نگاهی تازه به فیلم «رگ خواب» ساخته حمید نعمت‌الله

سقوط عشق

شمیم شهلا*

عشق نتیجه سوء تفاهمه . وقتی آدم ها رو نمی فهمیم عاشقشون می شیم، ولی وقتی به واقعیتشون پی می بریم که این ، اون نبوده. یعنی عشق یک توهم بیشتر نیست. (عباس کیارستمی)

سوءتفاهم بودن عشق، داستان زندگی مینا و کامران فیلم رگ خواب است. مینا در عاشق بودن و معشوق شدن دچار سوءتفاهم می شود.داستان فیلم رگ خواب که این روزها روی پرده سینماها قرار گرفته، داستانی با تم و مضمون تکراری است. زنی مطلقه با تمام حوادث و اتفافات پیش بینی ناپذیر محیط اطرافش قصد زندگی در جامعه را دارد.جامعه ای که برای این آدم ها تا حدودی امن نیست. مینا (لیلا حاتمی) نماینده قشری از زنان جامعه است که به خاطر فقر و اوضاع بد خانواده ازدواج می کند تا از آن خانه و خانواده جدا شود، اما در زندگی شخصی خود هم موفق نمی شود و با لقب مطلقه بودن می خواهد به تنهایی زندگی خود را ادامه دهد. مینا نمی تواند به تنهایی حامی خودش باشد. نمی تواند به تنهایی از پس زندگی برآید. پس با اولین نگاه، حرف یا حس، وابسته کسی می شود، به امید اینکه عشقی به وجود آید. زندگی بسازد، حامی داشته باشد، اما همه این ها برای مینا سوءتفاهمی بیش نیست.

کامران (کوروش تهامی) با اولین برخوردش با مینا نشان می دهد که قصد نزدیک شدن به او و وارد شدن به زندگی اش را دارد. او با حرکات و رفتار و حرف هایش این را نشان می دهد که خیلی به دنبال رابطه محکم و درستی نیست. او به دنبال یک تنوع در زندگی اش است. یک تنوع کوتاه مدت و با مینا این تنوع برایش امکان پذیر بود.رابطه مینا و کامران یک رابطه ناتمام و تهی است. رابطه ای که مثل یک طوفان شروع می شود و خاتمه می یابد.در مورد بازی های فیلم رگ خواب باید به بازی درست لیلا حاتمی و کوروش تهامی اشاره کرد. لیلا حاتمی را که عادت به خوب دیده شدنش داریم. با این حال مخاطبان سینما و تلویزیون خیلی عادت به خوب دیده شدن کوروش تهامی نداشتند، اما با حضورش در این فیلم و انتخاب درست حمید نعمت الله این عادت ما مخاطبان بهم زده شد. انگار کوروش تهامی با انتخاب های درست در سینما و فیلم نامه های قابل قبول می تواند خوش بدرخشد، اگر و اگر در انتخاب هایش درست عمل کند.البته که در بازی درست تهامی در فیلم نمی شود از کارگردانی و هدایت درست نعمت الله غافل ماند. هر بازیگری اگر برای یکبار در آثار او ظاهر شود، چنان دیده می شود که باعث معرفی شدنش برای کارهای بعدی می شود.

فیلم نامه رگ خواب نوشته معصومه بیات از نقاط قوتی برخوردار است. در داستان و در فیلم به نکاتی اشاره شده است که با در کنار هم چیدن آنها می شود به نتیجه منطقی رسید.اولین نکته اسم فیلم (رگ خواب) است. با دیدن و شنیدن قصه و فیلم می شود به این نتیجه رسید. انسان هایی همانند کامران، رگ خواب افرادی همانند مینا را می دانند. انگار رگ خواب چنین افرادی شناخته شده و خیلی زود هم بدست می آید. رگ خواب آدم هایی که محتاج محبت و توجه و به دنبال عشق و دیده شدنی به هر طریق و نحو هستند، توسط افرادی که می خواهند مدت کوتاهی سرگرم باشند، شناخته شده است و بی زحمت و دردسر دست یافتنی است. بعد رستوران ومغازه فست فودی محل کار مینا و کامران است. فست فود غذای سریع و آماده بدون زحمت، بدون اتلاف وقت، مثل زندگی ها و روابطی که این روزها میان مردان و زنان زیادی در جامعه می بینیم. برای یک مدت کوتاه بدون زحمت و دردسر کنار هم بودن و تمام.این رستوران یا مغازه نشان می دهد کامران هم نمونه ای از مردانی است که به دنبال چنین زندگی هایی هستند. از نکات دیگر راه پله پنهانی منزلی است که مینا در آن زندگی می کند. انباری که کامران کلید آن را به مینا می دهد تا به طور موقت در آن جا سکونت داشته باشد. مینا باید از پله های اضطراری یا پنهانی ساختمان عبور و مرور کند. این یعنی رابطه میان این دو درست و واقعی نیست و کسی نباید از آن با خبر شود اما باز هم مینا متوجه درست نبودن این حس نمی شود. رنگ سرخ و نور سرخی که از کلاس موسیقی بر صورت مینا می تابد، نشان از خطری می دهد که در کمین اوست. خطری که با آرامش و طمانینه یک قطعه موسیقی در حال ورود به زندگی مینا است. گربه در فهم عمومی و در ادبیات نمادی از بی وفایی و دو رویی است. وقتی کامران گربه ای را به عنوان مهمان برای مینا می آورد، این نشان می دهد که قرار است بی وفایی رخ بدهد. این نشان می دهد که دو رویی در حال شکل گرفتن است. رفتن بی خداحافظی در حال وقوع است و همین گربه مثل بقیه حیوانات که از اتفاقات مهیب مثل زلزله یا طوفان زودتر از انسان ها باخبر می شوند، با وحشت کردن و حمله کردن به مینا می خواهد بگوید و بفهماند طوفانی در راه است. طوفانی در زندگی مینا، حال و حس مینا و عشق مینا در راه است.طوفانی که یکباره می آید و همه چیز را نابود می کند، دقیقا مانند بودن و نبودن کامران در زندگی مینا که ویرانه ای را برای مینا ساخت و رفت. دندان و دندان پزشکی یکی دیگر از نکاتی است که در فیلم نامه به آن اشاره شده است. دندان پوسیده مینا که باید از بین برود و دندان های موقتی که گاهگدار از دهان مینا بیرون می ریزد. پوسیده بودن دندان مینا نشان دهنده پوسیده شدن زندگی اش و رابطه ای است که آغاز کرده. به قول معروف دندان لق را باید کشید بیرون اما مینا اصرار به نگهداشتن آن دارد، درست مثل رابطه اش با کامران و این شدنی نیست و بالاخره روزی کار دستش می دهد؛ درست مثل درد دندانش.ثانیه شمار چراغ قرمز نیز اشاره به عشق این دو دارد. این دو نفر، این مرد و زن با ایستادن سر چهار راه عاشق هم می شوند و به همدیگر ابراز علاقه می کنند و باز سر همان چهار راه از همدیگر متنفر می شوند. عاشق شدن و متنفر شدن این آدم ها، مثل کامران و مینا چند ثانیه بیشتر طول نمی کشد، درست مثل غذاهای فست فودی که تحویل داده می شوند. فکر، منطق، سنجش، مشورت در این نوع عشق ها جایی ندارد. به همین دلیل بعد از مدت کوتاهی به بن بست می رسد.

با دیدن این فیلم شاید مخاطب نگاه تنفر آمیزی نسبت به کامران داشته باشد و او را مقصر همه بلاها و اتفاقات بداند، اما با کمی تامل می شود گفت مینا هم مقصر است و شاید متهم ردیف اول ماجرا مینا و میناها باشند. اینکه یک زن در زندگی شخصی و در ارتباط با همسرش موفق نبود و مجبور به جدایی شده، دلیل محکم و قابل قبولی نیست که برای ادامه زندگی دست به هر کاری بزند و شخصیت و عزت و خودش را فراموش کند یا حتی زیر پا بگذارد.شاید یکی از عوامل اصلی چنین رابطه هایی فقر باشد. فقری که این روزها مردمان زیادی دست به گریبانش هستند، اما این عامل هم دلیل محکمه پسندی برای به وجود آمدن چنین زندگی های نامطمین و بی اعتباری نیست. نقطه مقابل مینا در فیلم که برای خودش احترامی قائل نبود، که فقط به دنبال ترحم و دوست داشته شدن از طرف دیگران بود، دوست مینا است که با وجود داشتن شرایط مشابهه مطلقه بودن و همچنین داشتن یک فرزند پسر اما ازعهده زندگی اش برآمده بود. کار قابل قبولی داشت. سرپناه و منزلی داشت و زندگی اش از نظم و قانونی برخوردار بود. نظمی که مینا را کلافه می کرد و با زندگی مینا و شخصیت مینا هماهنگ نبود. با این دلایل میشود گاهی حق را به کامران و کامران ها هم داد. وقتی انسان هایی چون مینا در جامعه زندگی می کنند که بخاطر پول و توجه و محبت حاضرند هر پیشنهادی را قبول کنند، پس افرادی مانند کامران هم وارد چنین رابطه هایی می شود و چنین ویرانه هایی را می سازند که نتیجه آن جز سقط جنین، بی شخصیت شدن، بی هویت شدن و نابودی طرفین ندارد و البته در این نوع ماجراها شبیه رگ خواب بیشترین ضربه و آسیب وارد شده به زن است. اوج نابودی، ناتوانی، بی هویتی و اضمحلال را در مینا و شخصیت مینا می بینیم. در راه رفتن هایش در سکانس های پایانی، در رانندگی اش به سوی سیاهی و لبه پرتگاه همه متوجه زن داستان است. کامران فقط از کار بیکار و در نهایت رابطه اش با صاحب رستوران بهم می خورد، اما کسی که باید از اول شروع کند و خودش رابسازد و بشناسد، مینا است. ساختن بعد از ویران شدن، سخت ترین کار دنیاست. ساختن هویت و شخصیت خود بعد از نابودی اش برای مینا سخت ترین کار دنیا است.

در اول نوشته هایم به این موضوع اشاره کردم که تم و مضمون داستان رگ خواب در جامعه امروز و سینما و تلویزیون ما تکراری است. در طول سال تعداد زیادی فیلم نامه نوشته و فیلم ساخته می شود با همین قصه یا شبیه همین قصه؛ رابطه های نادرست و غیرواقعی میان یک مرد و یک زن. اما حمید نعمت الله رگ خواب مخاطب سینما و مخاطب آثار خودش را می داند. او می داند چطور از یک قصه تکراری یک فیلم متفاوت با ساختاری جدید و نو بسازد.اصولا مخاطبان آثار نعمت الله همیشه با یک ساختار ثابت روبرو نیستند. قرار است حمید نعمت الله کارگردان با ساخت هر فیلم مخاطبش را غافلگیر کند. همانند فیلم آرایش غلیط که تجربه ای متفاوت هم برای خود کارگردان و هم برای ما مخاطبان بود. فیلم رگ خواب هم از این قضیه جدا نیست. یک داستان بی نقص با یک کارگردانی درست و یک ساختار جذاب و قابل قبول برای مخاطب و موسیقی و آواز همایون شجریان که دیدن رگ خواب را دلنشین تر و دلچسب تر می کند. یکی از بهترین انتخاب هایی که نعت الله در این چند سال در آثارش به همراه دارد، انتخاب سهراب پور ناظری و همایون شجریان است که با حمید نعمت الله تبدیل به یک تیم شده اند و انگار تکمیل کننده همدیگر هستند. در نهایت اینکه باید رگ خواب را دید. در سینما هم دید. با صدای همایون شجریان و موسیقی سهراب پور ناظری هم دید و هم شنید. اگر در هر حس و حالی که هستیم یا می خواهیم باشیم، باید رگ خواب را ببینیم.

کارشناس ارشد پژوهش هنر

به نقل از بانی فیلم