«مرگ قسطی»؛ یکی از بهترین کتاب‎هایی که تاکنون نوشته شده!

اوایل جوانی که به انگلستان اعزام شدم کتاب نویسنده‎ای فرانسوی را خریدم. نامش‎ برایم ناآشنا بود، اما عنوان کتاب بسیار جذاب بود: . Deathon the Installment Plan بوروکراتیک به نظر می‎آمد و با وجود فهرست‎های یکنواخت، خوب تنظیم شده بود: مرگ قسطی با خواندن آن به راستی که با اوضاع و احوال دوره‎ای بیش از سی و پنج سال‎ تاریخ آشنا شدم: داستان درباره‎ی سرگذشت پدری بیچاره و پسری بی‎بند و بار بود که هر یک به شیوه‎ی خاص خود فقط برای گذراندن زندگی تلاش می‎کردند.

سرنوشت پدر بر من بسیار تأثیر گذاشت. او در شرکت بیمه‎ای کار می‎کرد و چون خط زیبایی داشت و رئیس او از این هنر بی‎بهره بود مجبور بود مسئولیت انجام همه‎ی کارها را به دوش بکشد. تا اینکه روزی ماشین تحریر وارد بازار شد و خطاطی، این حرفه‎ی قدیمی‎ که هیچ‎گاه مزیتی برای او نداشت تا مایه‎ی افتخارش باشد از رونق افتاد. او که نه فقط از پسر، بلکه از همه‎ی زندگیش در عذاب بود، ماشین تحریری قرض کرد و تا جایی که‎ می‎توانست با آن به تمرین پرداخت. خانه‎ی او، جایی که مادر آن پسرک هم در آن زندگی‎ می‎کرد، زیر ضربه‎هایی که بر آن ماشین غول پیکر می‎نواخت به خود می‎لرزید. در تمام‎ زندگیم نتوانستم این درماندگی و تلاش بیهوده را فراموش کنم. مرگ قسطی، کتابی است‎ که در حقیقت به من کمک کرد تا با علم مقابله کنم: هرگاه پروفسوری مرفه در تلویزیون‎ به تجزیه و تحلیل جامعه می‎پردازد و در گفتارش از واژه “بازندگان نوگرایی” استفاده‎ می‎کند، انگار ماشین تحریری را مرتب بر سرم می‎کوبند.

انتشارات کتاب‎های جیبی روولت کتاب مرگ قسطی لوئی فردینان سلین را این روزها تجدید چاپ کرده است، به قصد هم زمانی با چاپ موفقیت‎آمیز رمان سفر به انتهای شب‎ سلین. این‎جا صحبتی از آن سفر بی‎نظیر و آن نویسنده‎ی پرشر و شور نمی‎کنم-بلکه فقط اشاره‎ای خواهم کرد به گرایش او به جریان ضد یهودیت دهه‎ی چهل و همکاریش با نازی‎ها که شاید ناشی از امری ساده و پیش پا افتاده بوده باشد که از نظر هنر خوشایند نیست، چرا که برخی از هنرمندان را درگیر مشکلات روحی می‎کند و از اخلاقیات باز می‎دارد. ارزیابی بسیار مردم‎سالارانه سلین در آثار معروف او، مبنی بر اینکه همه‎ی انسان‎ها برابرند و برهمین‎اساس، به یک میزان حیله‎گر، بی‎بند و بار، فاسد، سرمست و خودبزرگ‎بین هستند، دیدگاهی مارکسیستی و ناشی از روابط اجتماعی است که پیوسته‎ اختلاف فقیر و ثروتمند را اختلافی عمده جلوه می‎دهد.

 حکومت دمکراتیک پاسخی اقتصادی و سیاسی به دنیای امروز است. رنسانس‎ کنونی سلین به خصوص به نگرانی‎هایی که این جهان به همراه دارد مربوط نمی‎شود، بلکه تحقیر آگاهانه، تأثیرگذار و کلی انسان بر جسم و جان خویش را که به سادگی‎ می‎تواند محوریت پیدا کند شامل می‎شود: آدمی ناگاه نجات خود را در آن می‎بیند که از بین همه، به گروه خاصی کینه بورزد: “یهودیان” . با چنین انتخابی، وقتی از همه متنفریم، ضرورتی ندارد تن به مشکلات اجتناب‎ناپذیری که با آن روبرو می‎شویم بدهیم. علاوه بر آن می‎توان بر این تنفر تمرکز کرد تا در صورت انحراف از مسیر اصلی چیزی از دست‎ نرود. آدمی به راحتی از عده‎ای منزجر می‎شود، درحالی‎که با گروهی دیگر، همان‎هایی‎ که در رأس قدرتند دست به همکاری می‎زند.

چه مشمئزکننده! مرگ قسطی همچون رمان سفر از بهترین کتاب‎هایی است که تاکنون‎ نوشته شده است. در این رمان قسمتی وجود دارد که پسر با پولی که خانواده‎اش به‎ سختی تهیه کرده است به انگلستان می‎رود. اما در آنجا به جای آنکه روانه مدرسه‎ شبانه‎روزیش شود، ولگردی پیشه می‎کند. متن داستان جنبه روحی و روانی پیدا می‎کند و ولگردی، از شکل زبانی جدا و به تأثرات حسی مبدل می‎شود. این صفحه ذها همچون‎ تابلویی است که در نگاه اول هیچ‎یک از جزئیات آن به چشم نمی‎آید، چرا که یک‎ دورنمای کلی را به نمایش می‎گذارد. موضوع این کتاب در اصل فقر و تنگدستی است، و اینکه فقر چگونه آدمی را بی‎تفاوت و در عین حال کارکشته و زیرک می‎کند. این‎جاست‎ که یک اقدام کم نظیر به شکست می‎انجامد و انسان در مسیر زندگی، تا سر حد مرگ‎ دست و پا می‎زند. اما هرازگاهی کسی پیدا می‎شود که در سراشیب سقوط و نابودی با اطمینان فریاد می‎زند: “حادثه‎ها مرا نجات می‎دهند. ”

بخارا – انتشار در مد و مه: بهمن 1391