نگاهی به رمان بازدم اثر آنیتا یارمحمدی/ نسل سوخته

‘

درباره رمان «بازدم»
تمامی نسل ها نسل سوخته اند

 رسول خوب بین

     از ویژگی های رمان های نسلی، یکی اینکه همیشه رای بر برحق بودن یک نسل می دهند، یا در رد نسلی دیگر حرف می زنند. هنر اما نیازمند بی طرفی است و ادبیات نیازمند نویسنده بی طرف. کار جایی سخت می شود که نویسنده، بخواهد از نسل خودش بگوید: از دغدغه ها، مشکلات، یاس ها و ناامیدی های نسل خودش بنویسد و در عین حال که جانب انصاف را رعایت کرده، به نقد عملکرد نسل خودش یا همان راوی داستان بنشیند.
    بی شک، آنچه بر نسل ها می گذرد به عوامل گوناگونی ارتباط دارد: از پذیرش نسل سابق گرفته که باید سکان رهبری جامعه را واگذار کند، تا جامعه ای که قرار است پذیرای نسل جدید باشد: از دولتمردانی که قرار است برای نسلی جدید شرایط زندگی را فراهم کنند تا نسل جدیدی که باید خواست هایش را با ظرفیت های جامعه اش تنظیم کند و… علت های گوناگون دیگری را نیز می توان برشمرد که در شکل گیری نسل ها و چگونگی عملکردشان تاثیرگذار هستند اما آنچه جدای از هر علتی در این بین مشترک است، ماجرای «تقابل» است. تقابل اصلی ترین عنصر این ماجراست: ماجرایی که منتهی می شود به اینکه نسلی خود را نسل سوخته بداند یا نسل پیشین را مقصر کمبودها و ضعف های زندگی اش.

   «بازدم» رمانی است که بیش از هرچیز دغدغه هایی از این دست دارد. «آنیتا یارمحمدی» در رمان نخستش، «اینجا نرسیده به پل» نیز تا حدودی بر همین دغدغه ها دست گذاشته بود: اینکه تفاوت زندگی نسل ها به طور عام و نسل جوان دهه معاصر ایران به طور خاص با نسل های پیشین چیست. آنچه در رمان «اینجا نرسیده به پل» جایش خالی بود اما این بود که رمان به طور کلی دربرگیرنده نسل جوان دهه ٨٠ ایران بود و از نسل های پیشین تنها ردپایی کمرنگ به چشم می خورد از نسل بعد هیچ، نقطه ضعفی که در «بازدم» تا حدود زیادی از بین می رود.

    «بازدم» روایت یک روزه از زندگی پسری ٢٨ ساله است که قرار است برای اقامت تحصیلی از ایران خارج شود. او حالامانده است و تردیدهای رفتن و ماندن، تردیدهای دل کندن و دل بستن. در این میان ما در کنار او و همراه با او در تهران قدم می زنیم، با خانواده و اطرافیانش آشنا می شویم و با کمک اینها تصویری کلی از جامعه ای که او در آن زندگی می کند به دست می آوریم. با نسل هایی آشنا می شویم که در این میان هرکدام به نوعی به واسطه دایره ای بودن تاریخ سرزمین شان رنجور و خسته و آسیب دیده اند. پدران و مادران مانده اند حالافرزندان هرکدام به نوعی رفتن را انتخاب کرده اند. با مهاجرت، با خودکشی یا…

    «یارمحمدی» در بازدم، علاوه بر آنکه قرار است به سختی لابه لای این آدم ها حرکت کند و هیچ کدام را به خیر یا به شر قضاوت نکند، دست به آزمون سخت تری زده است. زاویه دید محدود به ذهن رمان، از قضا یک پسر ٢٨ ساله است و برآمدن از پس آن برای نویسنده خانم شاید در ابتدا سخت به نظر برسد، اما هرچه پیش تر می روی بیشتر به این نتیجه می رسی که پختگی ای که در نثر رمان به چشم می خورد اتفاقی نیست و از پختگی ذهن نویسنده که تا حدود زیادی خطاهایش را در «اینجا نرسیده به پل» انجام داده است سرچشمه می گیرد. پختگی نثری که به خوبی به زاویه دید و راوی ای که برای داستان انتخاب شده است نیز تسری پیدا می کند و سبب می شود مخاطب در هیچ کجای داستان به جنسیت راوی شک نکند.
    پرداخت موقعیت های عطف داستان که تعدادشان کم نیست، در کنار پایان بندی خوب رمان، «بازدم» را بدل به رمانی سالم و خوش خوان می کند که بهتر است، همان طور که نویسنده اثرش را فصل بندی نکرده در کمترین نشست های ممکن و یکسره خوانده شود.
    از پدران و پدربزرگان ما گرفته تا خود ما جوانان امروز ایران، از هرکدام که بپرسی، خود را نسل سوخته می دانند: نسلی که درگیر سیاست، جنگ، انقلاب، تعدیل اقتصادی، آزمون و خطاهای آموزشی بوده است. با این همه، جدای از اینکه کدام نسل به راستی نسل سوخته است، کار هنر این است که واقعیت را آن طور نشان دهد که از قضاوت به دور باشد و کار نویسنده این است که زاویه دید مناسبی برای نگاه کردن به ماجرا پیدا کند: زاویه دیدی که در عین حال که به دور از قضاوت است، فارغ از جهان بینی و عمق نگاه نباشد. کاری که می شود گفت، نویسنده بازدم، از پس آن برآمده است.

اعتماد

بازدم
     آنیتا یارمحمدی
     انتشارات ققنوس
     چاپ ١٣٩٣

‘