نگاهی به «منظره دریا با کوسه‌ها و رقصنده» اثر دان نیگرو

‘

رقص با کوسه‌ها در اقیانوس: یک قصه واقعی

نیلوفر صادقی

نمایشنامه‌خوانهای حرفه‌ای و آنهایی که بحثهای نظری تئاتر و ادبیات نمایشی را دنبال می‌کنند بی‌تردید نمایشنامه‌ها و سایر کارهای نشر قطره در این حوزه (از جمله کتاب مرجع تئاتر مردم ـ جوئل شکتر و تئاتروشقاونِ پی‌یر برونل و پیش‌پرده و پیش‌پرده‌خوانی در ایران از عباس بهارلو) را در لیست بلندبالای خواندم ـ دارم می‌خوانم ـ قرار است بخوانم جا می‌دهند. دان نیگرو ۶۸ ساله از نمایشنامه‌نویسان پرکار ادبیات نمایشی آمریکا و جهان در قرن بیستم و قرن حاضر است و منظره دریا با کوسه‌ها و رقصنده او را در سری نمایش‌نامه‌های نشر قطره با ترجمه رضا عابدین‌زاده می‌خوانیم.

نیگرو در ملوِرن اوهایو  به دنیا آمده و  حدود ۴۰۰ کار در قالب بیش از ۱۰۰ جلد در پرونده دارد که بیشتر آنها به چاپهای متعدد رسیده و بارها بر صحنه‌های مختلف رفته‌است. نیگرو سبکهای روایی مختلف و شگردهای متنوع نمایشی را آزموده: از تک‌گویی و نمایش حماسی گرفته تا نمایشهای کوتاه دو، سه و چهار شخصیتی رئال و سورئال و نمایشنامه‌های بلند در ژانرهای گوناگون آزموده‌شده و حتی تجربی . علاقه این نمایشنامه‌نویس به بزرگانی مانند شکسپیر و نمایشنامه‌نویسان عصر جیمز، و البته تاریخ، بستر آفرینش تعداد قابل‌توجهی از کارهای برجسته او در حوزه تئاتر تاریخی است. مدرنیستها هم جایگاه ویژه‌ای نزد او دارند: جیمز جویس، تی. اس. الیوت، فاکنر و البته ساموئل بکت، هارولد پینتر و پیتر بارنز. در میان انبوه آفریده‌های نیگرو مجموعه نمایشنامه‌های بازرس رافینگ بود که نام او را در عالم سینما هم مطرح کرد: برداشت سینمایی ۱۱۵ دقیقه‌ای کن بریس ـ از کمدی سیاه و روانشناختی ریونزکرافت ـ در ۱۹۹۹ با نام ملک اربابی و حضور پیتر اوتول در نقش آقای ریونزکرافت. بخش دیگری از پرونده هنری نویسنده ریونزکرافت را مجموعه نمایشنامه‌های به‌اصطلاح روسی او شکل می‌دهد:  پوشکین، گوگول، راسپوتین، ماندلشتام، حافظه هیجانی، یک نمایشنامه روسی و … اما غیرروسها هم بی‌نصیب نمانده‌اند و نیگرو نمایشنامه‌هایی هم درباره ادگار آلن‌پو، هنری ایروینگ، آنتونن آرتو و فروید و نام‌آوران دیگری دارد.

خالق بازرس رافینگ از کودکی، افسانه‌های پریان، خانواده، ازدواج، مذهب، باور، خاطره، مرگ و عشق و خیانت و اعتماد می‌نویسد؛ و در منظره دریا با کوسه‌ها و رقصنده (۱۹۷۵) هم موج عشق، خاطرات و خیانت را به دماغه کاد در شرقی‌ترین قسمت ماساچوست در شمال‌ شرقی ایالات متحده می‌کشاند. نمایش به دو بازی قسمت شده و در مجموع ۵ صحنه دارد، صحنه‌های اول و دوم در بازی اول و صحنه‌های سوم و چهارم و پنجم در بازی دوم.  منظره دریا از نمایشهای دو شخصیتی نیگرو است و نویسنده ما را با بن که در کتابخانه کار می‌کند و دارد رمانی می‌نویسد، و تریسی در خانه ساحلی قدیمی در دماغه کاد همراه می‌کند. با ردوبدل شدن چند جمله می‌فهمیم که بن تریسی را از آب گرفته و همین آشنایی نامعمول نوید رابطه و تجربه‌ای نامعمول را می‌دهد. پیشتر که می‌رویم چاره‌ای جز موافقت با بن برایمان نمی‌ماند: تریسی آدم خاصی است. با شک و تقریباً مثل حیوانی وحشی بن را برانداز می‌کند و هیچ خوشش نمی‌آید که در موضع ضعف قرار گرفته و یکی دیگر او را از آب گرفته‌است. تریسی به‌گفته خودش در شناخت آدمها خیلی باهوش است و از روی نشانه‌های موجود می‌تواند طرف مقابلش را خوب ارزیابی کند. در ضمن زمانی که در نیویورک بوده هر روز اول صبح به صدای پرنده‌ها گوش می‌کرده ـ و ظاهراً جز او کسی صدای پرنده‌ها را نمی‌شنیده. تریسی اصرار دارد که وقتی بن او را از آب گرفته، یعنی ساعت ۳ صبح، در اصل در حال رقصیدن در اقیانوس بوده، و می‌خواهد هر طور شده این را به نجات‌دهنده‌اش بقبولاند. آشنایی که به‌زور یک ساعت از آن می‌گذرد، کم‌کم تبدیل به دعوا و درگیری لفظی می‌شود و با وجود خویشتن‌داری ظاهری بن، تریسی به جایی که از آن آمده، به اقیانوس، برگردد. برای تریسی که مطمئن است تمامی روابط انسانی درنهایت تبدیل به کابوسی مرگبار می‌شود و شعار ظاهر نجیب باطن کثیف را فریاد می‌زند، ماندن در خانه ساحلیِ بن و وارد زندگی او شدن عین اسارت است و همین استیصال و تقلایی دردناک و عصبی را به دنبال خود می‌آورد. تضاد نگاه مسامحه‌گرانه بن به زندگی و میل او به برقراری ارتباط و استراتژی تریسی که بر مبنای ظن و بدبینی و حمله به طرف مقابل است، در ادامه جنگی بر سر عشق و آفرینش را رقم می‌زند که هم تریسی و هم بن می‌خواهند پیروز آن باشند، و این قصه عاشقانه آنهاست. تریسی باور دارد هیچ‌کس نیست که آن‌قدرها هم بی‌قصه باشد، و از بن می‌خواهد که قصه بگوید. اما بالاخره تریسی است که اول قصه‌اش را تعریف می‌کند و یکی از بهترین قسمتهای نمایش رقم می‌خورد و توانمندی نیگرو در استفاده از ایماژها و زبان را به رخ می‌کشد، قصه درخشان و طولانی زندگی دختر باهوش و تا حدی شروری‌که می‌تواند صدای پرنده‌ها را بشنود و عاشق کوسه‌ها می‌شود، دختری که به روح اقیانوسها فکر می‌کند و از سر اجبار چیزهایی هم می‌دزدد، البته رابین‌هود وار و از ثروتمندها. قصه بن مختصرومفید است، قصه مرد جوانی که شب‌هنگام در ساحل قدم می‌زده و پرنده زخمی‌ای را می‌بیند که در اقیانوس غوطه‌ور است، پرنده غواصی که کوسه‌ها زخمی‌اش کرده‌اند. بازی دوم با صحنه سوم آغاز می‌شود، حالا دیگر ۲ ماه از آشنایی غریب بن و تریسی گذشته. تریسی باردار است و همین آتش بحث و فکرمشغولی و درگیری ذهنی هر دو را شعله‌ور می‌کند. تریسی دیدگاه بن را درباره سقط جنین سنتی می‌داند اما بن انگار دغدغه دیگری دارد: می‌ترسد که با از دست رفتن بچه رابطه آنها هم از بین برود. در صحنه آخر پیچیدگی ذهن و خواسته واقعی ترسی و ناتوانی او در اعتماد به بن و حتی به خود، رابطه آن دو را پیچیده‌تر هم می‌کند.

خواندن منظره دریا با کوسه‌ها و رقصنده در یک نشست تجربه خوش‌آیندی است (۷۵ صفحه) و ترجمه روان کار در انتقال پیچیدگی شورانگیز رابطه بن و تریسی موفق بوده و خواننده را به بیشتر خواندن از نیگرو ترغیب می‌کند.

نقل از الف کتاب

«منظره دریا با کوسه‌ها و رقصنده» ـ  نمایش‌نامه

نویسنده: دان نیگرو

ترجمه رضا عابدین‌زاده

ناشر: قطره، چاپ اول ۱۳۹۷

۷۹ صفحه، ۱۰۰۰۰ تومان

‘