این مقاله را به اشتراک بگذارید
‘
نگاهی به «ایران زمین: روزگار باستان» اثر عسگر بهرامی
ایران پیش از حمله اعراب
حمید رضا امیدی سرور
صحبت از تاریخ ایران که به میان می‌آید، اغلب آن را به دو بخش تقسیم می‌کنند: از آغاز تا ورود اسلام (دوران باستان) و دیگری از حمله اعراب تا زمان حال. بخش دوم تاریخ ایران، زمینه ساز هویت دینی امروز ماست که حاصل درآمیختن آن با فرهنگ و مذهب ایرانیان روزگار باستان بوده است. به راستی ایرانیان در روزگار باستان چگونه می زیستند که مردم این دیار همچنان بدان فخر می‌فروشند؟ درحالی که اگر از اغلب همانها در این باره سوال کنیم؛ اطلاع چندان درستی در باره آن روزگار ندارند؛ جز کلی‌گویی‌ها و اطلاعات مخدوش و نادرستی که درباره تاریخ باستان ایران و شکوه و عظمت آن در فضای مجازی (بدون ذکر منبع درست)، دست به دست می‌شود.
باید اذعان کرد یکی از معضلات مهم در راستای شناخت توده مردم ایران درباره روزگار باستان، نبود آثاری است که برای مخاطب عام نوشته شده باشند. چنین منابعی در قالب کتاب یا آنقدر مفصل هستند که تنها به کار اهل پژوهش و نهایتا دانشجویان می آمدند یا آنقدر خلاصه بودند که تنها به ذکر نام سلسله‌ها و شاهان پرداخته و شناختی به مخاطبان‌شان ارائه نمی کردند. اما خوشبختانه کتاب «ایران زمین: روزگار باستان» اثر عسگر بهرامی که به همت نشر فرهنگ معاصر منتشر شده، گامی جدی است برای جبران خلائی که در همه این سالها احساس شده است.
این کتاب تاکیدی است بر این نکته که می‌توان اثری جامع و کامل نوشت، بدون افتادن در دام تفضیل و یا دشوار نویسی. البته این مهم منوط به داشتن اشراف درباره موضوع و همچنین آشنایی با شیوههای نوین تاریخ نویسی است. چیزی که با توجه به کارنامه عسگر بهرامی و البته کیفیت کتاب حاضر، می‌توان نسبت به آن اطمینان داشت.
«ایران زمین: روزگار باستان» کتابی است که کلیت و کیفیت آنها حاصل، نیتی است که پشت نوشته شدن و انتشار آن وجود داشته است. از این منظر جامعه هدف مخاطبانش نیز نقشی تعیین کننده در کلیت آن داشته‌است. این مهم حاصل روحیه و همت ناشری است کار تولید و انتشار چنین اثری را برعهده داشته است. آن هم در زمانه‌ای که ناشران اغلب روی آثار ترجمه‌ای و یا باز چاپ نمونه‌های قدیمی که امتحان خود را پس داده‌اند سرمایه گذاری می‌کنند، نه اثری همانند «ایران زمین: روزگار باستان» که غیر از متن آن، کار کتاب پردازی، عکسها و… همگی نشان از وسواس و دقت نظر در ارائه اثری ارزنده دارند.
کتاب حاضر چنان که گفتیم و از نامش نیز پیداست، به دورانی از تاریخ ایران می‌پردازد که به زعم اغلب ما روزگار شکوه امپراتوری های بزرگ جهان بوده‌اند. این دوران همیشه با وسعت سرزمینهایش جلال و عظمت کاخ هایش شناخته شده است. اما کمتر از زندگی توده مردم در این دوران گفته شده است این عظمت و شکوه چه دستاوردی برای مردمانی که زیر سایه‌ی آنها می‌زیستند داشته اند؟ این یکی از مهمترین ویژگی‌هایی است که در حاصل کار عسگر بهرامی به عنوان مورخی آشنا با تاریخ واقعی آن روزگار که آن را با استفاده از منابعی معتبر روایت می کند می‌توان دید. به بیان دیگر این کتاب تنها تاریخ آمدن و رفتن شاهان نیست. بلکه درعمل در کنار پرداختن به چگونگی این حکومت‌ها، از چند و چون زندگی توده مردم و یا آداب و رسوم آنها در این دوره ها نیز سخن گفته شود. به این ترتیب مخاطب کتاب با اثری روبه رو ست که ایران دوران پیش از ورود اسلام را از جنبه‌های گوناگون و به صورتی چند سویه معرفی می کند.
با چنین رویکردی است که در بخش اول کتاب با عنوان «کلیات»، سرزمین ایران را از جنبه‌های مختلفی مثل جغرافیای زیست شناختی، مانند ویژگی‌های گیاهی و جانوری یا طبیعی و زمین‌شناختی مورد توجه قرار می‌دهد، در این صفحات اگر اشاره به ساختارهای کلی روستا نشینی و شهرنشینی در آن دوران می‌شود بیشتر جنبه کلی دارد و البته همانند همه‌ی بخشهای بعدی به وسیله تصاویری تزئین شده که به درک بهتر متن کمک می‌کنند.
کتاب در مجموع از چهار بخش و یک پیوست تشکیل شده است که در آنها سعی شده مهمترین مباحث تاریخ ایران، هر یک در فصلی کوتاه و بیانی تقریبا موجز، به زبانی تا حد امکان ساده، برای خواننده غیرحرفه‌ای در حوزه‌ی تاریخ بیان شود.
بخش دوم کتاب به تاریخ سیاسی ایران می‌پردازد. نویسنده کتاب از اقوام و حکومت‌های نخستین همانند ماناییان، لولوبیان، گوتیان، کاسیان و ایلامیان آغاز کرده و پس از آن به سراغ سلسله‌های ماد‌ها، هخامنشیان، اسکندر ، سلوکیان، اشکانیان و ساسانیان می‌رود. در پایان این بخش در دو فصل به چگونگی حکومت، دربار و سازمان اداری و ویژگی‌های نظامی ایران در دوره مورد اشاره می‌پردازد. بخش سوم کتاب تاریخ اجتماعی و اقتصادی ایران است. این بخش را باید یکی از مهمترین بخشهای کتاب نامید که به دلیل توجه نویسنده به جنبه‌هایی مغفول مانده از زندگی مردم در آن روزگار، از بعد اجتماعی دارای تازگی‌های بسیاری است؛ بنابراین حاصل کار بهرامی را با دیگر تاریخ‌نویسانی که به تاریخ ایران باستان پرداخته‌اند، متفاوت می سازد. او در این بخش راه و ارتباطات، بازرگانی، کشاورزی و دامداری، دارایی و امور مالی، سکه، دستمزدها، ساختارخانواده، قانون، مرگ و آیین‌های آن، پوشش و آرایش و خوراک و نوشیدنی ایران را معرفی می‌کند. بخش پایانی کتاب به تاریخ فرهنگی ایران در دوره باستان اختصاص دارد. در این بخش تاریخ اساطیری ایران، دین، زبان و ادبیات، دانش، بهداشت و پزشکی، گاه‌شماری و جشن‌های ایران باستان معرفی می‌شود.
«ایران زمین: روزگار باستان» از نثری روان و همه فهم برخوردار است، کتاب پردازی زیبا و مناسب آن کاملا در خدمت متن صورت گرفته است. همچنین صفحه‌آرایی، انتخاب و بکار بردن عکس ها و باکس‌هایی که بخشهای مهم را مشخص و مورد تاکید قرار می‌دهند و نهایتا فهرست منابع و یا معرفی کتابهایی برای مطالعه بیشتر مخاطبان علاقمند ارائه شده اند که همگی در راستای تکامل این مجموعه قرار می‌گیرند.
عسگر بهرامی کتابش را با پیوستی در خور توجه که به معرفی و بررسی منابع و مأخذ کتاب اختصاص دارد به پایان می‌رساند. این بخش اشاره ای گذرا دارد به هریک از این دوره ها، محدوده زمانی آنها و اینکه تاریخ و اطلاعات آن روزگار از چه راه ها و چه منابعی به دست آمده است برای نمونه به تاریخ ماد اشاره دارد که تاریخ دوره آنها را عمدتا بر اساس کتیبه های آشوری هم دوره آنها بازسازی کرده‌اند. صفحات پایانی کتاب به نیز به نمایه و کتابنامه اثر حاضر اختصاص یافته است.
سخن پایانی اینکه کتاب«ایران زمین: روزگار باستان» در نوع خود از بهترین کتابهایی است که تا کنون در مورد ایران باستان برای مخاطبان غیر متخصص نوشته شده است. با این حال کم و کیف آن به گونه ای است که مخاطبان جدی نیز می توانند از خواندن لذت ببرند. نویسنده به جای روایتی خطی از تاریخ باستان، تصویری جامع از جنبه های گوناگون و در عین حال ملموسی ارائه کرده و شناختی از چگونگی شکل گیری این سرزمین و حیات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی آن ارائه می کند.
نقل از الف کتاب
«ایران زمین: روزگار باستان»
نوشته: عسگر بهرامی
ناشر: فرهنگ معاصر، چاپ اول ۱۴۰۰
۶۴۶ صفحه، ۲۹۰۰۰۰ تومان
‘