپا در آتش جنگ گرفتار آمد و پای کشورهایی از قاره‌های دیگر هم کشیده شد. آلمانی‌ها اینبار نیز شکست خوردند، با این تفاوت که هم بازنده بودند و آغازکننده جنگ؛ تاوان آنها به مراتب سنگین تر از گذشته بود. برای این ملت شکست خورده، کشوری ویرانه برجای مانده بود که فاتحان شرقی و غربی آن را به دوپاره تقسیم کرده بودند.
اما برای به‌پا خاستن دوباره این ملت نیازمند شرایطی ویژه بود که ذهن اندیشمندانی بزرگ آلمانی را به خود مشغول کرده بود. کارل یاسپرس یکی از آنها بود. یاسپرس کتاب "مسئله تقصیر" را زمانی که پرده از کل جنایات رژیم نازی آلمان برداشته شد، به چاپ رساند. تمام تلاش وی در این کتاب معطوف به آن است که هموطنانش را به پذیرش مسئولیت و تقصیر در قبال فجایع به وقوع پیوسته، کشف ریشه‌های آن و در نهایت پالایش دعوت کند…
یاسپرس معتقد بود که در این ماجرا نه یک فرد نه حتی یک دولت یا جریان همانند سوسیال ناسیونالیست‌های آلمانی بلکه یک ملت یعنی کل آلمان مقصر بود. این به طور کامل واقعیت خود را نشان می دهد که توجه داشته باشیم که هیتلر از دل یک انتخابات دموکراتیک به قدرت رسید و با حمایت آلمانی ها بود که او در مقام رهبر و پیشوا موتور جنگ جهانی دوم را روشن کرد.
یاسپرس معتقد بود که آلمان در آینده ای که پیش رو دارد، نیازمند رهایی و پالایش از حس تقصیری‌سن که گریبان روح این ملت را گرفته و زمانی فرد از تقصیر و حس گناه خلاصی می‌یابد که به مدد فرآیندی درونی به پالایش خویش بپردازد. واژه کلیدی برای این پالایش، تواضع است. تواضع باید جزو ذات فرد شود. یاسپرس برای اینکه مفهوم تواضع مورد اشاره خود را به شکلی مستدل ارائه کند از مهمترین فیلسوف آلمانی یعنی هگل و کتاب پدیدار شناسی روح او بهره می گیرد. در واقع او از این مسئله، مدلی خودتنبیه‌ای برای پالایش مورد نظر خود که آلمانی ها نیازمند آن بودند می سازد.
چنین هدفی پایه و اساس درس گفتارهایی که یاسپرس در سال ۱۹۴۶ آن را منتشر کرد. کتابی که اینک با عنوان "مسئله تقصیر" با ترجمه فریده فرنودفر و امیر نصری به همت نشر چشمه منتشر شده و نخستین مجلد از مجموعه‌ای‌ست که این ناشر تحت عنوان تردید منتشر می سازد علاوه بر مقدمه سودمند مترجم، خود کتاب از این سرفصل‌ها تشکیل شده است. "در آمدی بر درس گفتار درباب وضعیت فکری آلمان"، "مسئله تقصیر"، "مسائل آلمان"، "تمایزگذاری تقصیر آلمانی‌ها"، "طرق ممکن برای عذر خواهی" و "پالایش خود" .
اندیشمندان و صاحب نظران آلمانی در قبال فاجعه‌ای همانند هیتلر و حزب نازی مواضع گوناگونی اختیار کردند گذشته از کسانی که همانند هایدگر که با فاشیسم همراهی کردند، برخی همانند یاسپرس مواضع انفعالی داشتد. یاسپرس و برخی دیگر از این اندیشمندان در اواسط دهه سی، چندان هیتلر و جریان برآمده از آن را جدی نمی گرفتند، این مسئله در تصورات بسیاری سیاست مردان جهان نیز وجود داشت اما به یکباره زمانی رسید که این جریان به طوفانی ویرانگر و مهار ناپذیر بدل شد. که همراهی اکثریت غریب به اتفاق مردم آلمان را به همراه داشت.
به هر روی در این کتاب یاسئرس تمام کوشش خود را بکار می برد که آلمانی به درکی درست درباره فاجعه به وقوع پیوسته و همچنین پذیرش مسئولیت در قبال آن بکار برده. چرا که آلمان برای جبران و بدست آوردن جایگاه خود در آینده، نیازمند درک درست از وضعیت و شرایطی بود که در آن قرار داشت.
از چنین منظری کتاب حاضر اثری ست که تصویری دقیق از فاشیسم و نتایج آن ارائه می کند. یاسپرس از منظری نو جنگ جهانی و تاثیرات آن را مورد بررسی قرار داده است. ویژگی کتاب او از این جهت است که نگاهی‌ست از درون، به عنوان یک آلمانی که اگر چه با فاشسیم همراه نبوده اما به عنوان جزئی از آن ملت کوشیده به درک واقعیت و پذیرش اشتباه و گناه بپردازد.
نقل از الف کتاب
مسئله تقصیر
نویسنده: کارل یاسپرس
ترجمه: فریده فرنودفر و امیر نصری
ناشر : چشمه، چاپ اول۱۳۹۴
۱۴۵صفحه، ۱۰۰۰۰تومان
****