نگاهی متفاوت به «نعش‌کش» نوشته‌ محمدرضا گودرزی

نگاهی به رمان «نعش‌کش» نوشته‌ محمدرضا گودرزی

در چشم تاریکی

سیدمهدی موسوی / وطن امروز

«هنوز وارد خانه نشده‌ام که زنم بی‌مقدمه فریاد می‌کشد: «پدرسگ! کی قراره برامون ماشین بخری؟!» بازمی‌گردم در را ببندم که توله‌سگ اول (پسرم) از پله‌ها سلانه سلانه پایین می‌آید و وقتی که از کنارم رد می‌شود، بوی گند سیگارش حالم را بهم می‌زند. توله‌سگ دوم (دخترم) همان‌طور که جلوی آینه روسری کوتاهش را طوری مرتب می‌کند که موهای بافته‌اش از پشت معلوم شود، می‌گوید: «مـــامــــان من امشب دیر میام، برای شام منتظرم نباش!» در را که می‌بندد، به مانتوی قرمز تنگ کوتاهش که با لاک انگشت‌هایش ست کرده است فکر می‌کنم…».
فرض کنید شما در نقش مرد خانه هستید؛ از خواندن جملات بالا چه حسی به شما دست می‌دهد؟ حالا با کمی تعدیل محتوا، کمی چاشنی لودگی و اندکی تخیل فانتزی می‌توانید داستان بلند ۹۲ صفحه‌ای به نام نعش‌کش بنویسید. «نعش‌کش» نوشته‌ محمدرضا گودرزی، پاییز ۱۳۹۳ توسط نشر چشمه منتشر شد. از گودرزی تاکنون کتاب‌های «پشت حصیر»، «در چشم تاریکی»، «شهامت درد»، «آنجا زیر باران»، «به‌زانو درنیا»، «هیچ کودکی نمی‌گرید»، «اگر تو مردی» و «نعش‌کش» به چاپ رسیده است.  داستان «نعش‌کش» از آنجا شروع می‌شود که مردی نویسنده – منتقد به دلیل غرزدن‌های زنش مجبور می‌شود ماشین بخرد و به خاطر اینکه علاقه‌ زیادی به بنز دارد اما پول چندانی ندارد، یک بنز تصادفی از بهشت زهرا(س) می‌خرد. بنز، جنازه‌ دختری را با خود حمل می‌کرده است که پس از تصادف، راننده و برادر دختر هم کشته می‌شوند. ماجرا با ورود این نعش‌کش به خانه و ظاهر شدن یک روح، کمی وجه ترسناک به خود می‌گیرد اما بلافاصله داستان از تم اصلی خود دور و فانتزی می‌شود. روح برادر رضایت نمی‌دهد که روح راننده از این دنیا جدا شود (به اعتقاد نادرست نویسنده در اینجا توجه داشته باشید)؛ به همین دلیل هر سه روح، شب‌ها به ماشین نعش‌کش بازمی‌گردند. نویسنده عاشق روح زن مرده‌ درون بنز شده است اما پس از اینکه ۲ روح دیگر از این جهان خارج می‌شوند، روح دختر نیز پس از صحنه‌ای عاشقانه(!) ناپدید می‌شود. به نظر نگارنده بزرگ‌ترین مشکل داستان «نعش‌کش» بلاتکلیفی نویسنده با متن است. ما نه به ادعای نویسنده شاهد یک زندگینامه هستیم و نه یک داستان مشخص. تغییر ژانر در داستان نیز بی‌هدف و خارج از روند منطقی داستان صورت گرفته است. گودرزی اما دست پیش را می‌گیرد و در ابتدای داستان می‌گوید:  «قبل از هر چیز بهتر است بگویم این نوشته، خاطره یا داستان – خاطره است… باید اعتراف کنم که این نوشته اصولاً به تعریف متعارف، داستان نیست و طبیعی است که در آن هم از این خبرها نیست و انتظار آن دسته از خوانندگان اندیشمند را برآورده نمی‌کند؛ شرمنده‌ام. خاطره، خاطره است». (ص۷) «براعت استهلال» در این رمان، مشخصاً تکلیف خواننده با متن را مشخص می‌کند. از طرف دیگر داستان توسط ۲ راوی روایت می‌شود. من راوی اول شخصیت پدر یا همان نویسنده – منتقد است و من راوی دوم توله‌سگ اول! یعنی پسر خانواده. شاید یکی از نقاط قوت داستان همین ۲ زاویه دید متفاوت باشد. راوی اول به واسطه‌ نویسنده بودنش از رئالیسم فاصله می‌گیرد و به تخیل فانتزی پناه می‌برد. اما ما متأسفانه حتی شاهد یک داستان سوررئالیستی نیز نیستیم.  گودرزی در این رمان یک شخصیت پویا برای پدر خانواده در نظر می‌گیرد و اگر پسر را هم یک شخصیت بدانیم، او در مقابل پدر نه‌تنها یک شخصیت ایستا دارد بلکه این مقایسه نشان‌دهنده‌ سطح فکری پایین پسر و در تعمیمی که به نظر نگارنده، نویسنده به کل می‌دهد، سطح فکری جوانان امروزی است. به طور مثال به برخی از جملات به کار رفته در این داستان توجه کنید: «کافی است یک‌بار مثلاً بخواهم با بروبچه‌ها بروم کوه یا شب بخواهیم خانه‌ کسی که بابا مامانش رفته‌اند جایی، دور هم جمع بشویم و ورقی، سیگاری بزنیم و از دخترها و هزار کوفت و زهرمار دیگر حرف بزنیم» (ص۱۰)، «این خواهر فرشید عجب تکه‌ای است!» (ص۲۱)، «اصلاً نمی‌دانم آدم فرهنگی یا حالا ادبی، بچه می‌خواهد چه‌کار؟» (ص۲۷)، «انگار همه‌چیز حتماً باید به یک دردی بخورد. خب، خوشم می‌آید، به کسی چه؟ نگاه‌شان که می‌کنم کیف می‌کنم؛ درد از این بهتر؟ باز خوب است که مونا هم از پوستر خوشش می‌آید و نمی‌رود پشت‌سرم صفحه بگذارد و تو کارم موش بدواند. روی دیوارهای اتاق او هم پُر از پوستر است، ولی از این پوسترهای خواننده‌ها و هنرپیشه‌ها. من نمی‌دانم با دی‌کاپریو چه‌کار دارد، ۵ پوسترش از این آقاست.» (ص۲۸) و جملات بسیار دیگر. پسر، دوست دخترش و گروه بزرگ‌تری از جوانانی که در این داستان به آنها اشاره می‌شود، یک دغدغه‌ مشترک دارند: «دوستی با نامحرم و به بطالت گذراندن زندگی برای فراموش کردن رنج‌های آن». جالب اینجاست که در صفحه‌ 36 داستان، یکی از پسرها با خواهر خودش به همراه بقیه‌ پسرها به کوه آمده‌اند و با همین ترفند از گیر مأمورها عبور می‌کنند. در داستان نعش‌کش نه‌تنها حرفی از اعتقاد به خدا و دنیای پس از مرگ نیست بلکه نویسنده در جای جای داستان حرف‌های باطل و نامربوط خودش را به طرق مختلف بیان می‌کند که یکی از آنها همان مثال گرفتاری روح‌ها در این دنیا بود. در جای دیگری از داستان، راوی می‌گوید: «راه پول درآوردن را خوب یاد گرفته. حالا بگذار ارواح خیکش هی از ایمان و آخرت حرف بزند.» (ص۲۷) یا «همه‌چیز مسخره و بی‌معناست. کل زندگی و هستی. نمی‌دانم اینجا چه‌کار می‌کنم. ملال و دل‌زدگی همه‌ وجودم را پر می‌کند. دلش را هم ندارم یک‌بار که تو این حالت‌ها هستم، که کم هم نیست، سیم لختی بگیرم تو دستم یا از بالای برج میلاد خودم را بیندازم پایین یا حداقل از تو بالکن خانه‌مان هم که شده با سر شیرجه بزنم!» (ص۴۹)  نویسنده مزخرفات خودش را تا اینجا ادامه می‌دهد که به روح دختر می‌گوید: «ببخشیدها! اگر شما روح هستید، که جای خواهری (دروغ گفتم مثل سگ) با این چشم‌ها بعید می‌دانم باز شامل همین بحث‌های جهان عادی درباره‌ روسری و این حرف‌ها می‌شوید؟» (ص۵۶) و در چند خط پایین‌تر: «ولی جسارت است ها، این چشم‌هایی که شما دارید احتیاج به عضو دیگری ندارد، خودش تنهایی پدر جن و انس را درمی‌آورد». نعش‌کش اشارات مختصر و ابتری هم نسبت به مسائل سیاسی دارد. به طور مثال برادر راوی پدر که از قضا ریش دارد و تسبیح دست می‌گیرد (ص۴۰ و ۴۴) در صفحه‌ 39 می‌گوید: «نمی‌گذارند دولت کار خودش را بکند، دست‌های پنهانی تو کارند که می‌خواهند نارضایتی ایجاد کنند!» و در صفحه‌ 45: «از داخل و خارج دست‌هایی تو کارند که هی اخلال می‌کنند و امثال شماها هم به‌جای صبر و بردباری، هی نق می‌زنید». نویسنده علاوه بر اشاره به اینکه پدر و مادر از وضعیت اخلاقی دختر و پسرشان آگاه هستند اما جرأت (یا انگیزه‌) مخالفت ندارند، از برخورد عموی خانواده با همسرش هم صحبت می‌کند. عمو که در بالا به ریش‌داشتن و تسبیح دست‌گرفتن آن اشاره شد، اعتراضی نسبت به وضعیت حجاب افتضاح همسرش ندارد: «عمو همان‌طور که حرف می‌زند، هی با تسبیحش ور می‌رود. اگر کسی زن‌عمو را در خیابان ببیند فکر نمی‌کند شوهرش این تیپی باشد. به قول بابا این هم از عجایب روزگار است ولی مامان می‌گوید: هیچ هم عجیب نیست، تو از جایی خبر نداری، کارَت این است از این کلاس بتپی تو آن کلاس و نمی‌دانی تو دنیا چه می‌گذرد». (ص۴۴)  شاید بپذیریم که گودرزی منتقد یا استاد تدریس داستان خوبی باشد اما به نظر نگارنده، «نعش‌کش» با اشکالات جدی در نوع نگارش رمان، حرف چندانی برای گفتن ندارد و جذابیت محدود آن در نوسان بین کمدی و لودگی و ترس آمیخته از حضور ارواح(!) خلاصه می‌شود. جذابیتی که در پایان به یأس خواننده از وقتی که برای خواندن این کتاب هدر داده است، منجر خواهد شد.

(بازنشر این مطلب نشانه تایید محتوای آن توسط مد و مه نیست، بلکه به جهت نشان دادن جریانهای متفاوت درفضای ادبی امروز است)