این مقاله را به اشتراک بگذارید
چالشی برای زندگی
سیاوش کیمیایی
«به خانه مامان می رسیم. دانیال در می زند و تند تند از شبکه های روی در بالا می رود تا در که باز می شود یکی دو باری تاب بخورد. نمی گویم نکن. سعی می کنم تا وقتی که واقعاً لازم نباشد نگویم نکن. زندگی خودش بارها و بارها نکن، نگو، نبین، نخور، نشنو، نخواه، نفهم، ندان، نبَر، نبُر، نخند، نباش، نکِش، نکُش و .. خواهد گفت – به نقل از صفحات ۲۵ و ۲۶ داستان.»
«آینه تال»، داستان زنی است که پس از جدایی از همسرش (کامران)، تلاش می کند به هر قیمتی که شده زندگی خود و فرزندش دانیال را حفظ کند. نویسنده با محور قرار دادن این خط داستانی آشنا کوشیده با استفاده از خرده داستانهایی که به آن پیوند می دهد، علاوه بر تازگی بخشیدن به فضای کلی داستان، بستری جذاب و برخوردار از افت و خیز دراماتیک را تدارک ببیند.
«سودابه فرضی پور» نیز همانند اغلب نویسندگان زن، با پررنگ کردن شخصیت زن داستان کوشیده مسائل و معضلاتی را که زنان بعد از جدایی متحمل می شوند از دریچه ای تازه مورد توجه قرار دهد. شخصیت های داستان اغلب درگیر چالش هایی برخوردار از وجوه اجتماعی گرایانه هستند،اجتماعی که از تضادهای درونی مختلفی رنج می برد، بخصوص در زمینه سنت و تجدد.
نویسنده در بهره گرفتن از خرده روایت هایی که به محور اصلی داستان پیوند داده هوشمندانه عمل کرده، برخی همانند ماجرای «آینه خانم» همسایه بی سرزبان آنها که در میانه داستان، جان خود را از دست می دهد، کشف راز قتلش می شود ایده ای برای جذابیت بخشیدن به داستان؛ و برخی هم همانند پیرمردی تنها، به ته خط زندگی اش رسیده است و امیدی برای آینده ندارد، اما شخصیت اصلی داستان تلاش می کند از وجود او برای پر کردن خلأهای عاطفی اش از جمله فقدان پدر، بهره ببرد.
فضا سازی های نویسنده نیز ملموس و تاثیر گذارند، در جایی که یکی از شخصیت اصلی داستان برای برگزاری جشنی به خانه پیرمردی رفته که مدت هاست تنها مانده است. نویسنده توصیف محل زندگی او را بستری برای درک این شخصیت بدل می کند. در و دیوار خانه می گویند آدمی که در آن زندگی می کند تنهاست یا نه، خبر می دهند که این آدم شاد است یا غمگین.
«می توان به صورت کاملاً اتفاقی، داخل اتاق خانه ای که تاکنون کسی آن را ندیده شد که اهالی اش را کسی نمی شناسد. وسط اتاق ایستاد و خیره شد به در و دیوار، خیره شد به دود گرفتگی بالای لوله بخاری … فقط نگاه کرد … همه این ها با آدم حرف می‌زنند، می‌گویند که آدم‌های این خانه شادند یا غمگین، راست راستی شادند یا ادای خوشحال‌ها را در می آورند؟… در و دیوار این خانه می گویند این پیرمرد که اخم کرده و نشسته تنهاست، غمگین و مأیوس است، مدتی است غذای گرم نخورده، شب خوب نخوابیده و حتی برای قدم زدن هم به حیاط نرفته است.»
این توصیف و سایر توصیفات مشابهی که توسط نویسنده و در جریان داستان برای بیان شخصیت های آن آورده شده اند، تلاش قابل ستایشی است که فرضی پور می کوشد ضمن به کار گیری هماهنگ توصیف، فضاسازی داستانی و جغرافیای تهران در برزخی از سنت و مدرن شدن شخصیت های داستان از آن ها استفاده کرده باشد.
همچنین، نویسنده با بهره گیری از این شیوه و تمهید می کوشد به کشمکش درونی شخصیت اصلی داستان در بیان احساساتش به طور عام و احساس نبود پدرش به طور خاص، بهره بگیرد؛ او از پدرش تنها یک صحنه مات و گم به یاد دارد: مردی کوتاه قد و چهارشانه، روی زمین خوابیده و سر را گذاشته روی بازو … تصویر با همه گم و تاری اش برای شخصیت اصلی داستان، واضح است. چون کافی است اراده کند تا جلوی چشم هایش ظاهر شود. همان شکلی که همیشه ظاهر می شود و بدون هیچ تغییری در جزئیاتش، پدرش را به رخ او می کشاند.
او دوست دارد بداند پدر داشتن چه حسی دارد؛ برای درک این احساس، تجارب بسیاری داشته است. خودش را به دایی اش نزدیک کرده و حتی در خلوت، تلاش کرده به نادرخان، همسر مادرش، بابا بگوید.
فرضی پور در روند شخصیت پردازی رمان خود از تکنیک متناظر سازی شخصیت ها هم بهره برده است؛ علاوه بر شبیه سازی حس پدر با پیرمرد تنها و همسر مادر، در جای جای رویدادهای داستان، شخصیت های فراوانی به صورت متناظر و با توصیف های بلند به خوانندگانش معرفی کرده است تا علاوه بر نمایش زیرپوستی تقابل سنت و مدرنیته در بستر و درونمایه داستانش، تا حد امکان از پیچیدگی های غیرضروری کاسته و به ایجاد ارتباط خوانندگان با درونمایه اصلی رمان کمک کند.
نکته دیگر این است که جغرافیای تهرانی که در گستره داستان «آینه تال» توسط نویسنده در معرض دید خوانندگان قرار می گیرد، در صدد است تا مکانی قابل باور را با ضرب آهنگ های نوشته ها جان داده و تحرک و پویایی آن را در برابر خوانندگان و شخصیت های داستان ارائه نماید؛ تهرانی که دارای ویژگی ها و تفاوت های برجسته و معنادار در دامنه ای از سنت گذشته و تجدد پیش روست.
جغرافیای داستان از یک طرف به مصداق جوامع و محلات سنتی، به اصطلاح جامعه ای را در بر می گیرد که همه اهالی آن، جیک تو جیک و سر در زندگی و احوالات یکدیگر دارند؛ سبک زندگی که البته مزایای آن بیش از معایب و معضلاتش است و از سوی دیگر، نگاه فرضی پور به عنوان نویسنده، حرکت و چالش تهرانی است که آدم ها در گستره جغرافیای آن، به سرعت و به صورت ناخودآگاه، در مسیر تجددی خواسته و یا ناخواسته، پیش روی آن قرار گرفته اند، اما از پدیده مسخ و از خود بیگانگی – به عنوان آسیب های اصلی این تجدد، بی نصیب نمانده اند.
دغدغه اصلی شخصیت هایی که در بستر ترسیم شده از تهران در داستان به آنان پرداخته شده است، در مرز بین سنت گذشته و تجدد پیش رو در چالش و کشمکش است؛ دل آن ها برای هیجان جاری در رویدادهای داستان، پر می کشد، آن ها برای تنوع می میرند، برای مردم این محل فرقی نمی کند که عروسی دختر حاجی باشد، ختنه سوران پسر میرزا باشد، دعوای پسر و عروس سید خانم باشد یا آن قدیم‌ترها، اسیرها آزاد شده باشند، شهید آورده باشند، سر جنس کوپنی دعوا شده باشد یا هر چیز دیگر … این مردم تنوع را دوست دارند، اما به استقبال خطر نمی روند. حوصله ندارند برای مأمورها تعریف کنند که چند روز پیش چه اتفاقات و رویدادهایی در محله شان افتاده است … مردم دو دستی چسبیده اند به ته مانده های آرامششان و در این میان، شخصیت اصلی داستان تلاش می کند این آرامش را – با آنان یا بدون آنان، بازیابد.
به نقل از الف کتاب
****
«آینه تال»
نویسنده: سودابه فرضی‌پور
ناشر: هیلا، چاپ اول ۱۳۹۵
۲۶۴ صفحه، ۱۶۰۰۰تومان