این مقاله را به اشتراک بگذارید
یک تراژدی نیمه تمام که در فلورانس تمام می‌شود
کاوه شایسته
اسکار وایلد از مهمترین نویسندگان، شاعران و نمایش‌نامه نویسان سده‌ی نوزدهم میلادی است. از این هنرمند ایرلندی که همیشه حواشی زیادی پیرامون زندگی‌اش در جریان بوده است، میراث بزرگی در حوزه ادبیات باقی مانده است. شاهکارهایی نظیر «تصویر دوریان گری» یا نمایش‌نامه «اهمیت ارنست بودن» قریب به یک قرن است که به کرات مورد توجه اهالی هنز قرار گرفته است و بارها روی پرده سینما و تئاتر رفته. یکی از تازه‌ترین آثار او که فارسی برگردانده شده است کتاب«یک تراژدی در فلورانس و سالومه» است که محمد رضا مکوندی آن را ترجمه و نشر قطره منتشر کرده است.
یک تراژدی در فلورانس نمایش‌نامه کوتاهی است که وایلد به سال ۱۸۹۴ آن را نوشت. اسکار وایلد تنها صحنه‌ی پایانی این نمایش‌نامه را نوشته است. صحنه‌ی نخست این اثر را استارگ مور، شاعر و نمایش نامه نویس ایرلندی به رشته تحریر درآورده است. کاری که مو با نمایش‌نامه وایلد کرده است از نظر بسیاری از منتقدان کاری همسو با اثر وایلد و یکپارچه است به طوری که ربرت راس درباره آن نوشت: "در سرزمین یک تراژدی در فلورانس، استارگ مور صاحب خانه است نه یک متجاوز."
نمایش‌نامه‌ی «سالومه» اما در سال ۱۸۹۲ نوشته شد، و ۴ سال بعد در فرانسه روی صحنه رفت. بعد از آن در ایتالیا، روسیه، آلمان، هلند و سوئد هم روی صحنه رفت و به زودی جزو یکی از مشهورترین آثار وایلد قرار گرفت.
مکوندی به عنوان مترجم این کتاب درباره این دو اثر نوشته است: "وایلد در یک تراژدی در فلورانس همچون دیگر آثارش، از همه‌ی ظرفیت‌های فرهنگی و تاریخی زبان بهره می‌گیرد. افسانه‌ها و تمثیل‌های پیچیده را از میان کتاب‌های عهد باستان بیرون می‌کشد و هنرمندانه پیامش را در لابه لای آن‌ها می‌پیچد تا چنین اثر هنری ماندگاری بیافریند." و اینکه: " سالومه، با نثری موزون، آهنگین و مسحورکننده، نمادها، افسانه‌ها و اسطوره‌ها را با تاریخ درآمیخته و مترجم را با چالشی چند سویه رو به رو می‌کند." مکوندی نوشته است که نثر وایلد در این اثر (سالومه) به جهت ایقاعی که در آن نهفته است و از سوی دیگر به دلیل اشارات تاریخی و روح سمبولیک کار به سختی قابل برگردان است.
مسئله بینامتنیت در نمایش‌نامه‌هایی که پیش رو خواهید داشت شما را در گفت‌وگویی چند جانبه با گذشته و آینده باقی نگه می‌دارد تا به عنوان مخاطب بخشی از اثر را در ذهن خود پیش ببرید.
قصه‌ی «یک تراژدی در فلورانس» روایتگر زن بازرگانی میان مایه است که شیفته یک شاهزاده‌ی جوان شده است. او که در وضعیت مالی نه چندان خوشایندی زندگی می‌کند، شیفته زندگی اشرافی آن شاهزاده شده است و فکر می‌کند دیگر نمی‌تواند به زندگی سابق خود ادامه دهد. وایلد با انتخاب سوژه‌ای اینچنینی تصاویر نابی از ذهن و روحیه بیانکا به ما ارائه می‌دهد. مرز امر اخلاقی و غیر اخلاقی چنان ظریف در نمایش وایلد ترسیم شده است که مخاطب به تواتر در جست و جوی معنای نهایی اثر در انتظار می‌ماند. در این نمایش‌نامه‌ی وایلد با پیامی سررراست و مستقیم رو به رو نیستیم، شاید به همین دلیل «یک تراژدی در فلورانس» را می‌توان اثری تکان دهنده توصیف کرد. بخش‌هایی از این تراژدی که در فلورانس می‌گذرد یادآور مسئله مهمی است که ارسطو پیش می‌کشد. «کاتارسیس» یا تزکیه روح همچون تأثرات دیگری که «یک تراژدی در فلورانس» نصیب‌مان می‌کند، آن چنان نامرئی در ما روی می‌دهد که تنها بعد از خواندن اثر متوجه آن می‌شویم.
در نمایش‌نامه افسانه‌ای-اسطوره‌ای سالومه اما با جنس دیگر از ادبیات و نگرش تئاتری وایلد رو به رو خواهیم شد. در این نمایش‌نامه آن چه بیش از همه بر ذهن و روان مخاطب حک می‌شود فضا-مکانی است که وایلد به بداعت طرح ریخته است. در این نمایش‌نامه، باز هم مسئله عشق پیش کشیده می‌شود، اما وایلد برای واکاوی رابطه عاشقانه‌ی دوشیزه‌ی جوان این داستان با کاراکتری به نام یوحنا به شکل متفاوتی داستان سرایی می‌کند. این بار ما با وجوه روانشناختی‌ای در اثر رو به رو می‌شویم که شاید پیش از آن تنها در شاهکار وایلد «تصویر دوریان گری» دیده باشیم. همچنان که مترجم اثر اشاره کرده است افسانه‌ی یوحنا به عنوان نماد بی گناهی و معصومیت در ادبیات قرن نوزدهم اروپا بارها دست مایه قرار گرفته است. از این کهن الگو داستان‌ها، شعرها و اپراها نوشته شده است. اما نکته‌ای که در پیرامون این مسئله باید مطرح کرد، مصادره کردن قصه‌ای کلاسیک به سود متنِ اثر است.
اسکار وایلد در نمایش‌نامه‌ی «سالومه» یوحنا را به شخصیتی پررنگ بدل کرده است و طوری در توصیف او موفق بوده که مخاطب می‌تواند با گوشت و پوستش آن را حس کند. در این اثر شخصیت یوحنا یا همان یحیی پیامبر که در تاریخ طبری خودمان هم می‌توانید سراغش را بگیرید، از شخصیتی تک ساحتی که در نمایش‌های اینچنینی گاه به فردسان تقلیل می‌یابد، به کاراکتری پیچیده بدل می‌شود. از طرفی عشقی که سالومه در این نمایش‌نامه دچار آن شده است، ابعاد تازه‌ای از شیفتگی یک دوشیزه‌ی جوان را نمایان می‌کند.
در کتاب «یک تراژدی در فلورانس و سالومه» دو نمایش‌نامه تراز اول به قلم اسکار وایلد می‌خوانید که احتمالا شما را به خواندن دیگر آثار وایلد ترغیب خواهد کرد. این کتاب را بیش از همه می‌توان به علاقه‌مندان نمایش‌نامه‌های کلاسیک و البته دوست‌داران آثار استاد بی نظیری چون اسکار وایلد پیشنهاد کرد.
به نقل از الف کتاب
****
«یک تراژدی در فلورانس و سالومه»
نویسنده: اسکار وایلد
مترجم: محمدرضا مکوندی
ناشر: قطره، چاپ اول ۱۳۹۶
۱۱۴صفحه، ۹ هزار تومان