این مقاله را به اشتراک بگذارید
معرفی یک کتاب:
«شهر فرنگ اروپا» نوشته پاتریک اوئورژدنیک ترجمه: خشایار دیهیمی
حمید رضا امیدی سرور
«شهر فرنگ اروپا» نخستین کتاب از مجموعه ای است که به فرهنگ و ادبیات اروپای شرقی می‌پردازد. سرپرست مجموعه که خود ترجمه نخستین جلد آن را نیز برعهده دارد ، کسی نیست جز خشایار دیهیمی که یکی از مترجمان نامدار و با سابقه ای است که حاصل کارش معمولا یک سرو گردن از اغلب مترجمان حوزه تاریخ و اندیشه بالاتر بوده است. او مجموعه های مختلفی را سرپرستی کرده اما حیف که اغلب ادامه نیافته و به سرانجامی نرسیده اند ؛ هر چند که در همین شکل ناتمام نیز باعث و بانی انتشار چندین و چند اثر ارزشمند شده‌اند که اهل کتاب به همین حد آن هم قانع بوده اند. یعنی در شکل آرمانی اش، ناشران بخش خصوصی که با او سروکار داشته اند؛ نتوانسته اند شرایطی را مهیا سازند که دیهیمی (به عنوان سرپرست) به همراه گروهی از مترجمان (ترجیحا جوان و آینده‌دار)، چنین مجموعه هایی را به سرانجامی در خور توجه و ماندگار برساند. بگذریم بهتر است تخیلات ایده‌آلیستی مان را وانهیم برای رویاهای بی تعبیر در این دیار و دل خوش کنیم به حد و حدود بضاعتی که بنیه اقتصادی ناشران بخش خصوصی به آنها اجازه می دهد.
آنگونه که او در ابتدای کتاب عنوان کرده ؛ این مجموعه قرار است آثار حوزه فرهنگی شرق اروپا را پوشش دهد. البته به نظر می رسد مقصود نویسندگان آثار باشند، نه الزاما محتوای آنها. چون کتاب حاضر نیز اگر چه حاصل کار نویسنده ای از شرق اروپاست اما به لحاظ محتوایی کل اروپا را در برمی گیرد.
کتاب «شهر فرنگ اروپا» اثری تاریخی است که به اروپای قرن بیستم می پردازد اما به عنوان یک اثر تاریخی از تفاوت های بسیار زیادی با آثار مشابه برخوردار است. در این کتاب تاریخ با ادبیات هم آواز شده‌اند، اما این هم آوازی و استفاده از یک الگوی روایی ادبی برای بازگویی تاریخ، بدان معنا نیست که نویسنده به نفع ادبیات، تاریخ را دگرگون کرده یا در آن دست برده و در نهایت به تاریخی غیر مستند بدل کرده است.
البته اوئورژدنیک ترجیح داده «شهر فرنگ اروپا» را بدون رفرنس مشخصی تالیف کند، شاید همین شیوه باعث شود برخی آن را تاریخی مستند ندانند به خصوص اینکه از یک خط سیر تاریخی مشخص نیز برخوردار نیست که ماجرا و یا موضوع تاریخی مشخصی مورد توجه نویسنده باشد و حول محور آن روایت خود را سامان دهد.
در واقع آنچه این کتاب را به تجربه ای متفاوت در حوزه تاریخ نگاری بدل می کند ساختار متن است، ساختاری که از کنار هم قرار گرفتن خرده روایت های تاریخی شکل می گیرد و ادبیت متن نیز در قبال همین فرم شکل گرفته است. از آنجایی که شگرد های روایت و زبانی ادبی برای بازگویی این خرده روایتها بکار رفته به دگرگونی های تاریخی به ضرورت ساختار ادبی نیز منجر نشده است. چرا که نویسنده تنها از صنایع زبانی برای این خرده روایت ها و یا تصویر هایی که با اتکا به جنبه های ادبی غنی و تاثیر گذار شده اند، استفاده کرده است.
همین ساختار خرده روایتگونه به کتاب اجازه داده تا یکی از تجربه های ادبی یعنی شکست زمان و مکان را در قالب اثری تاریخی پیاده کند. اوئورژدنیک فرازهای مهم تاریخ اروپا را انتخاب کرده و در قالبی رفت و برگشتی به آنها می پردازد، به ویژه دو جنگ جهانی در قرن بیستم که زمینه ساز دگرگونی های بسیاری بودند.
با این شیوه از روایت است که می تواند برای خواننده به خوبی جا بیندازد که قرن بیستم در واقع از جنگ جهانی اول آغاز می شود. چرا که جهان قبل از جنگ تفاوت محسوسی با اواخر قرن نوزدهم ندارد اما بعد از جنگ جهانی اول گویی جهان وارد عصری تازه شده است. بی تردید همین قابلیت ها بوده که عنوان کتاب سال جمهوری چک را برای شهر فرنگ اروپا نوشته اوئورژدنیک به همراه آورده است.
اوئورژدنیک به شیوه خاص خود نشان می دهد که تغییر و تحولات پیشرفت های علمی، جنبش های مرتبط با زنان و نیز بسیاری از فرازهای تاریخی مهم در اروپای قرن بیستم چگونه شکل گرفته اند. شاید مناسبترین شیوه برای نشان دادن کار اوئورژدنیک این باشد که بگوییم او تاریخ اروپا را از درون آن برای مخاطب روایت می کند. برخلاف اغلب راویان سنتی تاریخ که در آثارشان افقی از کلیت تاریخ را پیش روی مخاطب ترسیم می کنند. هنر نویسنده کتاب در این است که تاریخ را به اتکای خرده روایت های بعضاَ فراموش شده و یا به ظاهر کم اهمیت که همواره با بی توجهی روبه رو شده اند، روایت می کند، زبان جذاب کتاب که اغلب با جلوه های طنازانه در می آمیزد ، زمانی بسیار توجه برانگیز می شود که نویسنده نشان می دهد چگونه وقایع کم اهمیت تاریخ می توانند به نتایج مهمی در تاریخ بدل شوند . شگردی که گاه جلوه ای طنازانه نیز پیدا کرده و پرده از برابر وقایع تلخ تاریخی کنار می زند تا با این موقعیت پارادوکسیال از واقعیت های تلخ تاریخی تصویری تاثیر گذار را به نمایش بگذارد.
شاهد مثال برای آنچه گفته شد در کتاب فراوان است. به گمانم برای روشن تر شدن ماهیت تجربه‌ای که این کتاب برای خواننده تدارک دیده، چیزی بهتر از خوانش خود کتاب نیست. هر چند درک جذابیت های کتابی تا این اندازه متکی بر روایات جزئی نگرانه ، داشتن یک پیش زمینه ذهنی از تاریخ قرن بیستم می‌تواند بسیار سودمند باشد.
****
«شهر فرنگ اروپا»
(چکیده ای از پیدا و پنهان قرن بیستم)
نوشته پاتریک اوئورژدنیک
ترجمه: خشایار دیهیمی
ناشر : ماهی، چاپ اول ۱۳۹۴
۱۲۴ صفحه، 9500 تومان
نقل از الف کتاب