گفتگو با احمد بیگدلی

به خطا نرفته‎ایم اگر احمد بیگدلی را یکی از چهره‎های درخور اعتنای ادبیات داستانی امروز به‎حساب آوریم، هرچند که او نویسنده‎ای جوان نیست و نخستین داستان‎های منتشر شده‎اش به سال‎های پایانی دهه چهل (۱۳۴۷) برمی‎گردد، داستان‎هایی که از قضا بیگدلی امروز تمایلی به جمع‎آوری و انتشار مجدد آن‎ها ندارد.

متاسفانه بیگدلی دیرچهره شد، چه بسا اگر او در همان سالهای جوانی داستان نویسی را جدی گرفته بود، شاهد آثار بیشتری از او بودیم و شاید هم امروز به واسطه از دست دادن آن سالها چنین پرکار ظاهر نمی‎شد. به هر حال  اگر ملاک کتاب‎های چاپ شده باشد، او را ‎باید متعلق به نسلی دانست که اولین کتاب‎های‎شان را در میانه دهه هفتاد منتشر کرده‎اند. البته کتاب‎های بیگدلی در این سالها به دلیل مهر ناشر شهرستانی خوردن ، چندان دیده نشد.

بیگدلی امروز اما، نویسنده‎ای است که از میانه دهه هشتاد متولد شده، نویسنده‎ای که چاپ نخستین رمانش توسط ناشری تهرانی و انتخاب آن به‎عنوان اثر برگزیده سال جمهوری اسلامی، مبنای تولدی دیگر برایش بوده تا با جدیت کاری را که سال‎ها به آن عشق ورزیده و اغلب به دلایل مختلف، از آن دور مانده دنبال می‎کند.

آثار بیگدلی در دو سه سال اخیر یکی پس از دیگری به زیور چاپ آراسته می‎شوند، انگار نه انگار که نویسنده آن‎ها در میانه هفتمین دهه زندگی خود قرار دارد، نویسنده‎ای که با شور و اشتیاق و خستگی‎ناپذیر می‎نویسد و خوب هم می‎نویسد. این همه کافی است به‎سراغ او برویم، چه باک که در گوشه‎ای دور، دور از هیاهو و جنجال پایتخت خلوتی برای خود دارد و نشسته در اتاقی با پنجه رو به حیاط و باغچه‎ای که گاه به گل و گیاه آن رسیدگی می‎کند، آرام و بی‎ادعا کار می‎کند.

دوری راه اگرچه لذت همنشینی با او را از ما می‎گیرد، اما صدای گرمش پشت تلفن به اندازه کافی پرشور و عاشقانه هست که حضورش را دریابی انگار که روبه‎روی تو نشسته است.

زندگی سخت و پر فراز و نشیبی داشته و به همین نسبت آموخته‎ها و گفتنی‎های بسیاری نیز دارد، خاطرات سال‎های دور او، سرشار از عشق ادبیات و کتابخوانی چنان شیرین است که هنگام گفت‎وگو حیفم آمد، کلامش را قطع کنم و ناخودآگاه تا نطفه کلام توسط خود او بسته نشد، آن را قطع نکردم.

این‎چنین شد که ترجیح دادم برخلاف قالب مرسوم، از آوردن سوال‎ها صرف نظر کرده و تنها حرف‎های بیگدلی را بیاورم که خودشان به اندازه کافی گویا هستند.

***

۱ /

وقتی هر روز صبح سر ساعت نه پشت میز کارم در اتاقم می‎نشینم، از پشت پنجره روبه‎رویم که به حیاط باز می‎شود، به باغچه نگاه می‎کنم و گل‎هایی که به‎دست خودم کاشته‎ام. در صدای موسیقی در اتاقم شنیده می‎شود، در غیاب موسیقی نمی‎توانم صداهای آشفته ذهنم را سامان داده و روی کاغذ بیاوریم. گاه دست از کار می‎کشم، پلک‎هایم را می‎بندم و به گذشته می‎روم؛ زمانی‎که پدرم یک کارگر سیاسی فعال شرکت نفت و طرفدار دکتر مصدق بود. خانه ما که تنها رادیوی محله را داشت، اغلب شلوغ بود. دوستان و همکاران پدرم دور هم جمع می‎شدند و به صدای رادیو نفت ملی گوش می‎دادند. در این زمان یکی از مهمترین دل‎مشغولی‎های من کتاب خواندن بود، کتاب‎هایی که آن زمان طرفداران بسیار داشت.

مثل امیرارسلان نامدار و حسین‎کرد شبستری، آن زمان مجلات جزوه‎هایی همراه خود منتشر می‎کردند، جزوه‎هایی که در داخل مجله یا منگنه شده به جلد آن به خوانندگان ارایه می‎شد و به‎صورت مجزا هم به قیمت پنج ریال فروخته می‎شد که زینت‎بخش عکس روی جلد بسیاری از آن‎ها نقاشی‎ها و یا عکس هنرپیشگان معروف آن روزگار بود؛ مثل نادر پسر شمشیر یا دسشاد خاتون، کتابخوانی را با این جزوه‎ها شروع کردم. داستان‎های شب رادیو هم بسیار مورد علاقه‎ام بود که خاصیت فوق‎العاده‎ای داشت و آدم مجبور بود با ذهن خود صحنه‎هایی را که در رادیو اجرا می‎شد، مجسم کند. این مسئله در موقع خواندن کتاب‎ها نیز وجود داشت، وقتی می‎خواندم امیر ارسلان کمند خود را ‎انداخت، این صحنه از کتاب را در ذهنم مجسم می‎کردم و… به همین خاطر قوه تخیل من بسیار قوی شده بود. این مسئله باعث شد در مسیر طولانی خانه تا مدرسه راوی قصه‎هایی برای همراهانم باشم که تحت تأثیر این داستان‎ها، با آمیختن آن‎ها با تخیل خودم و با حضور شخصیت‎هایی که دوستان همراهم بودند، می‎ساختم. اگر کسی روزی غایب بود، او را به بهانه‎ای از داستان خارج می‎ساختم مثلا به سفری می‎رفت تا نوبتی دیگر که حضور داشته باشد و وارد داستان شود. این ماجرا به هنگام بازگشت از مدرسه هم برقرار بود و در میان دوستانم علاقه بسیاری به آن داشتند. امروز که خانه‎ها را به یاد می‎‎آورم تعجب می‎کنم که چگونه‎ این مسافت طولانی که در مسیری پر فراز و از کنار دریاچه قیر، پستی‎ و بلندی تپه‎ها و سنگ‎لاخ‎ها، پل آهنی بالای دره و… امتداد می‎یافت را کودکی به آن سن و سال می‎پیمود و شاید همین داستان‎سرایی‎ها بود که باعث می‎شد طولانی بودن مسیر را احساس نکنیم.

جالب آن بود که شرکت نفت، مدرسه را در جایی ساخته بود که به خانه کارمندان شرکت نفت که می‎توانستند با ماشین‎های شخصی خانواده و یا با اتوبوس مسیر خانه تا مدرسه را طی کنند، ساخته بود و نه در نزدیکی خانه فرزندان کارگرانی چون پدر من که نصیبی از خانه‎های شرکتی نداشتند.

این ماجرا تا سیزده سالگی من ادامه داشت، این داستان‎ها اغلب مضامین عاشقانه‎ای هم، چراکه آثار نویسندگان آن روزگار که من تأثیر گذاشته بودند، چنین حال و هوایی داشتند، مثل حسینقلی مستعان، جواد فاضل، سبکتکین سالور و… که آثارشان به صورت پاورقی و جزوه منتشر می‎شد و حتی بعضا برخی جزوه‎ها نام نویسنده هم نداشتند.

پدرم بسیار به مجله «خواندنی‎‎ها» علاقه‎مند بود که هفته‎ای دو شماره از منتشر می‎شد، یادم هست این مجله را مدتی در یک پاکت می‎گذاشتند که گاه در لای برخی از این مجلات یک بلیط بخت‎آزمایی می‎گذاشتند که مراسم قرعه‎کشی و جایزه صد هزار تومانی خودش را داشت. مجله «امید ایران» هم بود که جلد رنگی با چاپ بسیار عالی داشت و خود مجله نیز عطر هوش‎ربای سرب و مرکب چاپ را داشت عطری که هنوز مشام من به دنبال آن است. در لای «امید ایران» هم گاه یک صفحه سی و سه دور می‎گذاشتند که آن زمان نمی‎دانستم چیست و به چه دردی می‎خورد! چون هنوز گرامافون نداشتم، این صفحه‎ها برایم چیزهای عجیب و غریبی بود.

مأمور بودم برای خرید مجله خواندنی‎ها و اطلاعات هفتگی به روزنامه‎فروشی بروم. در آغاجاری که یک خیابان اصلی داشت به اسم دکتر مصدق که همه همدیگر را می‎شناختند، در این خیابان دو کتاب‎فروشی بود که من مشتری دایم آن‎ها بودم. این مجله‎ها را می‎گرفتم و به خانه می‎آوردم و پیش از این‎که پدرم از سر کار بازگردد، آن‎ها را می‎خواندم. یادم هست آن‎وقت‎ها خواندنی‎ها یک پاورقی داشت به اسم «مرا زیر آسمان آبی اعدام کنید.» این داستان‎ها تأثیر عجیبی بر ذهن من می‎گذاشتند. شاید همان حکایت مولانا بود.

کاملا از دور نام بشنویم

تا به مغز تار و پودت در روند

بلکه بیش از زادن تو سال‎ها

دیده باشند درب چندین حال‎ها

خدا می‎داند شاید من بارها آماده و رفته بودم تا این میل و قدرت خلاقه نوشتن در من به فعلیت برسد.

۲ /

امیدیه سه بخش داشت، که ما ابتدا در خانه‎ای اجاره‎ای در میدان جعفر زندگی می‎کردیم. بعدها پدرم این رتبه را به دست آورد که بیاید به خانه‎های شرکتی امیدیه، خانه‎هایی که به آن‎ها می‎گفتند «ده فوتی»، دو تا اتاق به مساحت ده فوت در اختیار پدرم و خانواده شش نفری او گذاشته بودند که یک مطبخ و دستشویی دم در داشت. بعدها به خانه‎های بزرگ‎تر بیست فوتی رفتیم. سیستم حاکم بر شرکت نفت، آن زمان، یک سیستم کاملا انگلیسی و دسته‎بندی شده بود. در امیدیه که زندگی کردیم بچه‎های امیدیه را خلاق‎تر و با سطح فکر بالاتر از بچه‎های میدان‎جعفر یافتم، در این‎جا بچه‎ها کتاب‎های دیگری می‎خواندند، کتاب‎های پلیسی از «میکی اسپلین» و دیگران که من هم شروع کردم به خواندن آن‎ها، ما آن زمان کتاب‎ها را دست به دست می‎کردیم تا همه بخوانند به هم دور می‎زد، و بعد هم درباره آن‎ها حرف می‎زدیم. حالا دیگر مدرسه به خانه‎ ما نزدیک بود. خواهرم در آبادان زندگی می‎کرد، در خیابان امیری آبادان یک کتابفروشی بود که کتاب کیلویی می‎فروخت، کیلویی یازده یا دوازده ریال. کتاب‎های لاغر چهل پنجاه صفحه‎ای که و بیشتر آن‎ها آثاری پلیسی بودند که توسط انتشار گوتنبرگ با کاغذهای کاهی زرد و بدون جلد مقوایی که من اغلب چهار پنج کیلو کتاب می‎خریدم و با خودم می‎بردم امیدیه هم خودم می‎خواندم و به دیگران می‎دادم.

در سن بلوغ متأثر از کتاب‎های عشقی جواد فاضل، مستعان و… که حکم کتاب زردهای امروز دارند، با مفهوم عشق آشنا شدیم و عاشق شدیم. مخصوصا که ما در محله ارمنی‎نشین زندگی می‎کردیم و دخترهای ارمنی پوششی متفاوت با پوشش خانواده‎های ما داشتند. با دیدن این‎ها در کوچه و خیابان و از پشت پنجره، در ذهن و خیال خودمان عاشق می‎شدیم، از آن‎جا که دست به قلم بودم و انشای بسیار خوب می‎نوشتم، دوستان و رفقا می‎خواستند که برایشان نامه‎های عاشقانه‎ بنویسم.

اما خودم آدم کم دل و جرئتی بودم، تمام عشق و عاشقی من از پشت پنجره بود، هرگز شهامت آن را نداشتم که به کوچه بیایم و نامه عاشقانه خودم را دور سنگ بپیچم و بیندازم جلوی دختر همسایه. با این همه جوانی نکرد خیلی زود، در بیست سالگی، ازدواج کردم.

در دوران مدرسه شاگرد بسیار متوسطی بودم، نمراتم معمولا بین یازده تا سیزده بود و هیچ‎وقت نمره هفده یا هجده نگرفتم، چون به شدت وقت خودم را صرف خواندن کتاب‎های داستانی می‎کردم و ای کاش کسی بود که به من می‎گفت که این کتاب‎ها را نخوان، این‎ها را بخوان تا آن‎همه انرژی را صرف خواندن کتاب‎های کم‎ارزش و بی‎ارزش نکنم.

معلمی داشتیم به نام آقای آیتی (روحش شاد باد)، به او گفتم کتاب‎هایی که می‎خوانم ارضایم نمی‎کند، می‎خواهم کتاب‎های بهتری بخوانم و او «آیینه» محمد حجازی را به من معرفی کرد؛ اما این کتاب نتوانست من را جذب خود کند، چراکه آیینه خیلی از فضای ذهنی من دور بود، حتی کتاب‎های پلیسی و تاریخی که می‎خواندم فضای آشنا‎تری برای من داشتند.

۳ /

هفده هجده ساله بودم که به آبادان رفتم، به دایی خود گفتم کتابی هست که من خیلی درباره‎اش شنیده‎ام و می‎خواهم آن را بخوانم، اسم این کتاب بوف کور است اثر نویسنده‎ای به اسم صادق هدایت، اما به او نگفتم که می‎گویند هرکسی این کتاب را بخواند خودکشی می‎کند! خیلی مایل بودم این کتاب را بخوانم و ببینم آیا با خواندن آن میل خودکشی در من ایجاد می‎شود یا نه؟ بوف کور را دایی‎ام برایم گرفت و هنوز این کتاب را در کتابخانه‎ام دارم که در صفحه آخر آن، یادداشتی نوشتم از تأثیری که بر من گذاشته بود. یادداشتی که حکایت از تأثیر شدید این کتاب بر من و دریافت دنیای جدیدی داشت. خواندن بوف‎کور برای من موهبتی بود، بعد از خواندن کتاب احساس کردم حال و حوصله خودکشی ندارم، بلکه برعکس خیلی دلم می‎خواهد که مثل صادق هدایت داستان بنویسم. با خواندن آثار هدایت، بزرگ علوی و جمال‎زاده، میل غریبی در من جوشید که به‎سمت نویسندگی کشیده شوم.

کتاب خواندن من ادامه یافت تا من برای گرفتن دیپلم به اهواز آمدم. پدرم بسیار دوست داشت که افسر نیروی دریایی بشوم. پس از یک سال رفوزگی سرانجام با بدبختی و با معدل دوازده دیپلم خود را گرفتم و اندکی بعد هم ازدواج کردم و چند ماه بعد از ازدواج هم به خرم‎آباد برای خدمت سربازی رفتم. در آن‎جا بود که فهمیدم ادبیات یعنی‎ چه، چون با کسانی همچون نظام رکنی آشنا شدم که الان جزو شاعران خوب جنوب است، دوستانی که خیلی بیشتر خوانده بودند وقتی جمعه‎ها با او به مرخصی می‎رفتیم، به من کتاب معرفی می‎کرد تا بخرم و در همین دوره همینگوی، جان اشتاین بک و… آشنا شدم.

آن زمان آبادان نشریه‎ای داشت به نام «ادبیات جنوب» که نسیم خاکسار، منصور خاکسار و ناصر تقوایی در آن می‎نوشتند بودند، در اهواز «خزه» منتشر می‎شد که محمد ایوبی و پرویز زاهدی درمی‎آوردند که من با این دوستان آشنا شدم.

بعد از دوران تعلیماتی، به کرمان منتقل شدم. در روستایی در منطقه زرند که نخستین فرزندم در آن‎جا به دنیا آمد، در بدترین شرایط زایمان که احتمال داشت همسرم را از دست بدهم، اما مردم روستا کمک کردند. و من صاحب دختری شدم. با اهالی چنان نزدیک شده بودم که موقع رفتن، ‎گفتند بمان در همین روستا و معلم بچه‎های ما باش، خودمان حقوقت را می‎دهیم، ولی نماندم.

در همان زمان هم مشغول خواندن بودم، مخصوصا با چند نفر از دوستان سپاه دانشی آشنا شده بودم که اهل کتاب بودند، کتاب «کاکا» نوشته محمد طیاری را آن دوره خواندم که خیلی پسندیدم. چند داستان در همان زمان نوشتم که البته هیچ‎گاه آن‎ها را چاپ نکردم، چراکه به نظرم ابتدایی بودند.

از کرمان به اهواز آمدم، در حالی که عذر پدرم را از شرکت نفت خواسته بودند، در اهواز زندگی سختی را می‎گذراندیم، مقدر بود که همیشه من دنبال لقمه بدوم، نه این‎که لقمه به سراغ من بیاید، روزهای تلخی بود، در جست‎وجوی کار و البته ناموفق. در بندرهای جنوبی کشور و شرکت‎های خارجی به دنبال کار پرسه می‎زدم که بخشی از خاطرات این دوره‎ام در کتاب «من ویران شده‎ام» انعکاس پیدا کرده است.

۴ /

سرانجام در بانک «پارس» استخدام شدم، اما دلم می‎خواست کاری داشته باشم که بتوانم بخوانم و بنویسم، بنابراین وقتی آموزش و پرورش اعلام کرد که سپاه دانشی‎ها را استخدام می‎کند، رفتم ثبت‎نام کردم و لاهیجان را برای کار انتخاب کردم. علاوه‎بر مسایل شخصی که ترجیح می‎دادم دور از خانواده باشم، علت دیگری هم داشت، چراکه آن زمان در شمال نشریه‎ای منتشر می‎شد به‎نام «بازار ادبیات» که بسیار نشریه خوبی بود. آن زمان شمال، مثل آبادان یکی از پایتخت‎های داستان‎نویسی ایران بود.

نیتم آشنایی با نویسندگان شمالی بود که بتوانم در کنار آن‎ها به کار داستان‎نویسی بپردازم. به روستایی در حوالی لاهیجان به‎نام سخته‎کوه اعزام شدم. در رفت و آمد به لاهیجان برای خرید کتاب با شاعر و مترجمی به‎نام م. مؤید آشنا شدم که مسئول کتابخانه لاهیجان بود. فضای ادبی خوبی بین ما به‎وجود آمد، من برای او داستان‎هایم را می‎خواندم و او هم برای من شعرهایش را می‎خواند، سال ۱۳۴۷ بود. همان سال داستانی نوشتم به‎نام «منواز خودتون بدونید» این داستان در زمستان آن سال در مجله فردوسی به چاپ رسید. برای فردوسی، سه چهار داستان دیگر هم فرستادم که منتشر شدند.

این داستان‎ها به‎گونه‎ای نیست که امروز من بپسندم، متأثر از حال و هوای آثار صادق هدایت و بزرگ علوی نوشته شده بودند که شاید روزی روزگاری آن‎ها را به چاپ سپردم.

متأسفانه آن زمان به دلیل داشتن زن و فرزند و حقوق کمی که می‎گرفتم، هزینه زیادی برای خرید کتاب نمی‎توانستم بکنم و بیشتر چیزهایی که می‎خواندم در نشریاتی مثل «فردوسی»، «خوشه»، کتاب هفته بود، از جریان‎های ادبی که در آن سال‎ها و یا قبل و بعد آن در جریان بود اغلب بی‎خبر بودم و آشنایی من با برخی از نویسندگان بزرگی که ادبیات داستانی ایران را متحول کرده بودند، زمانی اتفاق افتاد که من برای تحصیل در دانشکده هنرهای دراماتیک به تهران آمدم.

در همان زمانی که در لاهیجان بودم واقعه سیاهکل اتفاق افتاد و چریک‎های فدایی خلق، به پاسگاهی در سیاهکل حمله کردند. یک حمله نافرجام و ناشیانه با شکست روبه‎رو در واقع قرار بود کاری انجام شود که فیدل کاسترو در آمریکای لاتین کرده بود.مردم از ایدئولوژی این گروه اطلاعی نداشتند و در صورت اطلاع سر سازگاری هم با آن نداشتند، لااقل در آن سال‎ها زمینه‎ای برای مبارزات مسلحانه وجود نداشت.

در چنین فضایی پای من هم به سیاسی‎بازی کشیده شد و افتادم توی مسایلی این‎چنین که مرا از ادبیات دور کرد. اما خوشبختانه خیلی زود و با کتاب‎های دکتر شریعتی آشنا شدم که تحول فکری و مذهبی عمیقی در من به‎وجود آورد. اما به هرحال این اتفاقات باعث شد که من پنج‎ سالی را در این وسط از دست بدهم و نهایتا احمد بیگدلی داستان‎نویسی در سال ۱۳۵۱ به احمد بیگدلی نمایش‎نامه‎نویس بدل شد.

در این سال نمایش‎نامه‎ای نوشتم انقلاب سفید شاه و ملت انتقاد کرده بودم که با بچه‎های مدرسه روی صحنه بردیم و همین باعث شد که ساواک برای مدتی یقه من را بگیرد. لاهیجان به هفت‎تپه، شوش و بعد دزفول آمدم. ساواک همچنان هر از چندی به قول معروف گوش مرا می‎پیچاند که حواست جمع باشد که تو را زیر نظر داریم.

در این سال‎ها به نمایش‎نامه‎نویسی پرداختم، از سال ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۶ که در اهواز و دزفول بودم، پانزده شانزده نمایش‎نامه برای تلویزیون مرکز آبادان و یا برای روی صحنه بردن نوشتم که غلامحسین ضیائپور کارگردانی می‎کرد و حمید مهرآرا نقش اولش را بازی می‎کرد. ما سه نفر مثلثی تشکیل کرده بودیم و به طور جدی به این کار می‎پرداختیم.

نمایش‎نامه‎هایم در جشنواره تئاتر شهرستان‎ها شرکت پیدا کردند که نمایش‎نامه «دالو» بسیار مورد توجه قرار گرفت و در سال ۱۳۵۶ برای ده شب در آمفی‎تئاتر دانشکده هنرهای دراماتیک روی صحنه بود. دالو مضمون جذابی داشت، خوابی بود، داستان پیرزنی که ایل او را برای کوچ ناتوان تشخیص داده بود و او را در حفره‎ای درون یک صخره گذاشته بودند، با نان، آب و کفنش. پیرزن در غیاب ایل، برای خود مرثیه‎ای می‎سرود. چهره‎های برجسته‎ای همچون احمد محمود، عزت‎ا… انتظامی، داوود رشیدی، مجید محسنی، جعفر والی و… به تماشای این نمایشنامه آمدند.

دالو کار نمایش‎نامه‎نویسی مرا به شهرت رساند و انتشارات عطایی تمایل نشان داد که متن آن را منتشر کند، اما من قبول نکردم. سال بعد دانشجوی دانشگاه هنرهای دراماتیک شدم که ابز با نمایشنامه‎هایی در جشنواره تئاتر شهرستان‎ها شرکت از همکاران آن زمان من علی‎اصغر شادروان (کارگردان تیرباران) بود که این سال‎ها مسئول انجمن سینمای جوان اهواز است. اما این نمایش‎نامه‎ها تحت‎الشعاع نمایش‎های خوب قلندرخونه و مرگ پلنگ (از بوشهر) قرار گرفت و موفقیت زیادی به دست نیاورد.

۵ /

بعد از مدتی فهمیدم که عمر خودم را در نمایش‎نامه نویسی هدر می‎دهم. احمد بیگدلی داستان‎نویس، با ورود به دانشکده هنرهای دراماتیک متولد شد. در این زمان بود که با خیلی از جریان‎های ادبی و آثار نویسندگان شاخص آن زمان به‎طور جدی مشغول داستان‎نویسی شدم.

تعدادی از داستان‎هایم در روزنامه‎های آن زمان مثل اطلاعات، کیهان و آیندگان منتشر شد، مجموعه داستان «شبی بیرون از خانه» حاصل فعالیت‎های داستان‎نویسی من در این دوران است که بعدها با افزودن یک داستان که در هنگام اقامت در یزدان شهر نوشته بودم، در سال ۱۳۷۴ توسط انتشارات مینو در اصفهان منتشر شد که چاپ کردن این کتاب برای نویسنده‎ای که صاحب نام نبود در شهرستان به سختی میسر شد.

تحصیلاتم در دانشگاه هنرهای دراماتیک ناتمام ماند، انقلاب فرهنگی به‎وجود آمد، آن هم در شرایطی که من، زن بچه داشتم و در تهران مستأجر بودم؛ نصف حقوقم بابت اجاره خانه می‎رفت. در چنین شرایط دشواری لیسانس گرفتن دردی از من دوا نمی‎کرد، تنها اندکی به حقوقم اضافه می‎شد، در حالی که باید چند سالی را در مصیبت زندگی می‎کردم.

این‎طور شد که تصمیم گرفتم از تهران بروم. در اهواز هنوز جنگ بود، در اصفهان هم به‎دلیل گرانی زندگی نمی‎توانستم بمانم، یزدان‎شهر نجف‎آباد را انتخاب کردم که شهرکی مهاجرنشین بود، با زمین‎های بسیار ارزان و زندگی ارزان که هنوز هم ارزان است. مهاجرینی که وضع مالی خوبی نداشتند و کسانی که به دلیل سد زاینده‎رود (شاه عباس) روستایشان زیر آب رفته بود، آمده بودند به یزدان‎شهر نجف‎آباد و در این منطقه ساکن شده بودند.

با وام گرفتن از چند بانک، قطعه‎زمینی خریدم و برای ساخت آن هم خودم آستین‎ها را بالا زدم و مثل یک کارگر مشغول کار شدم. هنوز نیمه‎کاره بود و در و پنجره نداشت که آمدیم داخل آن نشستیم و به تدریج آن را تکمیل کردیم.

از سال ۱۳۶۰ که به یزدان‎شهر آمدم تا زمانی‎که کتاب «من ویران شدم» منتشر شد، نزدیک به دوازده سال از عمر خودم را بی استفاده از دست دادم. سال‎هایی که در گوشه عزلت و گرفتار در مشکلات زندگی نتوانستم کار ادبی را دنبال کنم و با کسی از نویسندگان در ارتباط باشم، سال‎هایی که باعث شد بسیاری از چهره‎هایی که دوست داشتم لااقل برای یک‎بار هم که شده آن‎ها را ببینم، از این دنیا رفتند.

در طول این سال‎ها برای تدریس به یکی از روستا‎های اطراف می‎رفتم که هر روز دو ساعت و نیم مسیر رفت و دو ساعت و نیم مسیر برگشت آن بود، تازه وقتی به خانه می‎آمدم، برای تکمیل خانه کارگری شروع می‎شد، آن‎قدر که دیگر رمقی برای انجام هیچ‎کار دیگری نداشتم. در زمانی‎که شش بچه و زندگی بسیار دشواری داشتم و همه این تلاش‎ها برای آن بود که شرافتمندانه زندگی کنم و لااقل مناعت طبعی برای بچه‎هایم از خود به یادگار بگذارم. در طول این ‎سال‎ها فقط توانستم دو سیاه مشق رمان به نام «اندکی سایه» و «خواب خفتگان» بنویسم. در دهه هفتاد دو مجموعه داستان چاپ کردم به‎ نام‎های «من ویران شده‎ام» و «شبی بیرون از خانه». یادم هست روزی با دوست عزیزم حسن محمودی در اتوبوس راهی تهران بودیم. او به من گفت تا زمانی‎که رمان ننویسی تو را به‎عنوان نویسنده به رسمیت نمی‎شناسند. آن زمان بود که به فکر «اندکی سایه» افتادم. وقتی داستان را نگاه کردم دیدم سلیقه امروزم با آن‎چیزی که در سال ۱۳۶۷ نوشته‎ام بسیار فرق کرده است، نشستم بعد از ده سال این رمان را بازنویسی کردم، چندبار هم بعد از آن و حتی در طی حروف‎نگاری‎اش توسط دخترم، بازنویسی شد.

در این فاصله با زاون قوکاسیان آشنا شدم، که مسئول جشنواره تئاتر کوتاه و جایزه ادبی اصفهان و… بود برای هرکدام از این‎ها هم نشریاتی منتشر می‎شد. او از من دعوت کرد که با این نشریات همکاری کنم. خیلی زود در اصفهان در محافل ادبی اصفهان راه پیدا کردم و با نام من آشنا شدند، حالا اگر نمایشگاهی، جشنواره‎ یا جلسه داستانی و… برگزار می‎شد، کارت دعوتی هم برای من می‎فرستادند.

در آن زمان علاوه بر‎اندکی سایه دو مجموعه داستان به‎نام «آنای باغ سیب» و «آوای نهنگ» را هم آماده چاپ داشتم. زاوان لطف کرد و این سه کتاب را از من گرفته و به سه ناشر معتبر تهرانی برای چاپ داد.

اندکی سایه را در سال ۱۳۸۴ انتشارات خجسته منتشر کرد، که با استقبال روبه‎رو شده و نقد و بررسی بسیار از آن صورت گرفت، اما متأسفانه کتاب متناسب با این توجه، به چاپ‎های بالا نرسید و تنها سه چاپ از آن منتشر شده است. اندکی سایه در سال ۱۳۸۴ به‎عنوان کتاب سال برگزیده شد و این یک اتفاق فرخنده و بسیار به‎جا برایم بود، درست مثل «دالو» در سال ۱۳۵۶ که آن‎موقع به دلایل مختلفی من نتوانستم از آن استفاده کنم. انتخاب این رمان به‎عنوان کتاب برگزیده سال، یک‎باره آدمی گوشه‎نشین در یزدان‎شهر را مرکز توجه قرار داد. وقتی این جایزه را گرفتم، سرم را به سمت آسمان بلند کردم و پس از تشکر از خدا، به مردم تعظیم کردم. این کتاب تولدی دوباره برای احمد بیگدلی از دست رفته و گوشه‎نشین بود. متأسفانه با وجود این‎که کتابم اثری برگزیده شده بود، «آنای باغ سیب» (نشر آگه) سی ماه در انتظار مجوز ماند تا سرانجام منتشر شد و آوای نهنگ (نشر چشمه) پس از سی و نه ماه از چاپ بیرون آمد.

خوشبختانه داستان‎هایم تاریخ مصرف نداشتند و کهنه نشدند، برای انتشار آوای نهنگ، دکتر پرویز بسیار کمک کرد تا کتاب مجوز گرفت و باید از او قدردانی کنم.

کتاب بعدی‎ام «زمانی برای پنهان شدن» را درباره جنگ نوشتم، که ادای دینی است به جنگ، از آغاز آن تا زمان پیروزی و فتح خرمشهر که همواره این مقطع از جنگ مورد افتخار و علاقه من بوده، افسوس که دستی برای کمک‎رسانی نداشتم، اما قلمم را می‎توانستم برای ادای دین به آن به‎کار بیندازم. کتاب آنای باغ سیب در میان آثار اخیر من بسیار مظلوم بوده، این کتاب حاصل کار نویسنده‎‎ای بوده که پس از موفقیت اولین رمانش، می‎خواست راه‎های تازه و متفاوتی را تجربه کند، کتاب دشواری است، اما فکر می‎کنم به زحمت خواندنش بیارزد. آوای نهنگ کتاب برگزیده جشنواره فتح و همچنین کتابی بود که بیشترین شانس را برای دریافت جایزه ادبی جلال آل احمد داشت. بگذریم که این جایزه را به آن ندادند، سنگ بزرگ اغلب به نشان نزدن است. اما برای من فرقی نمی‎کند، من خودم را برگزیده این جایزه می‎دانم.

۷ /

احمد بیگدلی دیگر نویسنده‎ای شده حرفه من، مثل کسی که هر روز صبح لباس‎هایش را می‎پوشد و سر کار می‎رود، من هم صبح، هنگامی که از خواب بیدار می‎شوم، لباس‎های مرتبی می‎پوشم، درست انگار برای بیرون رفتن آماده می‎شوم، سر ساعت نه به اتاقم می‎روم، پشت میزم می‎نشینم و شروع می‎کنم به نوشتن هرگاه خسته می‎شوم. کمی کتاب می‎خوانم و بعد دوباره شروع به نوشتن می‎کنم. این دیگر برنامه هر روز من شده است و حالا به جبران سال‎های از دست رفته سعی می‎کنم بیشترین استفاده را از وقتم برای نوشتن بکنم، هرچند گاهی اوقات خانواده مرا مجبور می‎کنند که چند روزی را به روستای آبا و اجدادی خودمان برویم و استراحتی بکنیم.

این نظم باعث شده که بسیار پرکار باشم. دو رمان (تقریبا) آماده دارم که یکی به نام «بی‎تردید سه‎شنبه بود» توسط نشر علمی قرار است منشتر شود، رمان دیگرم «گنجشک‎ها در حیاط» از دو فصل ساخته شده که کار یک فصل آن تمام شده است و فصل دوم آن مانده، و یک مجموعه داستان به‎نام «کتاب اشباح» دارم و در طول این مدت نقدهای بسیاری نوشته‎ام برای روزنامه فرهیختگان، از این به بعد هم قرار است درباره کتاب‎هایی که می‎خوانم برای این روزنامه بنویسم.

همچنین فیلم‎نامه‎ای به نام «چشمان کاملا باز» برای مؤسسه‎ای خصوصی نوشته‎ام. یک مجموعه فیلم‎نامه کوتاه هم آماده چاپ دارم.

نوشتن برای من حکم یک بیماری دارد، یک عشق و علاقه که بدون آن مریض می‎شوم، می‎میرم. تصور این‎که یک روزی ننویسم، حال مرا مریض می‎کند. روزگاری فکر می‎کردم که دلبستگی‎های کمی در دنیا دارم، هرچند که همیشه فکر بچه‎هایی که در خانه دارم، وجود داشت. اما از وقتی مع پای نوشتن به میان آمده می‎بینم که حوصله مردن ندارم از خدا می‎خواهم که به من اجازه دهد که فرصت نوشتن تمام چیزهای نانوشته‎ام را داشته باشم.

علایق مختلفی داشتم، سال‎ها خط نوشته و خوشنویسی کرده‎ام، تئاتر کار کرده‎ام و… اما امروز همه این‎ها را گذاشته‎ام کنار چون بیمار داستان‎نوشتن شده‎ام. فکر می‎کنم خدا من را خلق کرده برای نوشتن و این پاسخ به نیاز درونی است. حکایت الذین یؤمنون بالغیب.

کتاب آنای باغ سیب نشان می‎دهد که فرم یکی از دغدغه‎های من است. من دنبال آن هستم که یک کار تازه و آرمانی از خودم را ارایه کنم. کاری که وقتی خواننده با آن روبه‎رو می‎شود فکر کند تا به‎حال چنین چیزی نخوانده است. فرم برای من تا آن‎جا اهمیت دارد که در عین تازگی بتواند ظرفیت بیان محتوای مورد نظر من را داشته باشد.

این روزها مشغول خواندن «کافکار در کرانه» اثر هاروکی موراکامی هستم، وقتی این کتاب را می‎خوانم، می‎بینم که ساختار آن براساس جملات کوتاه بنا شده است، حالا بگذریم که مایه‎های سوررئالیستی دارد و همچنین خرده داستان‎هایی که در لابه‎لای روایت اصلی وجود دارد که به هم مرتبط هستند. اما در کار موراکامی جملات کوتاه او بسیار توجه مرا جلب کرد.

رفتم به‎سراغ یکی از کتاب‎های خودم، دیدم که ساختار داستان من، براساس جملات بلند ساخته شده است. آن‎وقت بخشی از کتاب خودم و بخشی از کتاب کافکا در کرانه را با صدای بلند شروع کردم به خواندن تا ببینم ضرب آهنگ کدام‎یک برای خواننده امروز می‎تواند جذاب‎تر باشد.در آخر کار احساس کردم که جمله‎های کوتاه در جذب خواننده موفق‎تر خواهد بود. چون راحت‎تر با آن ارتباط برقرار می‎کند و جملات بلند داستان من باعث دشواری این ارتباط می‎شود. البته جملات کوتاه وقتی خوب است که در سطح بالا‎یی مثل کار موراکامی نوشته شود و طبیعت شعرگونه شرقی را در خود داشته باشند.البته احساس می‎کنم حتی اگر خواننده از داستان کتاب من زیاد سر درنیاورده، لااقل از نثر آن می‎تواند لذت ببرد.

۸ /

زمانی قصد داشتم نقدی خودم بر کتاب «اندکی سایه» بنویسم و بسیاری از ضعف‎ها را که دیگران متوجه آن نشدند را مورد اشاره قرار بدهم، اما احساس کردم دادن شمشیر در دست زنگی مست است. نویسنده اولین کسی است که متوجه ضعف‎های کار خودش می‎شود.

در روستای آبا و اجدادی‎مان مدتی پیش کلاس‎های داستان‎نویسی داشتم، به مدت دو سال و به‎صورت رایگان، کلاسی که شاگردانش همه قوم و خویشان من بودند. چند روز پیش آن‎ها را دعوت کرده بودم به خانه‎مان، آن‎ها داستان‎هایشان را برای من خواندن و بعد هم من داستان آخر «کتاب اشباه» را برای آن‎ها خواندم.

همین‎طور که داستان را با صدای بلند برای آن‎ها می‎خواندم، متوجه مشکلات داستانم شدم، هرچند تصمیم گرفتم این داستان را همان‎گونه که متولد شده به چاپ بسپارم، خوب یا بد، باید چوبش را هم بخورم. اما احساس من این بود که با وجود این‎که نحوه داستان‎خوانی من، به خاطر فعالیت‎های نمایشی‎ام بسیار خوب است، نتوانسته‎ام روی مخاطبان آن تأثیر لازم را بگذارم، بنابراین خودم احساس کردم که استفاده از جملات بلند و مطول باعث شده که این ارتباط با مخاطب دشوار شود.

بنابراین تصمیم گرفتم فصل اول کتاب گنجشک‎ها در حیاط را دوباره بازنویسی کنم، این‎بار با جملات کوتاه که ضرب آهنگ‎ خاصی دارند و این نکته‎ای بود که کتاب هاراکی موراکامی به من آموخت تا تجربه تازه‎ای را در پیش بگیرم که به‎نظرم نه تقلید که یک تأثیرپذیری سازنده است.

وقتی ما در نوشتن داستان، از ادبیات کهن، اسطوره‎ها و… استفاده می‎کنیم به‎نظرم داستان حجم پیدا می‎کند، مثل یک استخری می‎شود که وقتی سنگ در آن می‎اندازی یک موجی در سطح آن دیده می‎شود که تا عمق آن امتداد پیدا می‎کند.استفاده از این المان‎ها کمک می‎کند رمان و داستان حجم پیدا کند و از لایه‎های زیرین بیشتری برخوردار شود و فقط در سطح جریان نداشته باشد.

هنگامی که از چنین المان‎هایی استفاده می‎کنم حواسم به خواننده هم هست تا به‎گونه‎ای بدان‎ها نپردازم که خواننده دچار گیجی شده و آن‎ها را درنیابد، به‎ویژه حالا که بسیار دوست دارم که کارم خوشخوان باشد. حالا تا چه اندازه موفق بوده‎ام، این دیگر بر عهده و قضاوت مخاطب است.

یک‎جانشینی من و عدم مسافرت من به شهرهای مختلف از جنبه‎های مختلف به کارم لطمه زده است. همیشه علاقه داشته‎ام که به سیر و سفر بپردازم، اما به دلایل مختلف مخصوصا به دلیل مادی امکان آن نبوده. خیلی دوست دارم به بلوچستان بروم و در میان مردم آن‎جا چند روزی زندگی کنم و یا اینکه شبی را در کویر بگذارم، به بوشهر بروم و یا آستارا و چشم به افق بی‎کران بدوزم در حالی که باران می‎بارد. اما این‎ها آرزوهایی است که هیچ‎گاه برآورده نشده‎اند و سنی هم برای برآورده کردن آن ندارم.از سوی دیگر این یک‎جانشستن و دور بودن از فضاهای ادبی، باعث شده است آثارم لطمه بخورند، پنجره‎ای که به ذهن من گشوده می‎شود، معمولا با کتاب‎ها و آثاری است که می‎خوانم. دلم می‎خواهد که هنوز بیاموزم و آن‎ها را به دیگران منتقل کنم.

دشواری آثار من به دلیل آن نیست که بخواهم ژست کار جدی را بگیرم و زورآزمایی‎هایی بکنم که از عهده آن برنمی‎آیم، این آثار این‎گونه نوشته شده‎اند، چراکه این‎گونه به ذهن من الهام شده‎اند.یک‎بار به اتفاق محمدرحیم اخوت که به دلیل لطب بسیارشان به من، ممنون ایشان هستم، به سراغ کیوان قدرخواه رفتیم و من یکی از داستان‎های خودم را که حالا در مجموعه آوای نهنگ چاپ شده، برای او خواندم که ایشان پسندید و بلند شد سه جلد از کتاب‎هایشان را امضا کرد و به من هدیه داد، وقتی اشعار قدرخواه را خواندم، بر من بسیار تأثیر گذاشت و حالا آثار او به‎عنوان یکی از کتاب‎های الهام‎بخش همیشه دم دست من هستند.

اما مهمترین کتاب الهام‎بخش من، قرآن است به ترجمه ابوالقاسم پاینده که همیشه روی میزم قرار دارد و برای تبرک و تیمم آثارم، از آیات قرآن در کتاب‎هایم استفاده می‎کنم و گاهی هم سراغ تفسیر «بیان السعاده» می‎روم، مثنوی معنوی، هزارتوهای بورخس ترجمه احمد میرعلایی، پدر و پارامو اثر خوان رولفو از دیگر کتاب‎های الهام‎بخش من هستند. از طرفی چون همیشه عادت دارم حین نوشتن، کنار دستم کتاب‎هایی باشد که مشغول خواندن آن‎ها هستم، وقتی از نوشتن خسته می‎شوم به سراغ آن‎ها می‎روم، این کتاب‎ها نیز بر اغلب منبع الهام من می‎شوند.

مثل همین کتاب کافکا در کرانه که  بسیار روی من تأثیر گذاشت، آن‎گونه که دوست ندارم تمام شود. پیش خودم فکر می‎کنم، خب اگر این تمام شود، چکار باید کنم؟ برگردم دوباره آن را بخوانم، اما من دیگر فرصت دوباره‎خوانی کتاب‎ها را ندارم، کتاب‎های نخوانده زیادی هست که در نوبت قرار دارند، مثلا الان مرگ قسطی سلین ترجمه مهدی سحابی را گذاشته‎ام بعد از کافکا در کرانه بخوانم.

متأسفانه مسایل و مشکلات زندگی باعث شده‎اند بسیاری کتاب‎ها که دیگران خوانده‎اند، هنوز نخوانده باشم. اما شوق نوشتن و بودن در کنار خانواده و همسری که بدون من نمی‎تواند زندگی کند، باعث شده که با شور و شوق مشغول به‎کار باشم.