چرا ادبیات عرب از ادبیات ایران بهتر می شناسند

محمدرضا مرعشی‌پور می‌گوید: نویسنده‌های عرب‌ در زمینه شناخته شدن در دنیا چند قدمی از ما جلوترند که یکی از دلایل آن گرفتن جایزه نوبل است. دلیل دیگر هم فعال بودن آن‌ها در حوزه ترجمه آثارشان در کشورهای مختلف است.

این مترجم ادبیات عرب که به تازگی کتاب‌هایی از ادبیات عرب شامل «کلیله و دمنه» و مجموعه داستان «تندر» زکریا تامر را به فارسی ترجمه و منتشر کرده است در گفت‌وگو با خبرنگار ادبیات و نشر ایسنا‌ درباره وضعیت ادبیات عرب و نویسندگان آن گفت: ما در حوزه ادبیات چه در حوزه جغرافیایی و چه مذهبی اشتراک‌های زیادی با نویسندگان عرب‌زبان داریم که از سوی نویسندگان ایرانی و عرب‌زبان مطرح می‌شوند.

او با بیان این‌که سوری‌ها و مصری‌ها هیچ‌کدام عرب نیستند، اضافه کرد: از آن‌جا که سوری‌ها و مصری‌ها در زمان ورود اسلام به کشورشان به لحاظ تمدنی در حضیض بودند برخلاف ما که از پشتوانه تمدنی برخوردار بودیم، زبان‌شان را از دست دادند؛ اما این به معنی آن نیست که سوری‌ها و مصری‌ها عرب هستند. این دو کشور در حال حاضر مسائل مشترکی با ما دارند که برخی از این اشتراکات در ادبیات هم وجود دارد.

او افزود: اما با وجود بسیاری از تشابه‌ها بین ادبیات ایران و کشورهایی مثل سوریه و مصر، به این دلیل که ایرانیان از عرب‌ها ذهنیت خوشی نداشتند هیچ‌گاه به سمت آنان نمی‌رفتند و بنابراین کتاب‌های‌ آن‌ها در ایران خوانده نمی‌شد.

مرعشی‌پور گفت: زمانی که نجیب محفوظ نویسنده عرب‌زبان مصری جایزه نوبل گرفت، برخی از ایرانیان به خواندن آثار ادبیات عرب ترغیب شدند اما هنوز کسانی بودند که حاضر نشدند کتاب‌های آن‌ها را بخوانند. هنوز هم بسیاری از ایرانیان به این دلیل که دل خوشی از عرب‌ها ندارند آثار آن‌ها را نمی‌خوانند در صورتی که بهتر است این ذهنیت را اصلاح و گذشته را فراموش کنیم؛ هرچند نسبت به گذشته تعصبات کمی کم‌رنگ شده است.

این مترجم در پاسخ به این‌که آیا آثار ادبی کشورهای عرب‌زبان از ادبیات نویسندگان و شاعران ایرانی در دنیا شناخته‌شده‌تر است؟ اظهار کرد: از آن‌ها تا حالا یک نفر جایزه نوبل گرفته است اما آن جایزه هم به دلیل مسائل سیاسی و ماجرای کمپ دیوید بود. چون در آن زمان نجیب محفوظ موافق قرار داد کمپ دیوید بود و غربی‌ها فکر می‌کردند با دادن این جایزه به او می‌توانند موافقت روشنفکران را جلب کنند؛ موضوعی که به اعتراض تندروهای این کشور منجر شد. با این حال با یک گل بهار نمی‌شود.

او در ادامه گفت: کارهای محمود دولت‌آبادی کم‌تر از نجیب محفوظ نیست. حتی در آن زمان که نجیب محفوظ نامزد نوبل شده بود از ایران احمد شاملو هم نامزد شده بود. بنابراین نویسندگان ما کم‌تر از آن‌ها نیستند و حتی بهتر از آن‌ها می‌نویسند ولی به دلایلی تا به امروز ادبیات و نویسندگان ایرانی در دنیا کم‌تر شناخته شده‌اند. عرب‌ها چند قدمی از ما جلوترند که یکی از دلایل آن گرفتن جایزه نوبل است. دلیل دیگر فعال بودن آن‌ها در حوزه ترجمه آثارشان در کشورهای مختلف از جمله شهر لندن است. در عین حال این مساله باعث نشده کارهای نویسندگانی مثل محمود دولت‌آبادی، فروغ فرخزاد‌، صادق هدایت‌، هوشنگ مرادی کرمانی‌ و گلی ترقی در غرب دیده نشود.

این مترجم درباره این موضوع که آثار نویسندگان ایرانی در بین کشورهای عرب‌زبان چقدر شاخته‌شده است؟ پاسخ داد: شناخت عرب‌ها از نویسندگان ایرانی و آثارشان بسیار محدود است، شاید تنها یک نفر را می‌شناسم که روی «شاهنامه» کارهایی انجام داده است. در صورتی که اگر ما فعال باشیم می‌توانیم از استادان دانشگاه‌های آن‌ها بخواهیم تا کتاب‌های‌مان را ترجمه کنند.

او در بخش دیگری از این گفت‌وگو به ترجمه و انتشار «کلیله و دمنه» اشاره کرد و گفت: تا به حال ترجمه‌های متعددی از «کلیله و دمنه»‌ صورت گرفته که یکی از آن‌ها ترجمه نصرالله منشی است. ترجمه مجتبی مینوی نیز از معروف‌ترین ترجمه‌های این کار است، همچنین عبدالعظیم قریب آن را تصحیح کرده است. این آثار به شکلی بازنویسی،‌ ساده‌نویسی و خلاصه‌نویسی‌ «کلیله و دمنه» هستند. ضمن این‌که ترجمه نصرالله منشی ترجمه‌ امینی نبوده و مصنوع و فنی است؛ در واقع بیش‌تر عربی است تا فارسی. عبدالله نجاری نیز که در دربار سامانی بوده این متن را به فارسی دری ترجمه کرده است. اما من دلم می‌خواست از این کتاب یک ترجمه با نثر معیار امروز داشته باشیم بنابراین آن را دوباره ترجمه کردم.

او ادامه داد: کتابی که من ترجمه کرده‌ام، کار مصطفی منفلوطی استاد دانشگاه الازهر مصر و از نویسندگان مشهور این کشور است که در واقع هم‌نسل نویسندگانی چون صادق هدایت و بزرگ علوی است. او از جمله کسانی است که می‌توان در زمینه متن به او اعتماد کرد.

این مترجم در ادامه درباره دیگر کتاب تازه منتشرشده‌اش با نام «تندر» که نوشته زکریا تامر است گفت: زکریا تامر از نویسندگان سوری است که تا به حال از او آثار زیادی در ایران چاپ نشده است. تنها دو کتاب او در حوزه کودک و نوجوان به فارسی چاپ شده و کتاب «تندر» اولین کار بزرگسال و به نوعی جدی اوست که در ایران منتشر شده است.

مرعشی‌پور اظهار کرد: تامر یکی از نویسندگان خوب سوریه است که همیشه از منتقدان استبداد بوده است. مجموعه داستان «تندر» نیز در حقیقت داستان‌هایی دارد که به شکلی به هم پیوسته‌اند و مخاطب زمانی که کل مجموعه را بخواند می‌تواند به یک برداشت کلی از محیطی که گرفتار فقر و استبداد است برسد.

مجموعه داستان «تندر» را انتشارات رامی در ۱۰۵ صفحه و با قیمت ۷۰۰۰ تومان به چاپ رسانده است.