آغاز ادبیات مدرن

خانواده‎ی دانگ تایی مایی از زمان کودکی او ضد حکومت‎ استعمارگرا، در ستیزه و کشمکش بودند؛ چنان‎‎که چهل سال از شصت و شش سال عمر دانگ در خدمت انقلاب سپری شده‎ است. در ۱۹۱۹ پدربزرگش در ۷۴ سالگی در زندان بدرود زندگی گفت. پدرش محکوم به حبس ابد در جزیره‎ی پوئولو کوندر شد و در ۱۹۲۳ در همآن‎جا دیده از جهان فروبست. خود دانگ تایی مایی هم وقتی نخستین بار در ۱۹۲۸ به زندان افکنده‎ شد، دسا از حرفه ادیبانه خود فرونهاد. دانگ تایی مایی‎ می‎‎گوید:

“اگرچه ما ضد فرانسویان جنگیدیم، اما با زندگی آمیخته به‎ فرهنگ آنان به رشد رسیدیم. ما از ادبیات و هنر فرانسوی‎ بهره‎ای فراوان گرفتیم و طبق فلسفه‎ی اروپائی روزگارمان را سپری‎ کردیم. ما آثار افلاطون، کانت، شوپنهاور، برگن را خواندیم. پس از پایان جنگ جهانی اول با نوشته‎های هوشی مینه در اورو، و نشریه‎ی خودش “پاریا” آشنا شدیم. توسط او آثار مارکس، انگلس و لنین را هم مطالعه کردیم.

“پس از آن‎که ضدیت بورژوازی با سیاست مستعمراتی با شکست روبه‎رو شد، هوشی مینه برای ما دانش‎آموزان حضور خود را از دست داد، اما هنوز برایمان مهم‎ترین معلم بود. انقلاب چینی‎ها هم ما را تشجیع کرد. در آن زمان می‎‎گفتیم: برای‎ ما روشنائی از شمال می‎‎آید.

“نیروهائی ‎که در چین توسعه یافتند، برای ما سرمشق و عبرتی بودند. اما می‎‎دانستیم ‎که در کشور عقب‎مانده‎مان‎ خودمان باید راه‎حل را بیابیم. در چین نخستین بار شکل جدیدی‎ از انقلاب آزمایش شد ‎که “جامعه زمینی آسیایی” بود و از افکار استالین یا تروتسکی سرچشمه نمی‎‎گرفت. بار دیگر برایمان‎ مشهود گشت ‎که تاریخ نمی‎‎داند کی و در کجا این حوادث‎ پیوسته رخ می‎‎دهند.

“اگرچه انقلاب، پس از زوال آئین اجتماعی نیمه فئودال، توسط چیانگ کاتیک متوقف شد، در چین آن زمان حتی عناصر آزادی وجود داشت اما در ویتنام تحت استعمار هنوز حضوری از آزادی قابل لمس نبود. همزمان خودمان را با موضوع و وظیفه‎ی ادبیات نیز مشغول می‎‎داشتیم. می‎‎کوشیدیم طوری تصمیم‎ بگیریم ‎که با نوشتن به تغییری در افکار و اعمال دست یابیم.

“توانستیم ادبیات گذشته خود را با نشان دادن آدمی مظلوم، برده و عامی و بی‎سواد ‎که اکنون آزاد، بی‎نیاز و خودآگاه گشته‎ است، معرفی کنیم. توانستیم وضع خود را در سانسور روزنامه‎ها و تحریم در نوشتن بازیابیم.

“لوشون نویسنده برگزیده و محبوب من بود. توصیفهای او از مردم چین در دوره تحولات انقلابی برایم شایان تقلید و نمونه‎ بودند. او آدمی بی‎تزویر، صاف و ساده، پرتحرک، جدی و لبریز از تندی و مزاح و بذله بود. در سایست پایبند اصول بود، اما در آثارش تناقضات و خلاف‎گوئیهای انسانی پیوسته لایه‎های‎ فراوانی داشت، و غالبا ناهماهنگ بودند. او به من نشان داد ‎که هیچ شکل و مسأله‎ای با وسائل مکانیکی یا ماشینی حل‎ نمی‎‎شود.

“پس از تأسیس حزب کمونیست هند و چین، ناگزیر شدم‎ در یک دبیرستان خصوصی به عنوان معلم تدریس کنم.”

“ادبیات فرانسه، کلاسیک و مدرن، به قلبم نزدیک بود. در آن ارزشهای رفیع اخلاقی و معنوی یافتم. مع هذا این هنر نمی‎‎توانست راه‎حلی برای وضع بد و گرفتاری‎های‎مان عرضه‎ بدارد. در سالهای پیش از جنگ جهانی دوم، ‎که در این زمان ما پنهانی زندگی می‎کردیم، و اشعار و بیانیه‎ها در زندآن‎ها نوشته‎ می‎‎شدند و یا آن‎ها را از خارج برایمان می‎‎فرستادند، دیگر زمینه‎ای برای زیست و موجودیت وجود نداشت. بدبختی‎ مردم، کارگران، باربران در شهرها غیر قابل وصف بود.. . هانوی شهر فساد و تباهی شده بود. مردم از گرسنگی در خیابآن‎ها میمردند. کودکان گدائی میکردند. زنان در آستانه در خانه‎هایشان، می‎‎ایستادند و رفتاری چون رفتار روسپیان‎ داشتند. در حقیقت به دنیایی گام نهاده بودیم ‎که محکوم به مرگ‎ و زوال بود.

در ایام استعماری بسیاری از نویسندگان ویتنامی در حاشیه و یا کاملا خارج از اجتماع زندگی میکردند. اگرچه به مدرسه‎ رفته بودند، بیشتر به طبقه کارگر شباهت داشتند تا به طبقه‎ تحصیل‎کرده. آن‎قدر فقیر و تهیدست بودند ‎که نمی‎‎توانستند آنان را در زمره روشنفکران بدانند. برخی از آنان در قطارهای‎ باری کار میکردند و برخی دیگر معلمانی سیّار یا کارگران‎ مزرعه بودند. بندرت یکی از آنان فرصت می‎‎یافت پشت میز بمشیند و کتابش را بنویسد. نگوین هونگ یکی از نخستین‎ نویسندگانی بود ‎که به نظام مستعمراتی اعتراض کرد و در ۱۷ سالگی در زندان به نوشتن پرداخت.

نگوین دینه چیو به مکتب کلاسیک تعلق داشت و نوشته‎هایش را با دستخط خودش انتشار می‎‎داد. به خاطر موضوع هائی ‎که برمی‎گزید، او را از پیشروان ادبیات مدرن به‎ حساب آورده‎اند. فرانسویان کوشیدند او را به سوی خود بکشند، اما توفیقی در این کار به دست نیاوردند و سرآن‎جام این‎ نویسنده رنجدیده، در فقر و نابینائی بدرود زندگی گفت.

دستخط لاتینی در قرن هفدهم به وسیله‎ی دریانوردان اسپانیائی‎ و بازرگانان به منظور تبلیغ مسیحیت و تهیه قراردادهای تجاری‎ ارائه گشت ‎که هنوز نشانه‎هائی از آن در دستخطهای ویتنامی‎ یافت می‎‎شود. اندکی پیش از جنگ جهانی اول دستخط اروپائی‎ در ادبیات ویتنام رایج شد. ادبیات جدید‎تر با دستخط اروپائی به‎ چاپ رسید، اما ویتنامیها از تحصیلات آکادمیک در دانشگاههای‎ فرانسوی محروم ماندند. تنها در ۱۹۳۰ بود ‎که یک ویتنامی‎ درجه دکترا گرفت.

نثر مدرن تقریبا از ۱۹۲۰ آغاز می‎‎شود. کتابهائی ‎که اجازه‎ چاپ گرفتند متعلق به نویسندگان بورژوای مترقی بودند. گرایش و سبک آنان ضد فئودال بود. بااین‎حال، آن‎ها ناگزیر بودند زبانی نهانی و سری برای انتقاد خود از سیاست استعماری‎ بیابند یا خطر توقیف آثارشان را پذیرا شوند. بخش انقلابی این‎ ادبیات غیر مجاز به‎شمار می‎‎آمد.

گفته‎ای از هوشی مینه بر سر زبآن‎ها افتاد ‎که “در فقر پاک‎ بمانید و حتی در لباسهای مندرس نامتان را خوب نگاه دارید.” ‎که این گفته سرمشقی برای رفتار آدمها در دوران زندآن‎های‎ سیاسی و اردگاههای کار اجباری شد. معنا و مفهوم ادیبانه‎ گفته هوشی مینه در این حقیقت نهفته است ‎که زبانش سادگی و بی‎ریایی آشکار تفکرات مردم را دارد. او تعلیماتش را به‎گونه‎ قصه‎گویان ده اقامه میکرد. جزوات و رساله‎هایش را روستائیان بی‎درنگ درک میکردند. سنت انسان‎گرایانه ادبیات‎ کلاسیک، ‎که در جست‎وجوی عدالت و وضعی درخور بشریت‎ بود، هوشیارانه با کار و وظیفه سیاسی ارتباط پیدا کرد.

در ۱۹۴۱ هوشی مینه پس از تبعید بازگشت و در غاری در کوههای استان شمالی کائوبانگ به زندگی خود ادامه داد. در این‎ اختفا، ‎که تصمیم گرفت مقاومت مسلحانه را درنظر بگیرد، در میان دیگر آثارش این قطعه شعر را می‎‎خوانیم:

ما توانستیم ادبیات گذشته خود را با نشان دادن‎ آدمی مظلوم، برده و عامی و بی‎سواد ‎که اکنون‎ آزاده، بی‎نیاز و خودآگاه گشته است معرفی کنیم.

صبح زود به جویبار می‎‎روم‎ شباهنگاه به غارم بازمی‎گردم‎ سوپ ذرت، شاخه خیزران آماده است‎ سنگی چون ظرفی به من خدمت می‎‎کند زندگی انقلابی چه شکوهمند است.

سالها بعد با چند تن از مصاحبان خود ‎که با آنان نقشه انقلاب‎ را در سر می‎‎پرورانید، به آن غار رفت و گفت: “شما به خآن‎هام‎ بروید، من همین‎جا کنار جویبار میمانم. و روی تکه کاغذی‎ نوشت:

بیست سال پیش من در این غار زندگی میکردم‎ پس از هر گامی علفها را صاف میکردم‎ تا رد پاهایم را پنهان کنم. از این‎جا نبرد و پیکار ضد ژاپنیهای فرانسوی آغاز شد انقلاب پیروز شد. امروز کوهها و جویباران چه شکوهمندند. و اما پندهای او: پیش از این‎‎که سخن بگوئید، فکر کنید وقتی عمل می‎‎کنید، قاطع باشید وقتی مینویسید، احتیاط کنید در مواقع بحرانی آرام و هوشیار باشید وقتی به هیجان می‎‎آئید، بر خود مسلط باشید سودازدگی و غمتان را فراموش کنید از علائق شخصی خود به خاطر کاری بزرگ چشم بپوشید.

نگوتات‎تو یکی از پایه‎گذاران نثر جدید است ‎که به‎رغم‎ کارهای دولتی کتابهائی درباره‎ی زندگی روستائیان نوشت. رمان‎ “چراغ خاموش می‎‎شود” ‎که رخصت گرفت تا در ۱۹۳۸ به‎ چاپ برسد، از سیستمی ‎که کشاورزان کوچک را زجر و آزار می‎‎داد، سخن به میان می‎‎آورد. شخصیت اصلی این رمان زنی‎ است ‎که باید مدام مالیات عمده‎ای برای شوهر متوفای خود بپردازد. به مراجع و مقامات مربوط متوسل می‎‎شود، اما سودی‎ عایدش نمی‎‎گردد، ناگزیر بچه‎اش را می‎‎فروشد و خود دایه‎ شیرده می‎‎شود.

در ۱۹۴۲ هنگامی‎‎که ژاپنیها ویتنام را اشغال کرده بودند، نگوتات‎تو رمان “کلبه و تختخواب خیزرانی” را نوشت ‎که ظاهرا اثری تاریخی است ‎که از بردگی ذهنی، اختلافات طبقاتی در ویتنام فئودال سخن به میان می‎‎آورد.

وقتی فرماندار کل دولت ویشی با ژاپنیها همکاری دشت، مطبوعات فرانسوی و اداره تبلیغات به سانسور ادامه می‎‎دادند. رئیس اداره تبلیغات ‎که شخصی به نام کوسیو بود و پالودگیهای‎ زبان ویتنامی را می‎‎دانست، بی‎درنگ این رمان را از گردش‎ خارج کرد. چند سال بعد، طی جنگهای مقاومت نگوتات‎تو کشته شد.

یکی دیگر از قربانیان سانسورچیان، نام‎کائو بود ‎که در ۱۹۴۰ به خاطر نوشتن رمآن‎چه خود به نام “چی فیو” شهرت پیدا کرد. رئالیسم گزنده نثر نام‎کائو را تا حد یک نویسنده مدرن‎ ترقی داد. در این داستان زندگی یک روستائی بی‎زمین به تصویر کشیدخ می‎‎شود ‎که از شدت نومیدی و محرومیت به الکل پناه‎ می‎‎برد، اما بااین‎حال، در این سقوط هنوز نیروئی کهن به‎ وضوح نمایان است. وقتی سرآن‎جام در نفرت و مستی یک مأمور لشگری را به قتل می‎‎رساند، این او نیست ‎که مجرم است، بل‎که اجتماع است ‎که او را از هر فرصتی برای داشتن یک زندگی‎ عادی محروم کرده است.

کائو به عنوان معلم، کارگر مزرعه و باربر روزگار گذرانید، اما بیماری او را ناتوان کرد و مرد آواره و خانه‎به‎دوشی‎ شد. در این سالهای اوارگی و ناتوانی دویست صفحه از رمانش‎ را به نام “یک زندگی بی‎ثمر” به رشته تحریر درآورد ‎که کتابی‎ است درباره‎ی زوال، روحی و جسمانی مردم در هانوی اشغال‎ شده ‎که پیش از انقلاب، تنها عدخ کمی این کتاب را ‎که در ۱۹۴۴ به اتمام رسید، خوانده بودند اما همین اثر نام او را به‎ عنوان نویسنده‎ای بزرگ از ویتنام بازشناساند. این رمان در ۱۹۵۵ پس از مرگش به چاپ رسید. به‎رغم بیماری خود-از کمبود ویتامین ب و نارسائی قلب نیز رنج می‎‎برد، مع هذا در جنگهای مسلحانه‎ی مقاومت شرکت کرد-و در کار تنویر افکار سهمی بسزا داشت. در جنگل زیست و در آن جا دفتر خاطرات و مجموعه‎ای از داستآن‎های کوتاه خود را نوشت. یک کتاب‎ جغرافیا هم به رشته تحریر درآورد تا در نواحی آزاد شده‎ مورد استفاده قرار گیرد. هنگام جنگ در استآن‎های شمالی، کتاب “داستآن‎هائی از زمین مرزی” او انتشار یافت و در نوامبر ۱۹۵۱، هنگامی‎‎که به عنوان عامل یک حزب کار میکرد، در رمان “پژواک و سایه” طنینی است از زمانی ‎که بورژوازی از روش فئودالی زندگی سر از خواب‎ برداشت و نبرد خود را علیه سیاست استعماری آغاز کرد. نواحی ویتنامی رود سرخ دستگیر شد و فرانسویها اعدامش‎ کردند.

نگوین تووآن کار خود را با توصیفها و تصاویری طعنه‎آمیز از ویتنام کهن آغاز کرد. رمان “پژواک و سایه” او طنینی است از زمانی ‎که بورژوازی از روش فئودالی زندگی سر از خواب‎ برداشت و نبرد خود را علیه سیاست استعماری آغاز کرد. او با زبانی سوفسطائی و مشاهداتی دقیق رفتار آدمی را در این اثر به‎ تصویر می‎‎کشد و از زیبائی و پاکی هنر از دست رفته سخن به‎ میان می‎‎آورد، او حتی از هنر چای نوشیدن و گردن زدن نیز حرف می‎‎زند.

نگوین تووان در کتاب دوم خود به نام “به افتخار خودم” به‎ شرح زندگی خود می‎‎پردازد. از طعنه و سخریه درمی‎گذرد و با زبانی تلخ به انتقاد از خود می‎‎پردازد. در صحنه‎ای از آماده کردن‎ خود برای خودکشی حرف می‎‎زند. شب هنگام با تپآن‎چه خود به‎ پارک می‎‎رود. کنار دریاچه می‎‎ایستد و فریادهایی از دور به‎ گوشش می‎‎رسد. در دریاچه انعکاس چهره خودش را می‎‎بیند: چهره‎ی یک روشنفکر ‎که از خود مأیوس شده. تپآن‎چه را بالا می‎‎برد اما در همین موقع بار دیگر فریادهائی از خیابآن‎ها به‎ گوشش می‎‎رسد. زندگی‎اش بی‎معناست، آن گلوله‎ای ‎که لحظه‎ای بعد به زندگی‎اش پایان می‎‎دهد نیز بی‎معناست؛ و فریادهائی ‎که در شهر طنین افکنده. حتی فکر خودکشی هم‎ نمی‎‎تواند شأن و بزرگی‎ای به او بدهد.

نگوین تووان به خاطر فردگرائی و زیباپرستی درگیر انقلاب‎ می‎‎شود. همانند دیگر نویسندگان ‎که آثارشان نیروی زیست را ابقا می‎‎کنند، او نیز بر اثر حوادث تغییر شکل می‎‎دهد. او ‎که زمانی اوقاتش را در بازتاب دادن رنجوری و پریشانیهای خود ضایع میکرد، اکنون در فعالیتهای ارتش آزادی‎بخش کشور خود شرکت میکرد. ناگهان زمانی فرارسید ‎که نتایج کوشش‎ دوره‎های ده ساله پدیدار گشت. اقدامات مقدماتی، تحمل و پایداری گروهها، نقشه‎آفرینیهای دقیق تشکل دادن نیروهای‎ مسلح مقاومت اکنون وارد مرحله‎ای از اعمال جدی گردید.

نگوین‎های تونگ در میان درام‎نویسان جدید، کسی است‎ ‎که اواز و مکالمه در نمایش را رها کرد. نخستین نمایشنامه او وونهوتو به هنگام اشغال ویتنام به وسیله‎ی ژاپنیها به رشته‎ی تحریر درآمد ‎که این داستان را در خود دارد: در ویتنام کهن ‎که ستمگری‎ بر آن حکومت می‎‎راند، معمار مشهوری زندگی می‎‎کند. امپراطور به او مأموریت می‎‎دهد تا قصری بسازد ‎که بر‎تر از تمام‎ دژها و قصرها باشد. معمار در تقبل این طرح مردد است، چرا‎که می‎‎داند ساختن چنین قصری از لحاظ رنج و مالیات چه بر سر مردم خواهد آورد. امپراطور ستمگر معمار را تهدید می‎‎کند ‎که اگر خواسته او را برآورده نکند، سرش را خواهد برید. معمار تسلیم نمی‎‎شود. اما بعد امپراطور برایش توضیح می‎‎دهد ‎که این قصر را برای خودش نمی‎‎خواهد، بل‎که برای سعادت‎ تمام ملت است. اکنون معمار متقاعد می‎‎شود ‎که قصر را بسازد. تمام صنعتگران و کارگران را از تمام بخشهای شهر فرامی‎خواند. ساختن قصر سالها به طول می‎‎کشد تا به اتمام‎ برسد؛ باج و خراجهای فراوانی به زور از مردم گرفته شد، بدبختی و فلاکت و گرسنگی انسآن‎های بینوا را به ستوه می‎‎آورد و شهر را در خود می‎‎گیرد. وقتی سرآن‎جام ساختن قصر به اتمام‎ می‎‎رسد آشوب و بی‎قراری رخ نشان می‎‎دهد. مردم به قصر یورش می‎‎برند، آن را به آتش می‎‎کشند، و امپراتور را بیرون‎ می‎‎رانند. اما درباره معمار قضاوت می‎‎کنند ‎که مقصر و مجرم‎ اصلی اوست. از این‎رو به مرگ محکوم می‎‎شود و معمار با میل تن به این مجازات می‎‎دهد تا سر از بدنش جدا کنند.

پس از این نمایشنامه، روشنفکرانی ‎که رخصت می‎‎دادند تا حاکمان آنان را بخرند و منافع مردم را نادیده بگیرند، یعنی‎ هنرمندانی ‎که آثارشان به مردم کمکی نکند، به خود آمدند و پند گرفتند.

نگوین‎های تونگ نمایشنامه دیگری به نام باسون نوشته‎ است. باسون یک منطقه کوهستانی در شمال ویتنام است ‎که مهد اولیه فرهنگ و تمدن این سرزمین است و مردم با هر پیشه و حرفه‎ای و در هر سطحی از مقام اجتماعی ‎که بودند به گرد هم‎ امدند و به عملیات پارتیزانی پرداختند. از همین‎جا ویتنامینها بر ضد نیروی استعماری ژاپنی-فرانسوی یورش بردند.

یکی دیگر از آثار نگوین‎های تونگ “آن‎هائی ‎که در وطن‎ ماندند” نام دارد. شخصیت اصلی آن، دکتری است ‎که نمی‎‎تواند بدرستی تصمیم بگیرد. او هنگام جنگ آزادیبخش در نیمه راه انقلاب، از انقلاب دست می‎‎کشد.