این مقاله را به اشتراک بگذارید
‘
دو نگاه به رمان معروف قاسم هاشمی نژاد
فیل در تاریکی به روایت محمد علی سپانلو
فیل در تاریکی
قاسم هاشمی‌نژاد – ۱۳۵۸ – زمان
فیل در تاریکی اساساً یک رمان پلیسی، به‌سبک جمزباندی است. ولی چرا آن را در شمار رمان‌های اجتماعی آورده‌ایم؟ دلیل فقط در چیره‌دستی نویسنده در طراحی حوادث و تعبیهٔ راز داستان نیست؟ ونه در تمهید او در به‌وجود آوردن یک دکوپاژ سینمائی ونه حتی در مهارت او که علاوه بر طنز شاعرانه به‌سبک ژرژ سیمفون، تصویری از یک تهران مدرن و سرشار از تبهکاری ارائه داده است، بدون این که در واقعیت بیرونی دخل و تصرفی کرده باشد.
دلیل در این جاست که – براساس قدرت‌های فنی مذکور – می‌توان در آینده چنین قصه‌هائی ساخت. با رنگ سیاسی و مثلاً با شرکت «ساواک». برای افشای آن چه نباید دیگر تکرار شود، قالب جذاب رمان پلیسی هم خواننده را جلب می‌کند و هم ظرفیت موضوع را دارد. گذشته از هر چیز مگر ما سال‌ها در یک جامعه پلیسی زندگی نمی‌‌کردیم؟
پس نگارش این گونه رمان مباینتی با رئالیسم ندارد، داشیل هامت، پدر «رمان سیاه» امریکائی مدت‌ها در زندان مک کارتی به‌سر برد.
بخشی از نوشته اعتلای رمان نویسی در ایران (بخش دوم) کتاب جمعه
*******
نگاهی به فیل در تاریکی از سینا حشمدار
فیل در تاریکی/ قاسم هاشمی‌نژاد
نشر زمان
چاپ اول و آخر سال ۱۳۵۸
۱۵۳ صفحه
قاسم هاشمی‌نژاد متولد سال ۱۳۱۹، نویسنده، پژوهشگر، روزنامه نگار، شاعر و مترجم، فعالیت ادبی خود را از سال ۱۳۴۰ در روزنامه آیندگان آغاز کرد. او از همان سال‌های آغازین فعالیت، با بزرگی همچون ابراهیم گلستان آشنا شد و بعدها کتاب «گفته‌ها» را که شامل مجموعه مقالات و گفت‌وگوهای ابراهیم گلستان بود، تنظیم و چاپ کرد.
او در زمینه تحقیق و نقد ادبی نیز فعال بوده و از وی تا کنون متونی از قبیل: «سفرنامه‌ی ناصرخسرو قبادیانی مروزی» سال۱۳۶۹ و همچنین«حکایت‌های عرفانی: ۲۰۱ گزیدهٔ روایی از دفتر معرفت‌پیشگان»سال۱۳۸۹ و… نیز به چاپ رسیده است. در زمینه ترجمه معروف‌ترین اثر او ترجمه «کارنامه اردشیر بابکان» از زبان پهلوی می‌باشد.
معروف‌ترین و تاثیرگذارترن اثر او، رمان «فیل درتاریکی» می‌باشد که به زعم بسیاری اولین رمان پلیسی ایران به شمار می‌آید. این رمان، فرمی کاملا مدرن دارد و بر اساس تک شخصیت جلال، پیش می‌رود. جلال، شخصیت محوری داستان، سعی می‌کند راز گروهی خلافکار که قصد سواستفاده از برادرش را دارند، فاش کند. برادرِ جلال بعد ازسالیان دراز و پس از اتمام تحصیلاتشدر آلمان به ایران بازگشته و برای جلال ماشینی آخرین مدل و باب میل او هدیه آورده است. جلال گاراژ داری قدیمی است و با ورود ماشین جدید به گاراژش متوجه حضورانسان‌های مختلفی می‌شودکه هر کدام به زبان خودشان سعی می‌کنند ماشین را از چنگش درآورند. این اتفاق باعث می شود جلال به ماشین مشکوک شود و در آخر تصمیم بگیرد که راز این معما را کشف کند.
رمان، داستان بسیار بسیار پرکششی دارد، جزئیاتِ اتفاق‌ها در آن بسیار خوب از آب درآمده. گره‌های داستان تا صفحه آخر کشش دارند و تا همان صفحه آخر باید همراه داستان باشی تا ذهنت از سوال‌های پی‌درپی‌ای که در طول متن برایت پیش آمده خالی شود. شخصیت‌های اصلی و فرعی بسیار متنوع هستند و هر کدام برای خود ظرافت‌هایی دارند و همین موضوع رمان را بسیار دلنشین و جذاب کرده است.
مهمترین خصیصه رمانِهاشمی‌نژاد جدای از قصه‌ی پرکشش و جذاب، نثر شیوا و دلنشین و بسیار بسیار حرفه‌ای‌اش است. این نویسنده از لحاظ زبانی بسیار جلوتر از زمانه خود بوده. دیالوگ‌نویسی‌ها آنقدر مدرن است که هنوز هم که هنوز است ما داستانینداریم که به اندازه او سعی در خلق شخصیت‌هایی با لحن خاصکرده باشد. نوع استفاده از فعل‌ها و زمان‌بندی جمله‌ها به گونه‌ایست که تنها یک ویراستار حرفه‌ای می‌تواند این کار را برای یک کتاب انجام دهد.
اگر «فیل در تاریکی» اولین رمان ایرانی در ژانر پلیسی نباشد، بی‌شک موفق‌ترینش هست. این کتاب که فرم روایی‌اش بر اساس روزهای هفته است با ضرباهنگی نسبتا تند اتفاقات را جلو می‌برد و توانایی این را دارد که هر لحظه به مخاطب رو دست بزند.
تنوع شخصیت‌ها، زبانی یک‌دست و شیرین و روان و قصه‌ای پرکشش و جذاب این کتاب را تبدیل به یک اثر خاص و همه‌خوان کرده که می‌تواند طیف وسیعی از خوانندگان را تا آخرین ورق راضی نگه دارد.
نقل از ادبیات ما
‘