«سفر به انتهای شب» شاهکار سلین از نگاه پل نیزان

این رمان خارق العاده اثری است برجسته با قدرت و غنایی که کوته‎فکران موفرفری ادبیات‎ بورژوایی ما را با آن آشنا نمی‎کنند. هزاران بی‎اعتنایی تحمیلی نیز نمی‎تواند مانع از آن شود که ما از این کتاب استقبال کنیم، آن هم به شیوه‎ای متفاوت با رمان‎های پاکدامن و آرمان‎گرا، رمان‎های‎ توله سگ‎های دانا. سفر به انتهای شب که رمانی پیکارسک است، رمانی انقلابی نیست، بلکه‎ رمان “بی‎خانمان‎ها” ست، بی‎خانمان‎هایی هم‎چون لازاریل دو تورم مشهور که رمان سلین گه‎گاه‎ فرومایگی و لحن او را به یاد می‎آورد. دکتری که خود پست و فرومایه است، اکتشافاتش را از دنیاهای گوناگون بدبختی روایت می‎کند؛ تصویرهایی از جنگ، مسعمره‎های آفریقایی، آمریکا، حومه‎های فقیر پاریس، بیماری‎ها و مرگ که قادر به پاک کردن تأثیر این صحنه‎ها از ذهنمان‎ نیستیم.

عصیانی کینه توزانه و خشم و اعلام جرمی که مشهورترین اشباح یعنی صاحب منصبان، سفیدپوست‎های مستعمره‎ها، خرده بورژواها و عاشق پیشگان مضحک را واژگون می‎سازد. در دنیا چیزی جز فرومایگی، تباهی و حرکت به سوی مرگ نیست، البته با سرگرمی‎هایی فقیرانه‎ یعنی جشن‎های عامیانه، فاحشه‎خانه‎ها، استمناها. سلین در این رمان ناامیدی چاره‎ی دیگری جز مرگ نمی‎یابد. به بیان دیگر، نخستین بارقه‎های امید که ممکن است شدت یابد، به سختی به‎ تصور می‎آید. سلین از ما نیست، زیرا آنارشی عمیق و تحقیر و انزجار کلی او که پرولتاریا را نیز به هیچ‎وجه مستثنا نمی‎کند، قابل‎پذیرش نیست. این عصیان ناب ممکن است او را به هر جایی‎ ببرد، به میان ما، علیه ما یا هیچ‎جا. سلین فاقد انقلاب است، فاقد توضیح حقیقی بدبختی‎هایی‎ است که برملا می‎سازد، فاقد توضیح حقیقی سرطان‎هایی است که عریان می‎کند و نیز فاقد امید مشخصی است که ما را به پیش برد. اما تصویر شوم او از جهان قابل پذیرش است.

به بیان دیگر او تمام نقاب‎ها و بزک‎ها را کنار می‎زند، آذین‎های توهمات را فرو می‎ریزد و شناخت ما را از زوال بالفعل انسان ارتقا می‎بخشد. به خوبی می‎بینیم که چنین آدمی که فریب هیچ‎چیز را نخورده‎ است به کجا خواهد رفت. زبان ادبی سلین نوعی پس و پیش شدگی زبان عامیانه‎ی محاوره‎ای است‎ اما این زبان در حرکت به سوی انتهای کار به زبانی تصنعی بدل می‎شود، به همین دلیل دویست‎ صفحه از کتاب اضافی است. سلین هنگامی که همه چیز را گفته است باز هم از حرکت‎ باز نمی‎ایستد.

*سفر به انتهای شب با ترجمه شایسته فرهاد غبرایی به فارسی در آمده (توسط نشر جامی)

بخارا – انتشار در مد و مه: بهمن ۱۳۹۱