گفت‌وگواندیشی ‌ از ارسطو تا امروز / فاطیما احمدی

‘

نگاهی به مجموعه «بفرمایید فلسفه» اثر دیوید ادموندز و نایجل واربرتن

گفت‌وگواندیشی ‌ از ارسطو تا امروز

فاطیما احمدی*

«گفت‌وگو» آنطور که در یونان باستان قالبی برای گفتن و شنیدن بوده، به‌ویژه برای ارسطو و حتی افلاطون، بهترین راه بیان و درک مفاهیم فلسفی نیز بوده، سهمی مهم‌تر در قوام‌بخشیدن به اندیشه؛ از همین منظر است که مجموعه «بفرمایید فلسفه» (تاریخ فلسفه به روایت فیلسوفان معاصر) در قالب گفت‌وگو است. این مجموعه که از سوی نشر کرگدن و با ترجمه میثم محمدامینی منتشر شده، کتاب‌هایی هستند که به آدمی امکان دیدن دوباره دنیا را می‌دهند: همین امکان، دریچه‌‌ تازه‌ای‌ را به روی آدمی باز می‌کند تا بار دیگر خودش را برای بهترزیستن و رسیدن به آرزوها و رویاهایش محک بزند. دیوید ادموندز و نایجل واربرتن نویسندگان این مجموعه، از این رهگذر، تاملاتی را با خواننده در میان می‌گذارد در قالب اندیشه‌هایی ناب برای پاسخ‌دادن به معمای زندگی و جهان و هر آن‌ چیز دیگر که باید بدانیم. به بیانی دیگر، این سری کتاب‌ها، تلاشی است برای معرفی و تمرین اندیشیدن از راه آشنایی با برخی از جذاب‌ترین نمونه‌های گفت‌‌وگو، چیزی که آن را می‌توان «گفت‌وگواندیشی» نام نهاد.

در «بفرمایید فلسفه۱»، اخلاق، سیاست، متافیزیک و ذهن، زیباشناسی، خدا، خداناباوری و معنای زندگی را از طریق گفت‌وگو با فیلسوفان می‌خوانیم: آنطور که فلسفه با گفت‌وگو آغاز شده. مشهور است که سقراط هیچ چیزی ننوشت. او فقط مردمان عصر خویش را در کوچه و بازار درباره موضوعاتی که در آن سخت احساس اطمینان می‌کردند، به پرسش می‌کشید. امری که در ایران امروز ما، به شدت به آن احساس می‌شود. امری مغفول‌مانده در ایران، که سال‌ها است به فراموشی سپرده شده: گفت‌وگو نه فقط با خویشتن خویش، که با دیگری برای درک حضور دیگری در جهان. از این منظر مجموعه «بفرمایید فلسفه» شاید راهگشای جهان بی‌گفت‌وگوی ایرانی ما باشد که به ما یاد می‌دهد چگونه حرف دیگری را بشنویم و راه و زاویه دیگری برای دیگرگونه ‌نگاه‌کردن به انسان و جهان انتخاب کنیم.

نویسندگان مجموعه «بفرمایید فلسفه» نشان می‌دهند که فلسفه چه موضوع جذابی است تا آنجا که علاقه همه ما را نسبت به اندیشه‌هایی که بیانشان در رساله‌هایی به حجم یک کتاب نیز کاری دشوار است، برمی‌انگیزانند. هر گفت‌وگو در این مجموعه بر وضوح خاص متمرکز است و عمدا کوتاه و کاملا مرتبط به موضوع است-درست به اندازه لقمه‌ای حاضر و آماده، آن‌هم در عصر مصرف‌گرایی و اینترنت که همه ما بیشتر وقتمان را در گوشی‌هایمان به بطالت می‌گذرانیم: از این شبکه مجازی به دیگر شبکه مجازی. و همین مجازی‌زیستن ما را از حقیقت زندگی دور می‌کند. شاید به همین دلیل است که در این کتاب‌ها سعی شده مفاهیم فلسفی برای مخاطبان باهوش غیرمتخصص بیان شود، نه آنگونه که معمولا ما بیان اندیشه‌های فلسفی را به سبک و سیاق فلسفی می‌شناسیم.

«بفرمایید فلسفه۱» از همان آغاز با طرح این پرسش آغاز می‌شود که: «فلسفه چیست؟» مثلا مرلین ادمز می‌گوید: فلسفه عبارت است از اندیشیدن واقعا عمیق درباره مهم‌ترین پرسش‌ها و کوشش برای دستیابی به وضوح تحلیلی هم در پرسش‌ها و هم در پاسخ‌ها. و ری مانک فلسفه را کوششی برای فهم خویشتن و جهان می‌داند. به همین ترتیب فیلسوفان واقعی و خیالی «بفرمایید فلسفه» به این پرسش درازآهنگ که در گذار تاریخی از یونان باستان تا به امروز با انسان آمده پاسخ می‌دهند تا کتاب به بخش‌های اصلی خود می‌رسد.

اولین بخش «اخلاق» است که مجموعه گفت‌وگوهایی با جولین سوولسکو، سایمن بلک‌برن، پیتر سینگر، مایکل سندل و الکساندر نهامس است که با این عناوین انجام شده: عُق، نسبی‌انگاری، حیوانات، ورزش و اصلاح ژنتیک، و دوستی. در بخش دوم که نام «سیاست» را بر خود دارد گفت‌وگویی‌هایی می‌خوانیم با کوامی انتونی‌آپیا، میراندا فریکر، ان فیلیپس، ویل کیملیکا و وندی براون با عنوان‌های جهان‌میهنی، اعتمادپذیری و تبعیض، چندفرهنگ‌باوری، حقوق اقلیت‌ها و رواداری. در بخش «زیباشناسی» درک متراورز، الن دوباتن و الکس نیل به این موضوعات پاسخ می‌دهند: تعریف هنر، زیباشناسی معماری و معمای تراژدی. «خدا، خداناباوری و معنای زندگی» عنوان بخش بعدی است که در گفت‌وگو با دان کیوپت، جان کاتینگم، استیون لو، کیث وارد، آلوین پلانتینگا مطرح می‌شود. در «بفرمایید فلسفه۲» پرسش هدف کتاب «فیلسوف محبوب شما چیست؟» است. مثلا هلن بی‌بی و بسیاری دیگر، فیلسوف محبوبشان را دیوید هیوم معرفی می‌کنند که رساله‌ای در باب طبیعت بشر او دستاورد فکری خارق‌العاده و حیرت‌انگیزی برای بشر بوده که نشان می‌دهد او چقدر از زمان خود پیش بوده است. یا جاشوا ناب از نیچه نام می‌برد که شاید محبوب‌ترین و پرخواننده‌ترین فیلسوفی باشد که در ایران از او و درباره او کتاب منتشر شده است. جاشوا ناب می‌گوید: همیشه نیچه را ستوده‌ام. شاید این نیچه بود که نخستین‌بار مرا به پرسش‌های فلسفی علاقه‌مند کرد. چیزی که از نیچه آموخته‌ام این اندیشه است که نباید به فهم شیوه معمول تفکر افراد درباره انواع خاصی از پرسش‌ها توجه داشتیه باشیم، بلکه باید بکوشیم عمیق‌تر بنگریم و این دیدگاه‌های معمولی را به پرسش بگیریم-و شاید علیه شیوه‌های معمول اندیشیدن درباره این پرسش بشوریم.

در این مجلد از سری «بفرمایید فلسفه» هر فیلسوف، با طرح یک موضوع وارد گفت‌وگو می‌شود. مثلا انجی هابز با «افلاطون و عشق اروتیک»، کویینتین اسکینر با «شهریار ماکیاولی»، جان دان با «جان لاک و تساهل»، ملیسا لین با «روسو و جامعه مدرن»، ریچارد ریوز با «در باب آزادی جان استوارت میل»، کلر کارلایل با «ترس‌ولرز کیرکگور»، ان ریدلی با «نیچه، هنر و حقیقت»، مری وارناک با «اگزیستانسیالیسم سارتر»، جاناتان ولف با «جان رالز و عدالت» رابرت رولند اسمیث با «دریدا و بخشایش» و… در یک کلام: «بفرمایید فلسفه» دعوتی است به ضیافت مهم‌ترین و بهترین‌های فلسفه از جهان باستان تا جهان پسامدرن.

* روزنامه‌نگار

آرمان

‘