زندگی و ترانه های حبیب محبیان / ناگفته‌هایی از حضور حبیب در ایران که مسکوت ماند

نگاهی به زندگی و ترانه های حبیب محبیان

افشین بردیا

در روزهای شکوه موسیقی‌ پاپ ایرانی، درست در سال‌های منتهی به انقلاب ۱۳۵۷، حبیب محبیان در ۲۵ سالگی با انتشار همان اولین آلبومش توانست توجه‌ها را به خودش جلب کند. به چشم آمدن در کنار ستاره‌های پر تعداد و درخشان آسمان موسیقی‌ پاپ ایرانی برای یک جوان تازه کار تنها در یک صورت محتمل بود: ارایه اثری بسیار برجسته و البته خاص و اولین آلبوم حبیب محبیان، منتشر شده در سال ۱۳۵۶ خورشیدی، از همین جنس بود. مجموعه‌ای استودیوی که خیلی‌ها آنرا از ماندگارهای موسیقی دهه ۵۰ می‌‌شمارند. آلبومی به اسم 'مرد تنهای شب'.

بر خلاف سنت رایج عرصه موسیقی روز و فراگیر در ایران آن زمان و متفاوت با اغلب چهره‌های ‌پرآوازه این عرصه، حبیب تنها خواننده سروده‌ها و ساخته‌های دیگران نبود. در نخستین آلبومش او ارایه گر ۱۰ قطعه بود که ترانه‌های آن بیشتر سروده‌هایی از حبیب بودند و همگی به آهنگسازی و تهیه کننده‌گی خودش.

برخی از ترانه‌های این اثر بیانی بودند از احساسات عمیق و شخصی‌ خود هنرمند و برخی هم بیانی بودند از وضعیت اجتماعی و سیاسی در حال گذار آن روزگار در ایران. قطعات ماندگار آلبوم مرد تنهای شب، از جمله قطعه آغازین که نام اثر برگرفته از آن است به علاوه قطعات 'شهلا' و 'مادر' ، آشکارا از درد‌ها و رنج‌های روحی‌ خود حبیب حکایت دارند و همان‌جور که بارها گفته شده است خصوصا دو تای آخر تحت تاثیر درگذشت نابهنگام همسر اولش، شادی، و از دنیا رفتن همزمان مادرش اجرا شده‌اند.

Image caption قطعات ماندگار آلبوم مرد تنهای شب آشکارا از رنج‎های روحی خود حبیب حکایت دارند

از طرف دیگر ترانه‌های قطعه‌هایی چون 'یاران من' و 'قصه روز سیاه'، ترانه‌هایی‌اند از جنس ترانه‌های اعتراضی که به وضوح راوی در آن به وضع موجود گله‌مند است و با توجه به شرایط ایران به زعم برخی حال و هوایی انقلابی‌ دارند.

اما فراتر از کلام، این اثر از نظر موسیقایی صدایی تازه را به فضای موسیقی‌ پاپ آن زمان ایران معرفی کرد. هم به لطف سازبندی و هم به کمک آواز متفاوت. حبیب که متاثر از جریان‌های رایج موسیقی راک در غرب بود در سازبندی تکیه بر گیتار ۱۲سیم داشت که در مقایسه با گیتار شش سیم صدایی زنگ دار تر و پرتر دارد. به علاوه حبیب با کمک جنس صدا و لحن خواندنش آوازی خاص اما قدرتمند و گیرا را ارایه کرد.

با این‌حال پس از انتشار آلبوم اولش و موفقیت در جلب توجه همگانی، حبیب پیش از انقلاب تنها فرصت پیدا کرد که یک آلبوم دیگر را منتشر کند. آلبومی به اسم 'سلام همسایه'. در این اثر حبیب دست به تجربه‌ای متفاوت زد. این بار او به سراغ ترانه‌هایی‌ از ترانه سراهای دیگر رفت.

کسانی چون مسعود فردمنش و سعید قائم مقامی و رضا افشاری و به علاوه از شعر حافظ و تصنیفی محلی‌-نواحی هم استفاده کرد. حبیب در این تجربه تنها تهیه کننده سه‌ اثر بود و بقیه عمد‌تا به دست اریک ارکانت، انجام شد. تهیه کننده موسیقی‌ای که برای بیش از یک دهه با اغلب ستاره‌های نامدار موسیقی‌ پاپ ایرانی کار کرده بود.

اما در آهنگسازی بازهم همه آثار ساخته‌هایی بودند از خود حبیب، به جز از یکی‌ که آهنگسازش سیاوش قمیشی، هنرمند مطرح موسیقی‌ پاپ، بود.

Image copyright

Image caption حبیب با آلبوم بزن باران به مسیر پیشین هنری‌اش برگشت

اما انقلاب سال ۱۳۵۷ بر روند رشد هنری حبیب به مانند بسیاری از هنرمندان موسیقی وقفه انداخت. او در اوائل دهه ۶۰ خورشیدی ترجیح داد که به خارج از کشور مهاجرت کند. حبیب ، لوس آنجلس در غرب ایالات متحده، به کانون هنرمندان دورافتاده از ایران رفت.

پس از شش سال موفق شد اولین اثر استودیوی‌اش را منتشر کند. آلبومی به اسم 'آفتاب مهتاب' که در سال ۱۳۶۳ و در بیرون از ایران به بازار آمد. این مجموعه هفت قطعه‌ای حال و هوایی بسیار متفاوت با آثار برجسته پیشین حبیب داشت. اثری که بیشتر متاثر بود از موسیقی‌ پاپ پیش و پا افتاده. آثار بعدی حبیب در دهه ۶۰ خورشیدی، باز هم شاید یادآور دورانی شکوهمند نباشند اما بسیاری گواهند که هنرمندان موسیقی‌ ایرانی در تبعید برای ساخت، اجرا و ضبط آثارشان در مضیقه بوده اند و آثار باقیمانده از این دوران بازتابی واقعی از استعداد‌ها و توانمندی‌های موسیقیایی آنها نیست.

با این حال حبیب در دهه ۴۰ سالگی‌اش و در دهه هفتاد خورشیدی، به مسیر پیشین هنری‌اش بازگشت، مسیری که با انتشار آلبوم 'صفر' درسال ۱۳۷۳ آغاز شد که در آن بازسازی آهنگ شهلا وجود داشت و اجرایی متفاوت از شعر پریای احمد شاملو.

در این دهه او دو آلبوم موفق دیگر هم منشر کرد؛ آلبوم 'بزن باران' را درسال ۱۳۷۵ که آهنگی به همین اسم از این آلبوم را می‌‌شود در جمع محبوبترین آثار حبیب به شمار آورد و آلبوم ‌'کویر باور' را با آهنگ معروف 'خرچنگ‌های مردابی' در سال ۱۳۷۸. آثاری قابل مقایسه با آثار موفق اولیه حبیب که کمک کرد نسلی تازه‌تر هم به جمع هوادارانش اضافه شود.

حبیب بعد از این و در دهه ۸۰ خورشیدی پنج آلبوم استودیوی دیگر را هم منتشر کرد که دوتای آن به همراهی پسرش محمد بود که به عنوان نوازنده، هم‌خوان و آهنگساز پدرش را همراهی کرد. آخرین از این بین و درکل چهاردهمین آلبوم استودیویی حبیب به اسم 'ایران بانو' در سال ۱۳۸۷ منتشر شد، درست یک سال پیش از این که تصمیم بگیرد به ایران برگردد. جالب اینجاست ترانه قطعه آغازین این آلبوم که نام اثر از آن گرفته شده است تحت تاثیر دلتنگی‌ و عشق به بازگشت به وطن، ایران، سروده شده است.

حبیب محبیان به امید ادامه فعالیت‌های هنری‌اش به ایران بازگشت و در آغاز از آرزو‌هایش برای انتشار آلبوم در بازار رسمی‌ و اجراهای زنده حرف زد. با این که گفته شده به او مسولینی بلندپایه دستکم در دولت پیشین امیدواری داده بودند، هیچگاه در حضور هفت ساله‌اش مجوزی برای این دو مهم پیدا نکرد.

تنها در همه این سالها هر از چند گاهی‌ تک آهنگی و یا موزیک ویدیویی از حبیب منتشر می‌‌شد که آخرین آن درست سال پیش خرداد ماه بیرون آمد. اثری که تنها در فضای اینترنتی در دسترس است به نام 'دنیا' که حبیب آواز آن را با این کلمات آغاز می‌‌کند "دلم از دنیا گرفته".

بی بی سی

****

ناگفته‌هایی که مسکوت ماند

حبیب در غربت نمرد

ناگفته‌های حبیب با خود او دفن خواهند شد. او که گفته می‌شد به دنبال وعده‌ای برای برگزاری کنسرت یا انتشار آلبومی رسمی به ایران بازگشته بود، صبح جمعه، ٢١ خرداد بر اثر سکته قلبی درگذشت.
حبیب محبیان، خواننده و آهنگ‌ساز موسیقی پاپ معروف به «حبیب» که در رامسر زندگی می‌کرد، صبح ٢١ خرداد در ۶٣سالگی بر اثر ایست قلبی درگذشت.
نیما باقری، از دوستان و همراهان حبیب، درباره جزئیات مربوط به درگذشت این خواننده به «موسیقی ما» گفت: «ناهید، همسر آقای حبیب در ساعات ابتدایی صبح متوجه این موضوع شده‌اند. ایشان طبق عادت همیشگی، صبح زود برای ورزش صبحگاهی به محوطه باز ویلا رفته‌ و هشت صبح همسر ایشان حبیب را در حالتی سیاه و کبود در محوطه ویلا روی زمین مشاهده کرده‌ است».
او افزود: «تماس با اورژانس و رسیدن آمبولانس مراحل بعدی اتفاق بود که به مرور رخ دادند؛ اما حبیب قبل از رسیدن به بیمارستان فوت کرده بود و پس از بررسی‌های اولیه مشخص شد او به‌دلیل ایست قلبی فوت کرده است. برای انتقال پیکر حبیب به تهران در حال رایزنی هستیم».
حجت جمشیدپور، مدیر برنامه‌های حبیب نیز به «موسیقی ما» گفت: «محمد، پسر حبیب در ترکیه است و در ساعات گذشته به او اطلاع داده شده که به ایران بیاید».
جمشیدپور همچنین به مهر چنین گفت: «تنها کاری که فعلا انجام داده‌ایم ارسال نامه به معاون هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی برای موافقت با برگزاری مراسم تشییع در تالار وحدت و خاکسپاری در قطعه هنرمندان بهشت ‌زهرا (س) است که امیدوارم با این تقاضای ما موافقت کنند. هم‌اکنون پیکر آقای محبیان در سردخانه بیمارستان است و تنها تقاضای بنده و خانواده ایشان این است که حبیب را در قطعه هنرمندان با برگزاری یک مراسم تشییع مناسب به خاک بسپاریم. فعلا منتظریم تا پاسخ‌های لازم از طریق مراجع محترم به ما اعلام شود».
جمشیدپور از تصاویری که از پیکر حبیب در سردخانه منتشر شده است، انتقاد کرد: «متأسفانه لحظاتی بعد از اعلام خبر درگذشت حبیب محبیان، تصاویری از پیکر وی در سردخانه در برخی خبرگزاری‌ها و فضای مجازی منتشر شد که من از همین‌جا تقاضا می‌کنم طرفداران او برای تسکین و ابراز همدردی با خانواده‌اش به هیچ عنوان چنین کاری انجام ندهند».
درهمین‌حال اخبار تأییدنشده‌ای نیز مبنی بر تشییع پیکر این خواننده از مقابل تالار وحدت انتشار یافته است که مهدی وجدانی، روابط‌عمومی معاونت هنری وزارت ارشاد ضمن تکذیب این خبر به ایلنا گفت: «اخباری که مبنی بر تشییع پیکر حبیب محبیان از تالار وحدت منتشر شده، صحت ندارد. درباره تشییع و دفن این خواننده در قطعه هنرمندان نیز معاونت هنری، نظری ندارد و من از ارسال درخواست خانواده این مرحوم به دفتر معاونت هنری برای دفن او در قطعه هنرمندان خبری ندارم».
بااین‌حال علاوه‌ بر تلاش دوستان و افراد خانواده حبیب برای رایزنی به‌منظور تشییع پیکر حبیب از مقابل تالار وحدت، خانه موسیقی از وزارت ارشاد هم درخواست کرده است مجوز لازم برای برگزاری مراسم تشییع این هنرمند از مقابل تالار وحدت را صادر کند و پیکر محبیان در قطعه هنرمندان بهشت زهرا به خاک سپرده شود.
حضور حبیب در ایران
حبیب، یکی از خوانندگان و آهنگ‌سازانی بود که از شش سال قبل وارد ایران شد. محبیان سال ۱۳۳۱ در شمیران به دنیا آمد. او از دوران نوجوانی نواختن ساز گیتار را آغاز کرد و پس از پذیرفته‌شدن در آزمون صداوسیما زیر نظر مرتضی حنانه اصول آهنگ‌سازی را آموخت و به‌عنوان خواننده در صداوسیما مشغول به کار شد. او در سال ۱۳۶۰ ایران را ترک کرد و به آمریکا رفت؛ اما در سال ۱۳۸۸ به همراه خانواده‌اش به ایران بازگشت و در رامسر ساکن شد. سال ۱۳۹۳ کتاب «مرد تنهای شب» به قلم حبیب انتشار یافت و در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران ارائه شد.
بازگشت او به ایران در سال ۱۳۸۸ با حاشیه‌های زیادی همراه بود و نحوه ورود او به ایران را به چالش کشید. او نامه‌ای به محمود احمدی‌نژاد نوشت و از رئیس‌جمهور وقت خواست که اجازه‌ بازگشت به ایران به او داده شود. حبیب در سال ۱۳۸۹ برای دریافت مجوز آلبومش درخواستی به دفتر موسیقی وزارت ارشاد ارائه کرد. او همچنین اعلام کرد می‌خواهد در ورزشگاه آزادی تهران کنسرت برگزار کند و ادعا کرد این کنسرت اگر ۱۰ شب هم برگزار شود، استادیوم صد ‌هزار نفری آزادی خالی نمی‌شود.
به گزارش عصر ایران، برخی بر این باورند که سمیر زند (محمدحسین خزعلی) فرزند آیت‌الله خزعلی که کلیپی با حبیب منتشر کرد، عامل بازگشت این خواننده به ایران بود؛ ولی بررسی‌ها نشان می‌دهد، اگرچه ممکن است تلاش فرزند آیت‌الله خزعلی تأثیر گذاشته باشد؛ اما گرفتن مجوز بازگشت او به ایران قطعا کاری دشوار است که فردی متولد سال ۶١ بتواند انجام دهد. گویا، محمود احمدی‌نژاد به صدای برخی خوانندگان قبل از انقلاب علاقه‌مند بود.
او منهای اینکه به‌طورکلی معتقد به کمی آسان‌گیری در حوزه‌های فرهنگی مرتبط با دین بود و برنامه‌هایی برای بازگشت برخی خواننده‌های قبل از انقلاب داشت. زمینه بازگشت حبیب به ایران را نیز می‌توان تا حدودی تصمیم او دانست، چراکه شنیده‌ها حاکی است حبیب پس از آمدن به ایران دیداری با احمدی‌نژاد و یکی از نزدیکان خاصه احمدی‌نژاد داشته است، اگرچه این دیدار هم نتوانست مشکل حبیب در ارائه آلبوم و برگزاری کنسرت در ایران را برطرف کند.
تابناک نیز در تحلیل خود درباره حضور حبیب در ایران چنین نوشت: «ماجرای آمدن حبیب به ایران و درخواست مجوز و آلبوم و کنسرت و باقی جریانات از وبلاگ رضا رشیدپور، مجری جنجالی تلویزیون شروع شد؛ او در وبلاگش نوشت: «حبیب محبیان، خواننده اهل لس‌آنجلس، قصد دارد در ایران کنسرت برگزار کند. این خواننده لس‌آنجلسی که از حدود شش ماه قبل به ایران بازگشته شاید به‌زودی در ایران کنسرت برگزار کند. خیلی‌ها به او کمک کرده‌اند تا مسیر ادامه کارش در داخل کشور هموار شود».
به گفته تابناک همین نوشته وبلاگی که بعدها همراه با عکسی از رشیدپور و حبیب منتشر شد، آغاز ماجرای رسانه‌ای حضور این خواننده لس‌آنجلسی در تهران بود. این سایت همچنین عنوان کرد: «حبیب در‌حالی‌که مشغول آماده‌کردن آلبوم موسیقی خود در تهران بود، شایعه شد به یک شخص نامه نوشته است. او در نامه خود که به نظر می‌رسد دلیل اصلی مساعدت برای حضورش در تهران بود، گفت: این‌جانب تاکنون در آهنگ‌های خود هیچ‌گاه علیه نظام جمهوری اسلامی ایران چیزی نخوانده‌ام. خواهشمندم به‌دلیل وضعیت جسمانی من، با بازگشتم به ایران موافقت فرمایید زیرا من از یک بیماری صعب‌العلاج (سرطان) رنج می‌برم».
همچنین خبرآنلاین به واکنش اسفندیار رحیم‌مشایی، رئیس دفتر محمود احمدی‌نژاد، درباره حضور حبیب در ایران اشاره کرد: «اینکه یک ایرانی بخواهد فعالیتی در داخل و خارج از کشور داشته باشد، مطابق چارچوب و قوانین آزاد است و مشکلی ندارد. فعالیت هنری در همه بخش‌ها از جمله موسیقی برای همه هنرمندان در داخل و خارج از کشور آزاد است و برگشت به ایران برای کسی مشکلی ندارد». اما حمید شاه‌آبادی، معاون هنری وزیر ارشاد (دولت دهم)، در سال ۱۳۹۱ گفت: «خواننده‌ای که به ایران بازگشته از وزارت ارشاد مجوزی ندارد و آنچه گفته و شنیده شده شایعه است».
حبیب سال گذشته برای نخستین‌بار در سومین جشن سالانه «موسیقی ما» در تالار وحدت روی صحنه رفت و پس از اعطای جوایزی در بخش پاپ، رو به حاضران گفت: «اول از همه بگویم که من بدون گیتارم فلج هستم و تا جایی که یادم می‌آید تابه‌حال بدون گیتار روی هیچ صحنه‌ای نرفته بودم. بسیار خوشحالم که از تریبون نام من را صدا زدند و در کنار سایر هنرمندان می‌توانم دقایقی را همراه شما باشم. من خوشحالم که هستم، گرچه لیاقت ندارم در صف جلو صندلی‌ها بنشینم؛ اما همین که برای اولین‌بار بعد از شش سال سکوت، می‌توانم با شما صحبت کنم خوشحالم».

شرق