این مقاله را به اشتراک بگذارید
‘
تصویری از یک کتابفروشی دوره قاجار
مجید جلیسه
اطلاعات ما از کتابفروشی‌های ایران در عصر قاجار به جهت کمبود و حتی فقدان منابع بازمانده در این حوزه آنقدر نیست. نکته مهمتر اینکه ما خیلی علاقمند به مستندسازی داشته‌هایمان برای تحلیل گذشته و برنامه‌ریزی برای آینده نیستم. اینرا بارها جاهای دیگر هم گفته‌ام که چقدر بد است که بیش از دویست سال از ورود صنعت نشر فارسی به ایران می‌گذرد اما با کمال تاسف هنوز نمی‌دانیم که طی این دویست سال چه تعداد کتاب در این مملکت چاپ و انتشار یافته است. ای کاش سندپژوهان و نسخه‌شناسان و مجموعه‌داران همت کنند هرنوع اطلاعی از حوزه کتاب و کتابخوانی و کتابفروشی پیدا می‌کنند سریعا بازنشر کنند تا بتوانیم سریعتر تاریخ مدونی از این حوزه گردآوری کنیم.
کاری که در خانه کتاب طی این سه سال و اندی به حد میسور انجام شد اما کم است و هنوز جای کار بیشتری نیاز است. اسناد این حوزه در کتابخانه‌های بزرگی و مهمی چون ملی، آستان قدس، مجلس و به نظر کاخ گلستان هنوز شناسایی و معرفی نشده است و البته عکس‌ها و حتی کتابهای بسیاری هست که هنوز شناسایی و معرفی نشده است. این درحالی است که مجموعه‌داران خصوصی را نیز باید در نظر گرفت.
کتاب جالبی که قصد معرفی آنرا دارم آئینه تمام نمای یک کتابفروشی در دوره قاجار است. یک شاهکار به تمام معنا که تصویری عینی از یک کتابفروشی مدرن این دوره را به تصویر می‌کشد. در این کتاب ما با موجودی کتاب یک کتابفروشی در آن دوره و تنوع آن و لوازم غیرکتابی این قبیل کتابفروشی‌ها و از همه مهمتر قیمت کتاب و لوازم التحریر در آن دوران آشنا میشویم و از همه مهمتر سیستم بازاریابی و فروش و تخفیف دهی کتابفروشان آن دوران به گونه‌ای ملموس برای ما عینیت پیدا می‌کند.
عنوان این کتاب «فهرست کتابخانه و مغازه علمیه مظفریه» است. که در کارخانه سیدمرتضی باسمه‌چی تهران چاپ و انتشار یافته است. و البته سنه چاپ آن نامشخص است اما مربوط به دوره مظفری است. کتاب حاضر در حقیقت کاتالوگ تجاری این کتابفروشی محسوب میشود. این کتابفروشی متعلق به میرزا محمدعلیخان می‌باشد که تصویری پرتره از وی توسط یکی از تصویگران بنام این دوره یعنی حسینعلی در ابتدای کتاب آمده است و البته کتابت این کتاب نیز کار وی می‌باشد. آدرس این کتابفروشی در خیابان ناصریه مقابل تلگرافخانه طهران می‌باشد
.
در ابتدای کتاب «شرایط و اعلان» آمده که جالب توجه است:
۱. تا وجه قیمت کتب و لوازم مدرسه بانضمام خرج پست دریافت نشود اشیاء مذکوره فرستاده نمیشود.
۲. ده جلد کتاب که ابتیاع شود یکجلد اضافه مجانی داده میشود.
۳. ده تومان لوازم مدرسه که ابتیاع شود ده یک تخفیف داده میشود.
۴. کتب یا لوازم مدرسه که بخارج فرستاده میشود احیانا در راه خراب یا شکسته شود بعهده خود خریدار است.
۵. صاحبان خرید باید از قیمت اشیاء قدری وجه بیشتر ارسال دارند از برای مخارج پست و لفاف اگر اضافه آمد پس فرستاده خواهد شد.
کتاب از سه بخش کلی تشکیل شده است:
بخش اول: لوازم التحریر که در آن تصویر لوازم التحریر، عنوان و قیمت ۱۵۹ قلم لوازم التحریر آمده است
بخش دوم: فهرست بعضی کتب کلاسیک که عنوان کتابها و قیمت آن به شاهی و قران ذکر شده است. در این بخش ۶۲ عنوان کتاب و نقشه و در انتها نیز کاغذ و مداد و دفترچه و کتابچه و … ذکر شده است.
بخش سوم: فهرست کتب خارجی است که البته عمدتا کتابهای فرانسوی است که در این بخش نیز اسامی فارسی کتابها و عنوان اصلی آنها به همراه قیمت آنها به قران و شاهی ذکر شده است. در این بخش حدود ۵۴ عنوان کتاب و نقشه به همراه دفاتر مشق فرانسه صورت شده است.
‘