این مقاله را به اشتراک بگذارید
به سنت بیشتر نشریههای معتبر دنیا، که در پایان سال، برترین کتابها را در همه حوزهها انتخاب میکنند، گروه ادبیات وکتاب روزنامه آرمان نیز، مثل سالهای پیش، و امسال به شکلی متفاوتتر و حرفهایتر، دست به انتخاب کتابهای برتر در حوزه ادبیات زده است. در بازه زمانی یک اسفند ۱۳۹۶ تا یک اسفند ۱۳۹۷ در ادبیات داستانی فارسی ۳۱۳۲ اثر، در ادبیات داستانی ترجمه ۲۲۶۹ اثر، در شعر فارسی ۳۱۲۲ و شعر خارجی ۵۴۲ اثر (چاپ اول) براساس آمار خانه کتاب منتشر شده است. تمرکز ما در انتخاب آثار در وهله اول روی رمان فارسی و خارجی، در وهله دوم مجموعهداستان فارسی و خارجی، و در وهلههای بعد روی آثار دیگر در گستره ادبیات بوده: از زندگینامه تا آثار پژوهشی. (در بخش شعر، به دلیل نرسیدن حدنصاب دهتایی، از انتخاب آثار برتر خودداری شد) ذکر این نکته بایسته است که در انتخاب آثار خارجی، تنها آثاری مورد بررسی قرار گرفتهاند که از زبان اصلی به فارسی برگردانده شدهاند، مگر اینکه زبانی بوده باشد که مترجم کافی برای ترجمه آن زبان وجود نداشته باشد، مثل چینی، ژاپنی، کرهای، مجار یا… آنچه میخوانید ده رمان برتر فارسی و خارجی به انتخاب گروه ادبیات وکتاب «آرمان» (دبیر: آریامن احمدی/ همکاران: سمیرا سهرابی، سمیه مهرگان) است.
رمانهای برتر فارسی
۱-غروبدار
اولین رمان سمیه مکیان، نهتنها شروع بسیار فوقالعاده برای نویسندهاش است، که پیشنهاد تازهای نیز در ادبیات داستانی فارسی است؛ آنطور که دکتر محمدعلی نجومیان میگوید «غروبدار» در ادبیات فارسی مثل ندارد؛ این مثلنداشتن، از «غروبدار» رمانی ساخته که از هر زاویهای به آن نگاه میکنیم تازه است. نویسنده در این رمان، در حکم شکنجهگر ظاهر میشود و کلمات را هربار به شکنجهگاه و قربانگاهش فرامیخواند و تا مرز جنون شکنجهشان میدهد تا معنایی را از آن بیرون بکشد که پیش از این نبوده است. نویسنده گاه آنها را قربانی میکند تا از دلشان کلمهای تازه با تصویر و مفهومی نو بیرون بکشد و همه پیشآگاهی ما از کلمات را خدشهدار کند. «غروبدار» نهتنها در زبان و نثر بیبدیل است، که در مضمون نیز قصهای نو پیش میکشد، که از فضای غالب ادبیات داستانی ما عبور میکند و طرحی نو پیشنهاد میدهد.
۲-بند محکومین
کیهان خانجانی پس از چهارده سال با دومین کتابش بازگشت باشکوهی به ادبیات داستانی فارسی داشته است: «بند محکومین»؛ رمانی که توانست نظر مثبت منتقدان و خوانندگان را به خود جلب کند. کل رمان در یک شب تا صبح، پس از وقفهای یکهفتهای، دوباره یک شب تا صبحی دیگر در زندان لاکان رشت میگذرد. «بند محکومین» نمونه دیگری از داستان انسان شرقی است که بهواسطه گذشته خود در بند محکومین گرد آمدهاند؛ هر زندانی قصهای دارد و خانجانی تلاش کرده با شکافتن گذشته هر کدام پیوندی میان این آدمها بسازد تا ساختار چند تکهاش تکمیل شود. نویسنده در این زمان استراتژی نویی ساخته که در آن آدمها ناچار شدهاند با قصههای خود به حیاتشان در متن ادامه دهند؛ آنطور که آدمهای «استانبول استانبول» برهان سونمز: پنج انسان در بند با جهانبینیهای متفاوت از یکدیگر که درنهایت به دلیلی مشترک در سیاهچالی واقع در اعماق شهر استانبول زندانی شدهاند.
۳-ولی دیوانهوار
شیوا ارسطویی شخصیت نویسندهاش را در «ولی دیوانهوار» هم آورده است. او، شهرزاد، شیدا و شیوای آثار پیشینش را اینبار با نام خود «شیوا ارسطویی» در متن آورده تا به ایفای نقش بپردازد. ارسطویی در این رمان بهدنبال راهی میگردد برای گفتوگو و آشتی، آنهم نه در جهان بیرون از ذهن، که در خرابههای متن رمان. او میخواهد در دنیای کلمات که نسبت به جهان بیرون امنتر است، به مهاجری جنگزده پناه بدهد. پناه در کلمات، در روایت، در گپوگفت؛ و همه اینها از «ولی دیوانهوار» دیالکتیکی ساخته که انسان ایرانی یک قرن است در سودای آن میجنگد. از همین منظر شاید بتوان گفت «ولی دیوانهوار» ضدجنگ است؛ ضدروایت است؛ ضدقصه است؛ ضدقهرمان است، و از این همه ضدین، راوی/نویسنده تنها دلخوش است به نام و نامخانوادگیاش که هنوز در سجلش با جوهر قرمز خط نخورده است.
۴-تراتوم
رویا دستغیب در اولین رمانش «مجمعالجزایر اوریون»، خواننده فارسی را از رئالیسم غالب بر فضای داستانی فارسی دور میکند و در رمان دومش نیز همین کار را به شکلی دیگر تکرار میکند. دستغیب در این رمان سعی میکند خواننده را به لحاظ ذهنی درگیر کند تا زمان و مکان را آنطور که او میخواهد تعریف کند و در آن به زندگیاش ادامه بدهد. «تراتوم» با بازیگر، سرباز، خرگوش و مادربزرگ روایت میشود؛ شخصیتهایی گمشده در زمان یا مکان در جهانی پرآشوب، در جستوجوی پیوندهایی با این جهان مدرن؛ جهانی که در آن آدمها نام دارند، هویت دارند. اما آدمهای «تراتوم» در این بینامی، زمان و مکان را نیز گم کردهاند.
۵-کوچ شامار
فرهاد حیدری گوران پس از «نفستنگی» و کاراکترش میژو، یک دهه بعد با «کوچ شامار» و شامار، بازگشت باشکوهی به ادبیات داستانی فارسی داشته است؛ رمانی چندلایه که از «کوچ شامار» داستانی نو ساخته است. گوران، در این رمان زندگی یک کوچنده کُرد را در بازه زمانی که چندان از معاصریت دور نیست، روایت میکند. شامار پس از زلزله کرمانشاه، در عین سوگواری، ناگزیر مادر خود را در گوری گروهی جا میگذارد و با کولهباری از متون آئینی، و خاطرات و زیستههای دوران دانشجویی به پایتخت پناه میبرد؛ (شامار بهنوعی تنهایی بزرگِ مایکل در رمان «زندگی و زمانه مایکل ک» شاهکار جی.ام.کوتسیا را به خواننده یادآور میشود.) او حین تجربه اشتغال در«کمپِنجات»، شاهد زوال روح و تن خود و همه نامهایی است که در دفتر گزارشکار روزانه مینویسد.
۶-شب جاهلان
منصور علیمرادی هرچند با مجموعهداستان «تاریک ماه» به عنوان یک داستانکوتاهنویس شناخته شد، اما در تجربه نوشتن رمان نیز موفق بود. «شب جاهلان» بر بستری تاریخی وقایع اجتماعی دوره خاصی از تاریخ معاصر ایران را روایت میکند. علیمرادی در این رمان، فضای اقلیمی کرمان را در داستانش گنجانده، تا فضای تکراری بیشتر داستانهای معاصر را که در تهران و فضای شهری و آپارتمانی میگذرد از قصهاش دور کند و رمانی بنویسد که خواننده را با خود از تهران به جاهای دیگری از این ایران بکشاند. در اینجا کرمان با فرهنگ خاص خود و البته لهجه شیرینش. «شب جاهلان» روایتی است از سال پنجاهوشش؛ روایتی از جاهلان و رابطهشان با نهاد قدرت.
۷-پایان روز
محمدحسین محمدی از موفقترین نویسندههای افغان است. محمدی حالا با کتاب «پایان روز» که کتاب سوم از سهگانهاش است دوباره به ادبیات فارسی بازگشته است. دو کتاب اول این سهگانه «از یادرفتن» و «سیاسر» (ناشاد) بود. این رمان نیز همانند دو رمان پیشین در یک روز میگذرد و شخصیتهای دو رمان پیشین نیز در اینجا حضور دارند. آدمهای «پایان روز» درست مثل فیل که در انتهای روز به پشت سر خود مینگرد، همین کار را میکنند؛ درست مثل دو شخصیت اصلی رمان یعنی «اَیا» که در تهران است و بوبو (مادر اَیا) که در شهر مزارشریف. داستان دیگری از مهاجران افغان و زبان فارسی.
۸-شورآب
رمان «شورآب» چهارمین کتاب کیوان ارزاقی است. او پس از تجربه مهاجرت در کتاب «سرزمین نوچ» بار دیگر به سراغ این موضوع رفته و داستانی تازه و نو روایت کرده است. داستان با شروعی خوب که در اصل نقطه پایانی رمان است، نویدی بر ادامه آن میدهد: «بارها گفته بود خوش به حال هنرپیشههای تئاتر و سینما که وقت و بیوقت مُردن را تمرین میکنند و هربار با تشویق تماشاچیان میفهمند در کدام نقش بهتر مردهاند.» شخصیت اصلی «شورآب» را مردی چهل پنجاه ساله است: ورزشکاری حرفهای که حالا از ورزش جدا شده و به خارج از ایران مهاجرت میکند.
۹-در سیدخندان کسی را نمیکشند
رمان ژانر در ایران همیشه مهجور بوده، و هست. ژانر کارآگاهی را هرچند با «فیل در تاریکی» قاسم هاشمینژاد میسنجند و پیش و پس از آن را، معمولا با هیچ رمانی به شمار نمیآورند، اما یکی دو سال است که رمانهای این ژانر توانستهاند راه خود را پیدا کنند، هرچند آن استقبالی که مثلا در غرب از این نوع آثار میشود، در ایران هنوز دریافت نشده است. بااینحال، این شروع خوبی است برای رمان ژانر کارآگاهی، آنهم نسخه میهنی. مهام میقانی که پیش از «در سیدخندان کسی را نمیکشند» آثار دیگری منتشر کرده بود، در این رمان توانسته نسخه میهنی این ژانر را در رمانی خوشخوان عرضه کند. از همین منظر است که میتوان گفت از بین رمانهای ژانری که در سال ۹۷ منتشر شدند، «در سید خندان کسی را نمیکشند» بهترین آنها بود.
۱۰-اعترافات هولناک لاکپشت مرده
مرتضی برزگر پس از مجموعهداستان «قلب نارنجی فرشته»، که از سوی منتقدان و خوانندگان مورد استقبال واقع شد، با رمان «اعترافات هولناک لاکپشت مرده» نشان داد که در نوشتن رمان هم میتواند نویسندهای موفق باشد. رمان فضایی گروتسک با رگههایی از طنز دارد، و هرچند در برخی جاها دچار لکنت میشود، اما در کلیت دویست و هفتاد صفحهایاش خواننده را با خود همراه میکند: از وقتی که همسر راوی میمیرد تا شک اطرافیان به راوی داستان… رمان در فضای مرگآلودِ بهطنزآمیخته و پرتشویش، خواننده را در روایتهای تودرتوی خود رها میکند.
رمانهای برتر خارجی
۱-اینک خزان
اویگن روگه با نخستین رمانش «اینک خزان» (سرگذشت یک خانواده) روایت خود را از خانواده اومنیتزها را در دوران جنگ سرد که یکی از مهمترین ادوار تاریخی آلمان است روایت میکند. روایتی تازه و بدیع که موجب شد اویگن با این رمان، شهرتی عالمگیر برای خود دستوپا کند و شاهکارش در کنار «بودنبروکها»ی توماس مان قرار بگیرد و از او بهعنوان صدای تازهای در ادبیات جهان نام برده شود: صدای تازهای برای جهانی که کمی صلح میخواهد. شاهکار روگه از زمان انتشارش تاکنون به بیش از سیوسه زبان ترجمه شده و موفقیتهای بسیاری کسب کرده: سال ۲۰۰۹ توانست جایزه آلفرد دوبلین را از آن خود کند و در سال ۲۰۱۱ عنوان کتاب سال آلمان را، همچنین در ۲۰۱۷ به سینما راه یابد.
۲-در
ماگدا سابو یکی از بزرگترین نویسندههای مجار است که دیر به دنیای انگلیسیزبان و دیگر زبانها معرفی شد. انتشار «در» به انگلیسی و فرانسه از سابو نویسندهای به جهان معرفی کرد که همه را مبهوت قلم و زبان او کرد. پس از آن بود که آثار سابو در ۴۲ کشور و به سی زبان ترجمه شد. «در» ابتدا در سال ۱۹۸۵ در مجارستان منتشر شد و سپس در ۲۰۰۳ به فرانسه و ۲۰۰۵ به انگلیسی ترجمه شد و به شکل چشمگیری مورد ستایش منتقدان و خوانندگان قرار گرفت. کلیر میسود منتقد نقدوبررسی کتاب کلاسیک نیویورک نوشت: «اگر احساس میکنید که به اندازه کافی با چشمانداز ادبی آشنا هستید، رمان «در» بیشک باعث میشود در این مورد تجدیدنظر کنید.» این اثر روایت نویسندهای از طبقه متوسط و خدمتکارش است که ضمام امورات منزل و زندگی او را به دست میگیرد. سابو از پویایی طبقه اجتماعی، دوستی زنانه و قدرت اراده مینویسد که به شکلی شگفتانگیز و جذاب در کنار یکدیگر قرار میگیرند.
۳-خونفروش
چین با آن عظمتش که خود را امروزه در جمعیت انسانیاش و یکی از دو اقتصاد بزرگ دنیا نشان میدهد، در حوزههای دیگر هم کمکم دارد خودی نشان میدهد، یکی از این حوزهها ادبیات است. چین ابتدا با گائو شینگ جیان است نوبل ادبیات ۲۰۰۰ را از آن خود کرد و سپس با مویان برای بار دوم در سال ۲۰۱۲، و حالا با نویسندهای دیگر توانست تصویر دیگری از چین به جهان عرضه کند: یو هوآ؛ نخستین نویسنده چینی است که در سال ۲۰۰۲ جایزه ادبی جیمز جویس را دریافت کرد. «خونفروش» یکی از مهمترین آثار یو هوآ است که عنوان یکی از ده اثر ماندگار ادبیات چین را نیز از آن خود کرده است. «خونفروش» دستاوردی بینظیر در عرصه ادبیات است و شخصیت اصلی رمان -شو سن گوان- شخصیتی است که نهتنها آینه تمامنمای یک نسل که تجسم یک ملت -چین- است.
۴-راهآهن زیرزمینی
وقتی کولسون وایتهد ششمین رمانش که شانزده سال وقت صرف آن کرده بود منتشر کرد، پیش از آن نویسندهای شناختهشده در آمریکا بود: جایزه مکآرتور فلوشیپ، جان دوسپاسوس، گوگنهایم فلوشیپ و نامزدی جایزه پولیتزر، انجمن منتقدان ادبی آمریکا، لُسآنجلستایمز، پن همینگوی و پن فاکنر، از جمله افتخارات او تا پیش از شاهکارش «راهآهن زیرزمینی» بود. اما وقتی «راهزیرزمینی» در سال ۲۰۱۶ منتشر شد، نام کولسون وایتهد از مرزهای آمریکا فراتر رفت و در سراسر جهان پیچید. «راهآهن زیرزمینی» توانست جایزه پولیتزر، جایزه کتاب ملی آمریکا، جایزه آرتور کلارک، مدال اندرو کارنگی، بهترین کتاب سال نیویورکتایمز، والاستریتژورنال، واشنگتنپست، تایم و پیپل را در سال ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷ از آن خود کند و ظرف یک سال به بیش از چهل زبان ترجمه شود و مورد ستایش بسیاری از منتقدان، نویسندگان، شخصیتهای سیاسی و نشریات معتبر دنیا قرار بگیرد: شاهکاری آمریکایی، که به روایت بردهداری جان دوبارهای میبخشد، احساس غرور آمریکاییها به گذشته را از هم میگسلاند و بندبند تاریخ آن دوران را از هم باز میکند و روایت میکند.
۵-ذرت سرخ
مو یان از سال ۱۹۸۶به عنوان یکی از نویسندگان برجسته جهان شناختهشده بود تا وقتی که در سال ۲۰۱۲ نوبل ادبیات را از آن خود کرد. آکادمی نوبل مو یان را چنین توصیف کرد: «مو یان با ترکیبی از خیال و واقعیت و چشماندازهای تاریخی و اجتماعی، جهانی را خلق کرده که یادآور پیچیدگی نوشتههای فاکنر و مارکز است، درعینحال او توانسته نقطه عظیمتی برای خروج از ادبیات و سنت شفاهی قدیم چین بیابد.» رمان «ذرت سرخ» را که از آن به عنوان استعارهای از سرنوشت یاد میشود، شاید بتوان مهمترین اثر مو یان برای بررسی واکنش غرب و شرق به آثار او و ادبیات چین برشمرد که به لطف نشر گسترده رمان، دامنه وسیع و توجه غرب به آن و همچنین ساخت فیلمی با همین نام، این رمان را به کانون توجه جهان بدل کرد. مو یان عمیقا تحتتاثیر آثار فاکنر و مارکز، بهویژه دنیای ساختگی آنها «یوکناپاتافا» و «ماکوندو» است و «ذرت سرخ» بخشی از «حماسهای تمام و کمالی است که هنوز زیاد مانده تا به پایان برسد.» «ذرت سرخ» رمان بزرگی با وسعت آثار تولستوی است که میتوان از آن به عنوان یکی از بزرگترین رمانهای معاصر نام برد.
۶-ساما
دیبندتو یکی از مهمترین نویسندههای آرژانتین است، و آنطور که خولیو کورتاثار میگوید از آن رماننویسهای کمیابی است که برای اثبات نکتهای گذشته را بازسازی نمیکند؛ او در گذشته زندگی میکند و تجربیات و رفتارهایی را برایمان بازگو میکند که تمام غرابت خود را حفظ کردهاند. مهمترین اثر دیبندتو «ساما» است که از آن بهعنوان شاهکاری اگزیستانسیالیستی و یکی از رمانهای بزرگ اسپانیاییزبان یاد میکنند؛ رمانی که بسیاری از شخصیتهای مهم ادبی مثل بورخس، جی ام کوتسی و بولانیو در ستایش آن سخن گفتهاند و مقاله نوشتهاند. ارزش این رمان در آمریکای لاتین تاآنجایی است که خوان خوزه سائر میگوید: «ساما» با رمانهای بزرگ اگزیستانسیالیستی مثل «تهوع» و «بیگانه» قابل مقایسه است، اما با توجه به شرایطی که در آن نوشته شده و وضعیت عجیب شخصی که آن را نوشته، «ساما» از خیلی جهات برتر از آن رمانهاست.
۷-اعترافات نات ترنر
ویلیام استایرن از مهمترین نویسندههای ادبیات جهان است که دیر به خواننده فارسیزبان معرفی شد. با اینحال طی یکی دو سال گذشته، مهمترین آثارش به فارسی ترجمه شد، از جمله «اعترافات نات ترنر». این رمان در ۱۹۶۸ برنده جایزه پولیتزر شد، به فهرست صدتایی رمانهای بزرگ مجله تایمز راه یافت، و نیویورکتایمز آن را خارقالعاده و یکی از آن معدود کتابهایی توصیف کرد که گذشته و حال آمریکاییها را به خودشان نشان میدهد؛ در پرتوی از نور خیرهکننده – یک پیروزی واقعی؛ یک موفقیت بزرگ. موفقیتی که زیربنای چیزی را بنا نهاد که امروزه به آن مطالعات بردهداری گفته میشود. ریشه بسیاری از آثار ادبی و سینمایی را که مبتنی بر روایت بردهها هستند باید در رمان استایرن و واکنشهایی که به آن شد یافت.
۸-ما گربه هستیم
ناتسومه سوسهکی یکی از مهمترین نویسندههای ژاپنی است که با شاهکارش «ما گربه هستیم» به جمع کلاسیکهای جهان راه یافته است؛ «ما گربه هستیم» اصیلترین و فراموشنشدنیترین رمان ژاپنی است؛ یک فانتزی سورئال که در چارچوب روایت راوی آن -که یک حیوان اهلی بیسرپناه است؛ گربهای که ناظر کنشهای آدمهاست- میچرخد؛ گربهای بیاسم و رسم. «من گربه هستم» اولین جمله کتاب است و جمله بعدی «و هنوز نامی ندارم»؛ مضمون کلی فصلهای رمان از درونمایه همین دو جمله نشات میگیرد. «ما گربه هستیم» ابتدا به صورت پاورقی در روزنامهها منتشر شد، اما پس از استقبال چشمگیری که از آن شد، سوسهکی تصمیم گرفت با شاخوبرگدادن به فصلهای مختلف داستان و اضافهکردن فصلهای دیگر، سرانجام آن را به صورت یک رمان بلند منتشر کند؛ رمانی که بازتاب حقیقی جامعه و مردم ژاپن در سالهای فقر و تنگدستی است که خود نویسنده از دل آن بیرون آمده؛ از اینرو میتوان گفت با داستانی کاملا رئال مواجهایم.
۹-لارُز
برای اینکه نویسندهای بهعنوان منادی چیزی- یک نسل یا یک ملت یا یک جنسیت- در نظر گرفته شود، منتقدان باید حس کنند که کتابهای او توانستهاند خاصبودن خود را به جامعه تعمیم دهند. و لوییز اردریک با «لارز» به دل فرهنگ آمریکایی معاصر میزند، و از ناپدیدشدن طبقه متوسط، تا مرگ خاموش کودکان و اینکه یک درد شخصی میتواند تا نسلها در یک جامعه بومی باقی بماند، همه را با ما در میان میگذارد. اردریک یکی از مهمترین نویسندههای موج دوم رنسانس بومیان آمریکا و از مهمترین نویسندههای امروز ادبیات جهان است؛ او از جایگاه بسیار مهمی در ادبیات آمریکا برخوردار است و جوایز بسیاری به خود اختصاص داده، از جمله: جایزه اُ.هنری، پن سال بلو، جایزه انجمن منتقدان ادبی آمریکا، جایزه ملی کتاب آمریکا، و دوبار نیز بهمرحله نهایی جایزه پولیتزر راه یافت.
۱۰-شغل پدر
سُرژ شالاندون از مهمترین نویسندههای فرانسوی است که پس از موفقیت «بازگشت به کیلیبگز»، اینبار در «شغل پدر» تصویر دیگری از رابطه اسطورهای پسران و پدران را نشان میدهد؛ «شغل پدر» توانست «جایزه سبک» (Style) بهعنوان بهترین رمان سال ۲۰۱۵ را از آن خود کند و مورد استقبال کمنظیر نشریات و منتقدان و خوانندگان قرار بگیرد. روزنامه کِبِک «شغل پدر» را راهی برای فراتررفتن شالاندون از خود توصیف میکند و روزنامه لاپرس مینویسد خواندن «شغل پدر» چنان دگرگونی عجیبی در خواننده ایجاد میکند که بهطرز فراموشنشدنی حس میکنید. داستاننویسی شالاندون در «شغل پدر» به اوج توانایی خود میرسد؛ باوجود اینکه شالاندون در این رمان به سبک بسیار نوینی شخصیتها را معرفی میکند، راوی داستان رنگوبویی بسیار شخصی دارد. کودکی مبتلا به آسم که پدرش عامل تلخیهای زندگیاش شده و در واقعیات تلخ زندگی گرفتار شده. امیل تصویری از ردپای تلخ خاطرات کودکی در قلب نویسنده است. در میان تمامی این رنجها، نویسنده اجازه میدهد نور امید، هرچند کم اما ثابت، مانند ستاره صبحگاهی بدرخشد.
آرمان
1 Comment
صادقی
البته “تاریکماه” هم رمان است، نه مجموعه داستان کوتاه.
ممنون برای مطلب خوب.