نگاهی به رمان«آن‎گاه مانند ماه»، اثر مهدی پوررضائیان

دور از انتظار نیست اگر نویسنده‎ای که سابقه تالیف کتب تربیتی و روانشناسی در کارنامه خود دارد، هنگامی که برای داستان نویسی دست به قلم می برد، اثری را ارائه کند که دارای جنبه روان‎شناسانه است، این نکته در رمان «آن‎گاه مانند ماه» به شکلی محسوس قابل رویت است، البته نه فقط به این دلیل که نویسنده، زن روانشناسی را به عنوان شخصیت محوری داستانش برگزیده، بلکه از آن جهت که کوشیده است کنش‎ها و واکنش‎های شخصیتهای رمان، در موقعیتهای داستانی متفاوت تابعی از بار روانی باشد که بر روی این شخصیت‎ها سنگینی می‎کند.

البته این تنها رویه ظاهری ماجراست چرا که بین اتخاذ چنین تدبیری و البته اجرای پذیرفتنی آن با توجه به امکاناتی که در داستان‎نویسی در اختیار داریم، تفاوت وجود دارد. به عبارت ساده، این بار روان‎شناسانه یک چیز و تدارک دیدن رابطه‎ای علی و معلولی به‎گونه‎ای که برای مخاطب پذیرفتنی و ملموس باشد حرف دیگری ست.بنابراین شاید خواننده نداند این رخدادها چقدر مبتنی بر وجوه علمی روان شناسانه است، از طرفی به آن‎ها هم نمی تو‎ان گفت بروید اطلاعاتی در این زمینه کسب کنید و بعد خواننده رمان باشید، بلکه نویسنده باید چنان ظریف اجزای داستان را بر این دانش خود استوار کند که نه تنها تأکیدات او گل درشت نشدع و از دل کار بیرون نزند، بلکه حاصل کارش پذیرفتنی و ملموس به چشم بیاید. از این منظر  «آن‎گاه مانند ماه» دچار کاستی‎هایی است که به نظر مهمترین مشکل این رمان نیز به حساب می‎آیند.

پوررضاییان با نثری ساده و روان، در رمان خود روایتگر ماجراهایی‎ست که برای یک زن روان‎شناس بعد از بازگشت یکی از مریضان قدیمی‎اش، پیش می آید، اما این نثر روان که می‎توانست زمینه ساز ارتباط راحت‎تر مخاطب با داستانی پرشاخ و برگ شود، در طول رمان با برش‎های زمانی و مکانی متعدد،  آن را با دست انداز روبرو ساخته است که استفاده نه چندان به‎جای این رفت و برگشت ها،  انسجام نسبی رمان را تا اندازه ای مخدوش کرده است. برخلاف شخصیت اصلی رمان که پوررضاییان تمرکز زیادی روی او داشته و تقریبا شخصیت پردازی خوبی را از او ارائه کرده است، در مورد دیگر شخصیت های رمان کمتر از این پشخصیت پردازی خوب (البته با تناسب به نقش و حضوری که در رمان دارند)، نشانی دیده می شود.

وقتی یک نمایشنامه نویس رمانی می نویسد، خواننده‎ای مثل نگارنده، ناخود آگاه انتظار دارد که با اثری روبرو شود که به دیالوگ‎نویسی  وزنی بسیار داده، از دیالوگ‎هایی پخته و بجا برخوردار باشد، و یا اینکه از این عنصر اساسی داستان‎نویسی، در وجوه گوناگونی استفاده شده باشد، از شخصیت پردازی، فضاسازی و عمق و غنا بخشیدن به موقعیت‎های داستانی بگیرید تا به عنوان تمهیدی کار آمد برای روایت و پیش بردن داستان. اما متاسفانه مهدی پوررضاییان به عنوان نمایشنامه‎نویسی با تجربه که در کارنامه خود نمایشنامه های پرشماری را ثبت کرده است، در نخستین رمان خود چنین انتظاری را نمی‎تواند بر آورده سازد، دیالوگ ها کمتر پرداخته شده و در بسیاری موارد هم دارای کارکردی مستقیم هستند.

و سرانجام این که در سالهای اخیر کم نبوده‎اند چهره‎هایی از دیگر حوزه‎ها که وسوسه داستان‎نویسی به سراغ‎شان آمده و دست به قلم برده‎اند و در نهایت هم حاصل کار تناسب چندانی با اعتبار آنها در حوزه اصلی فعالیت خود نداشته است. این دقیقا شرایطی‎ست که پور رضاییان دچار او شده است.  برای نمونه در نمایشنامه‎نویسی توصیف از نوع درونی(ذهنی) و یا بیرونی‎اش، کاربردی ندارد، اما در داستان‎نویسی بخش عمده ای از ظرفیت‎های رمان به همبن توصیفات وابسته است، توصیفاتی که در این کتاب گاه به مدد جملاتی کهنه و کلیشه ای صورت گرفته است: « مثل صاعقه جریان فکر خود را برید…» (ص ۷۵)

در یک جمع‎بندی کلی به نظر می‎رسد به لحاظ مضمونی این نویسنده برای رمان خود دستمایه پر ملاتی را بکار برده است، فارغ از بعد روانشناسانه کار، مضمون رمان دارای ابعاد اجتماعی و سیاسی نیزهست و حتی گوشه‎هایی از رخدادهای سالهای دور نزدیک (نمونه اش دفاع مقدس) را به طور مستقیم و غیر مستقیم بازتاب می دهد، اما آیا همه اینها برای نوشتن رمانی در خور اعتنا کافی‎ست؟ به این ترتیب رمان «آنگاه مانند ماه» رمانیست با پتانسیلی در خور اعتنا که از حالت بالقوه به فعلیت نرسیده!

درباره نویسنده: دکتر مهدی پوررضاییان پیش از این بیشتر به عنوان نمایشنامه نویس شناخته میشد و کتاب «تمام‌های ناتمام» مجموعه‌ ۲۸ نمایشنامه‌ اوست که توسط انتشارات نیستان منتشر شده و جلد دوم آن نیز در دست انتشار است. « آن گاه مانند ماه »، اولین رمان پور رضاییان است که تالیفاتی هم در حوزه تربیتی داشته.